معماری و شهرسازی آرمان شهر
سال:1389 | دوره:3 | شماره:4 |تعداد مقالات:13

در این مقاله به موضوع تحلیل ادراک بصری فضایی با معرفی مدل سازی حرکت طبیعی افراد پیاده بر پایه دید ناظر و تحت مدل «نظم دهی ذهنی ساخت بصری محیط پیرامون» پرداخته شده است. این مدل، بر اساس دید و ادراک بصری ناظر در فضا شکل گرفته است و می تواند به عنوان ابزار تحلیل کالبدی در شهرسازی مورد استفاده قرار گیرد.رویکرد این مقاله، ارائه نوعی روش شناسی (متدولوژی) است. به نظر می رسد این مدل می تواند در تحلیل رفتارهای عابر پیاده، چه در فضاهای شهری و چه در ساختمان ها به کار رود. در نهایت، طبق این مدل می توان دریافت که پیاده ها در زمینه ای از یک محیط انسان ساخت، با ادراک از نحوه ترکیب بندی توده و فضا، چگونه رفتار و انتخاب مسیر می کنند.در این مقاله، ابتدا به بررسی مفاهیم و تعاریف اولیه مدل «نظم دهی ذهنی ساخت بصری محیط پیرامون» پرداخته می شود. سپس با شناخت روش شناسی مدل و مقایسه آن با حرکت واقعی افراد پیاده در فضا، سعی می گردد، نحوه به کار بستن آن در یک نمونه انتزاعی و سپس در گزینه های ارائه شده برای یک طرح واقعی شهرسازی، مورد بررسی قرار گیرد.

از آنجا که فضاهای شهری امروزی مولفه ای برای وقوع نابهنجاری های شهری و در نتیجه عدم وقوع امنیت در شهر می باشد، بنابراین بررسی جنبه های کیفی و کمی امنیت چه از لحاظ کالبدی و چه از لحاظ اجتماعی در فضاهای شهری امری ضروری است. همچنین بررسی شرایط امنیت زنان و دختران در فضاهای شهری، بخصوص در هنگام شب، دارای اهمیت است. فرضیه اول پژوهش حاضر بر این مبنا است که حس امنیت برای ساکنین محلات مختلف شهری متفاوت می باشد. فرض دوم وجود تفاوت حس امنیت را در شب و روز، برای دو گروه مختلف زنان و مردان در نظر دارد. برای ارزیابی فرضیات فوق، از روش کمی استفاده شده است، و از طریق پرسشنامه از مردم نظرخواهی شده است. به این منظور دو منطقه شهری در شمال و مرکز تهران انتخاب شده است و اطلاعات گردآوری شده با استفاده از تحلیل های آماری مورد بررسی قرار گرفته اند. یافته های پژوهش، حاکی از آن است که تفاوت معناداری میان میزان حس امنیت در دو محله مورد بررسی وجود ندارد. همچنین فرض تفاوت امنیت در شب و روز، برای مردان و زنان مناطق شمالی شهر پذیرفته شده است. ولی، در مورد مناطق مرکزی این فرضیه رد می شود. به این معنی که حس امنیت در مناطق شمالی شهر در هنگام شب و روز متفاوت است و این تفاوت در میزان کاهش حس امنیت شب هنگام در میان زنان و مردان محسوس است ولی در مورد مناطق مرکزی تفاوتی در میزان حس امنیت زنان و مردان مشاهده نمی گردد و شب هنگام، امنیت برای خروج از منزل برای آنان به یک میزان کاهش می یابد. یافته دیگر نشان می دهد که مردم در انتخاب فضاهای ناامن در کل شهر تفاهم نسبی دارند. اکثریت آنها محله های پایین شهر، حاشیه ساختمان های نیمه کاره و کوچه های خلوت و تاریک را، فضاهایی با امنیت کم ارزیابی می کنند. این حس عدم امنیت، در خیابان های شلوغ و مملو از جمعیت کاهش می یابد. مردم حضور موثر پلیس و نیروی انتظامی، ارتقا سطح فرهنگی و وجود شرایط مناسب فضا را مهمترین عامل در ایجاد حس امنیت می دانند.

قلمرو به بخشی از فضاهای شهری اطلاق می گردد که افراد یا گروهی از افراد بصورت منظم و پایدار از آن بهره جسته و در برابر افراد مزاحم و بیگانگان، به سبب احساس تعلق و مالکیتی که نسبت به فضا دارند، دفاع نمایند. هرگونه شخصی سازی و نشانه گذاری محیط و یا دفاع در مقابل مزاحمت، یک نوع رفتار قلمروپایی محسوب می شود. در صورتی که قلمروهای عمومی در فضاهای شهری بصورت مشخص و مناسبی تفکیک نشوند، آشفتگی در محیط رخ خواهد داد، که در نهایت افراد ناگزیر به مقابله با عوامل محیطی شده تا به مرز دلخواه تعامل از دید خود دست یابند. تقویت قلمرو در پارک ها باعث ایجاد محیطی می گردد تا کاربران نسبت به آن احساس تعلق و مالکیت کرده، و نظارت ایشان بر فضاهای پارک به افزایش امنیت و میزان کاربری و در نهایت افزایش تعاملات اجتماعی در محیط شهری که هدف مطلوب طراحی بر پایه رفتارگرایی است، منتهی خواهد شد.هدف این تحقیق، بررسی روند تاثیر مقوله قلمرو در کاربری فضاها و چگونگی اعمال روش هایی در جهت افزایش حس قلمرو در پارک های شهری می باشد. برای طبقه بندی این موارد، بهترین روش مطالعه حضوری در پارک و استخراج شاخص های مهم ایجاد حس قلمرو در آن می باشد. در این تحقیق از روش های مشاهده حضوری، مصاحبه و تهیه پرسش نامه استفاده گردیده است.نتایج به دست آمده حاکی از این مطلب می باشد که ایجاد حس قلمرو و مالکیت و تحریک رفتار قلمروپایی در شهروندان در فضاهای عمومی به ویژه پارک ها، ضرورتی است که به افزایش کارایی و بهبود امنیت محیط می انجامد و برای رسیدن به این مطلوب روش ها و راه حل های گوناگونی اعمال می گردد، که عبارتند از: دقت در طراحی دید و منظر، ایجاد فضاهایی با دید طبیعی، نورپردازی به جا و درست و امکانات گوناگونی از جمله: فضای نشستن، میز مناسب، وسایل ورزش، مسیرهای جاذب با شیب ملایم و...

امروزه توجه به مفهوم نشانه ها در شهر، به عنوان یکی از دغدغه های حرفه مندان و نظریه پردازان شهری تبدیل شده است. به کارگیری نشانه شناسی به مثابه ابزاری برای تحلیل و ارزیابی هویت، استعاره ها و دلالت های تصریحی و تلویحی در ساختار شهر، نمودی از کاربرد نشانه شناسی شهری است. در مقاله حاضر، پس از تبیین مفاهیم پایه و تشریح ضرورت های نظری آنها در حوزه نشانه شناسی، به دستیابی اسلوبی در راستای بازشناسی و رمزگشایی از نظام های نشانه ای در شهر اشاره می شود و اصول و پارادایم های این رویکرد به اختصار مورد توجه قرار می گیرد. در حال حاضر، فرایندهای تاویلی نظام های نشانه ای در شهر، که هدف آنها نشان دادن معنی اجتماعی- فرهنگی محیط کالبدی است، کمتر مورد توجه بوده و واکاوی پیرامون آن حائز اهمیت است. رویکرد نشانه شناسی شهری درصدد است تا شکل شهر را بر اساس نظام نشانه ها تبیین کند. به عبارت دیگر نشانه شناسی شهری می خواهد بیان دارد که چگونه محیط کالبدی بر اساس عمل کردن به صورت نظام های نشانه ای معنای اجتماعی می یابد. بر این اساس می توان چنین نتیجه گرفت، که نشانه شناسی شهری ابزاری ارزشمند برای بازنمایی واقعیت در شهرها محسوب می گردد.

شهرهای سرزمین های اسلامی از اوایل قرن بیستم تا به امروز از طرق مختلف و از زاویه های نگرشی متفاوت، در متون غربی توصیف و تبیین شده اند. یکی از شاخه های این توصیفات، مربوط به شکل و فرم شهری آنها بوده که توجه بسیاری از نویسندگان را به خود معطوف نموده است. در این میان هندسه راه ها برای بعضی تا حدی غریب بوده که برای شرح آنها اصطلاحاتی چون «لابی رنت» را به کار گرفته اند. لابی رنت در غرب تعبیری برای پیچیدگی است که تاریخچه بسیار طولانی ای در پس خود دارد. این مفهوم در دوره های مختلف تاریخی در اروپا ظهور پیدا کرد و امروزه نیز در مباحث روز مورد اشاره قرار می گیرد. آنجا که این اصطلاح در ارتباط با «شهرهای اسلامی» به کار گرفته می شود، پیچیدگی فرمال دارد که حاصل شده از الگوی راه هاست.از طرفی، به دلیل پیش زمینه های ذهنی که ریشه در ادبیات، هنر و فلسفه ایران دارد، تلقی ای متفاوت از پیچیدگی و کلمه معادل لابی رنت یعنی هزارتو وجود دارد. پیچیدگی ای که هزارتو القا می کند نه فرمال بلکه مفهومی است. به عبارت دیگر پیچیدگی تعریف شده در لابی رنت با پیچیدگی نهفته در هزارتو متمایز است، که این امر می تواند آشکارکننده دو نوع خوانش از پیچیدگی نیز باشد. بدین جهت، شکافته نشدن تاریخچه اصطلاحاتی مانند لابی رنت در مباحث حوزه «شهر اسلامی» از یکسو، و مراجعه به پیش زمینه های ذهنی ای که در این زمینه وجود دارد از سوی دیگر، می تواند به  نوعی سوءخوانش یا سوءتعبیر منجر شود که نقد متون مربوطه را دچار مشکلاتی می کند.در همین راستا مطالعه دقیق تر مفهوم لابی رنت می تواند راهگشا باشد. هدف این متن در واقع برجسته کردن الگوهای هندسی و تعابیر مرتبط با اصطلاح لابی رنت است. به این جهت سعی شده است این مفهوم در پنج دوره زمانی مختلف، که در آنها الگوی لابی رنت خصوصیت خاصی به خود گرفته، مورد مطالعه قرار گیرد. این پنج دوره زمانی شامل: پیش از تاریخ، دوره باستان، دوره مسیحیت، دوره پس از رنسانس، و دوره مدرن می باشد. اگرچه اولین لابی رنت ها در زمان پیش از تاریخ ظهور کردند و به صورت حکاکی و با هندسه ای خاص بودند، از آن زمان تا دوره رنسانس الگوی هندسی این مفهوم نسبتا مشابه بوده و از اصل کلی تک مسیری بودن پیروی می کرده است. تا این زمان، در هر دوره معانی سمبولیک خاصی را به همراه داشته و در مواردی برای وصف بناها و فضاها و یا شهرها به کار می رفته است. در دوره رنسانس لابی رنت معانی سمبلیک خود را به کلی از دست داده و برای اولین بار به صورت الگوی چند مسیره مجسم شده است که هیچ بعد مفهومی ای در بر ندارد. در دوران مدرن نیز الگوی ریزوم جایگزین الگوهای پیشین می شود. این الگوها در سه الگوی کلی تک - مسیره، چند – مسیره، و ریزوم خلاصه می شوند که هر کدام در هر دوره زمانی به نوعی تعبیر می شده است.اشاره کوتاهی به آنچه کلمه "هزارتو" و کلمات مشابه بیان می کنند می تواند نشانگر تفاوت عمده این دو مفهوم هم عرض هم نهاده شده در مبحث «شهر اسلامی» باشد.

بررسی برنامه های درسی دانشگاهی دوره کارشناسی ارشد طراحی شهری در ایران حاکی از رشد فزاینده تاسیس این رشته در دانشگاه های سراسری در طی حدودا 30 سال از شروع اولین دوره آموزشی در دانشگاه تهران می باشد. بدین ترتیب هر ساله بر میزان فارغ التحصیلان و ورود حرفه ای آنها به بازار کار افزوده می شود. در این خصوص نبود برخی زمینه ها و بسترهای مناسب حرفه ای برای فارغ التحصیلان به عنوان معضل جدی مطرح می باشد. هدف از نوشتار حاضر بررسی دلایل و مهمترین معیارهای انتخاب این رشته در ایران می باشد که شرایط بازار کار نیز به عنوان یکی از اصلی ترین این معیارها در روند پژوهش دخیل شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که فرصت ارتقا کیفیت محیط، شهرت و اعتبار حرفه ای، فرصت های شغلی آتی و شانس کسب درآمد بالا جزء مهمترین معیارهای عام انتخاب رشته طراحی شهری در ایران از منظر دانشجویان مطرح می باشد. اساتید دانشگاه ها، دوستان و طراحان شهری دیگر، مهمترین تاثیر را در انتخاب رشته طراحی شهری به عنوان دلایل فردی دارند. درکنار این موارد، اعتبار دپارتمان های طراحی شهری، کیفیت اساتید و اعتبار و پیشینه دانشگاه به عنوان مهمترین سنجه های انتخاب محل تحصیل (دانشگاه) این رشته در ایران عنوان شده اند.

یکی از مهمترین مسائلی که شهرهای کشورهای در حال توسعه را با بحران مواجه کرده است، مساله گسترش سکونتگاه های غیررسمی در آنها می باشد. این سکونتگاه ها با تفاوت در تعریف به عنوان مسکن های کنترل نشده، غصبی، در حال تغییر و تحول، حاشیه ای و خودساخته خوانده می شوند. طبق برآوردهای صورت گرفته در حدود یک میلیارد نفر، در سرتاسر جهان در این سکونتگاه ها زندگی می کنند. این پهنه ها بستری برای بروز و گسترش ناهنجاری ها و ناپایداری ها هستند. تاکنون تلاش های زیادی برای پاسخگویی به این مساله صورت گرفته است که دامنه ای از برخوردهای قهری و پاکسازی تا اقدامات بهسازی و توانمندسازی را در برمی گیرد. شهر کرج نیز به واسطه فاصله کم و دسترسی های متنوع به تهران و استقرار بخش مهمی از فعالیت های پایه در پیرامون خود، کانون توجه بخش قابل توجهی از جمعیت مهاجر به حوزه شهری تهران شده است و یکی از مسائل اساسی آن ایجاد و گسترش اسکان های غیررسمی می باشد. شناخت دقیق این سکونتگاه ها از ابعاد مختلف می تواند راهنمایی مناسب برای ارائه راهکارهای ساماندهی آنها باشد. در این راستا و در گام نخست، بکارگیری روشی برای شناسایی پهنه های اسکان غیررسمی که ضمن داشتن شاخص های سرعت، سهولت و دقت، کم هزینه نیز باشد بسیار ضروری است. هدف از این پژوهش نیز ارائه الگویی با ویژگی های فوق الذکر برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی می باشد. روش تحقیق در این مقاله مشتمل بر سه مرحله است. در مرحله نخست با انجام مطالعات کتابخانه ای و بررسی پژوهش های مختلف، ویژگی های عام سکونتگاه های غیررسمی مورد بررسی قرار گرفت. مرحله دوم مبتنی بر مطالعات آزمایشگاهی و انجام مدلسازی و مرحله سوم نیز مبتنی بر انجام مطالعات میدانی، پرسشگری و بازدید بوده است. در فرایند مقاله حاضر، ابتدا معیارها و الگویی عام برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی معرفی شده است. سپس بر اساس ویژگی ها و اطلاعات در دسترس از شهر کرج، معیارها به کمیت های قابل سنجش در محیط نرم افزار GIS تبدیل و الگویی ویژه برای شناسایی سکونتگاه های غیررسمی شهر کرج ارائه شد. الگوی پیشنهادی دو سطحی است. در سطح اول از طریق تلفیق فرآیند تحلیل سلسله مراتبی با محیط  GIS استفاده از قابلیت های تحلیلی این نرم افزار شناسایی اولیه صورت گرفت. در سطح دوم با استفاده از داده های حاصل از بازدید میدانی و انجام پرسشگری، شناسایی نهایی از سکونتگاه های غیررسمی شهر کرج انجام پذیرفت. کاربرد این الگو در شهر کرج نشان می دهد که این الگو ضمن دارا بودن دقت کافی در شناسایی سکونتگاه های غیررسمی، در کاهش هزینه و زمان نیز بسیار موثر بوده است. همچنین از دیگر نتایج این پژوهش، ارائه روشی برای تبدیل معیارهای کیفی شناسایی سکونتگاه های غیررسمی به معیارهای کمی قابل سنجش در محیط GIS می باشد. الگوی پیشنهادی، قابل تعمیم به دیگر شهرهای کشور نیز می باشد. همچنین می توان با توجه به خصوصیات و ویژگی های سایر شهرهای کشور و میزان و نوع اطلاعات در دسترس از آنها، معیارهای مورد استفاده در سطح اول و دوم الگو را مورد تجدیدنظر قرار داد.

مکان های خرید مراکز شهری در گذشته های بسیار دور از مهم ترین عوامل در پویایی این مراکز بوده اند. این مراکز در شرایط کنونی با مشکلاتی پیچیده شامل؛ رکود اقتصادی، کاهش تقاضای خرید و کمبود سرمایه گذاری های زیربنایی روبرو هستند. باززنده سازی این مراکز، به عنوان قلب تپنده شهرهای جهان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان نقش حیاتی را ایفا می کند. رشد حومه گرایی در دهه های اخیر، باعث انتقال فعالیت های تجاری از مراکز شهری به حومه ها، و تضعیف مراکز درون شهری و از بین رفتن حیات اجتماعی این مراکز شده است. شهرسازان و مدیران شهری در دهه های اخیر مکانیسم های مختلفی را جهت بازگرداندن حیات به مراکز شهر پیشنهاد داده اند BID .یکی از روش های موثر در احیای مراکز شهری با رویکردی اقتصادی است. به طوری که، این روش سعی دارد با رشد اقتصادی در یک منطقه و محاسبه مالیات بر آن، امکان خدمات رسانی به نواحی مسکونی و تجاری اطراف را فراهم آورد. این روش، با اصلاح ساختار اقتصادی سبب احیای مراکز شهری خواهد شد. ناحیه بهبود کسب و کارBID) )، یک سامانه خودکفا، جهت بهبود وضعیت اقتصاد مراکز شهری می باشد. این سامانه ابتدا در دهه های 60 و 70 میلادی در شهرهای امریکا و کانادا مورد آزمایش قرار گرفته استBID) .) سازمانی با مدیریت خصوصی و بودجه همگانی می باشد که سعی در تامین خدمات مکمل برای ناحیه خود دارد. به طوری که از طریق این مشارکت خصوصی- عمومی، باعث ارتقا کیفیت زندگی و بازگرداندن حیات اجتماعی به این نواحی می شود. در پاسخگویی به پراکنده رویی در شهرها و از آنجایی که پویایی مراکز تجاری در شهر برای کیفیت زندگی اجتماعی لازم به نظر می رسد، احیا مرکز شهر در راس سیاست های مدیران شهری، برای بازگرداندن حیات به مرکز شهر و تقویت زندگی اجتماعی در این مراکز است .این نوشتار بر آنست تا با مرور توصیفی بر ادبیات موضوع و تحلیل قیاسی نمونه های موردی موفق، به معرفی روش BID به عنوان یکی از راهکارهای موثر در بازگرداندن حیات اقتصادی و اجتماعی به مراکز شهری بپردازد.

شهرها محل اسکان افراد و برخوردار از ابعاد متعددی از جمله اقتصادی، اجتماعی و کالبدی هستند. روابط متقابل این مولفه ها با یکدیگر در قالب جریان هایی ظاهر می شوند که بر کیفیت محیط انسان ساخت از یک طرف و کفیت زندگی انسان از طرفی دیگر موثرند. به همین دلیل، بررسی این روابط از حیث مقدار و جهت حائز اهمیت است. تحلیل های کلاسیک آماری همانند همبستگی و رگرسیون، ازجمله روش های معمول برای این منظور هستند. اما، از آنجا که در این روش ها، اطلاعات معمولا در گستره وسیعی از فضا بررسی می شوند، ضرائب خطای ناشی از دخالت عامل فضا بالا بوده و نمیتوان ادامه روند روابط را به صورت دقیق پیش بینی کرد.یکی از روش های جدید برای دستیابی به دقت بالاتر در تحلیل روابط متاثر از فضا، روش رگرسیون وزن دار فضایی است. این روش برای نخستین بار در دهه اخیر توسط فوترینگام، چالتون و برانسدون اساتید دانشگاه های بریتانیا معرفی گردید. روش رگرسیون وزن دار فضایی، کاربردهای متنوعی از جمله آشکار کردن و تحلیل متغیرها در مقیاس محلی دارد، و در تحقیقات مرتبط با فضا در رشته هایی همانند برنامه ریزی شهری و منطقه ای، محیط شناسی، ژئوماتیک، جغرافیا و... مورد استفاده قرار گرفته است.در این مقاله سعی شده است تا نتایج حاصل از تحلیل تراکم شهری با مدل رگرسیون وزن دار فضایی در منطقه 7 شهر تهران معرفی گردد. میزان تراکم ساختمانی و تراکم جمعیتی در منطقه 7 تهران به کمک برخی ازمتغیرهای اجتماعی- اقتصادی همانند قیمت زمین، سطح سواد و سطح اشتغال در سطح محلی و به تعداد 1200 بلوک شهری پیش بینی گردیده است. به منظور پی بردن به دقت و اهمیت رگرسیون وزن دار فضایی، خروجی حاصله از این مدل با خروجی بدست آمده از رگرسیون معمولیOLS) ) به صورت گرافیکی و عددی مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج این مقایسه، بیانگر دقت بالاتر و برتری نسبی روش رگرسیون وزن دار فضایی در تحلیل تراکم شهری است.

هدف از انجام پروژه های آماده سازی زمین از بدو شکل گیری آن ها، تامین مسکن مناسب برای شهروندان و توسعه از پیش اندیشیده شده شهری بوده است. بطور کلی در این پروژه ها دولت به آماده سازی زمین های شهری برای سکونت پرداخته و پس از انجام عملیات آماده سازی به واگذاری آنها مبادرت می ورزد. در سالهای اخیر، طرح های مسکن مهر جهت حذف قیمت زمین از هزینه تمام شده مسکن، و بطور کلی کاهش هزینه های خانه دار شدن مطرح شده است، تا بوسیله آن مردم بتوانند با تشکیل تعاونی های مسکن مهر و با دریافت تسهیلات بانکی به ساخت مسکن از طریق تعاونی بپردازند. این پژوهش با رویکردی توصیفی - تحلیلی تلاش می نماید در مرحله نخست، با مداقه در نوع و میزان مشارکت مردم (اعضای تعاونی ها) در پیشبرد روند تهیه این طرح ها، در مورد بهره برداری از این پتانسیل در راستای عملیاتی نمودن مشارکت مردمی در طرح های شهرسازی، به ارایه پیشنهاداتی منطبق با وضع موجود کشور، مانند اصلاح شرح خدمات و ایجاد تغییراتی در ترکیب اعضای کمیسیون تصویب کننده این طرح ها بپردازد. و در مرحله بعد با توجه به پایین بودن مساحت اراضی و مقیاس محدود اغلب پروژه های مسکن مهر، به تشریح تاثیر مقیاس محدود اراضی در روند طراحی و تبیین لزوم همکاری موازی شهرسازان (برنامه ریزان و طراحان شهری) و معماران، در تهیه همزمان نقشه های آماده سازی و معماری پرداخته و پیشنهادات خود را ارایه می دهد.

اگرچه پدیدارشناسی تعبیری فلسفی است که از سوی فیلسوفان شرح و بسط یافته است. اما، "پدیدارشناسی چونان روش" از سوی نظریه پردازان و معماران، مورد توجهی ویژه قرار گرفته است. تا جایی که می توان به "ادبیات پدیدارشناسی معماری" اشاره کرد. مجموعه وسیعی از تحلیل ها، نظریه پردازی ها، و تفسیرهای پدیدارشناختی، از سوی معماران و نظریه پردازان معماری در پنجاه سال اخیر نگاشته شده است. در این میان، یکی از پرسش های کلیدی آن است که چگونه می توان از یک سو تفکرات فلسفی صرف را به حوزه عمل و نظر معماری وارد کرد، و از دیگر سو، پدیدارشناسی را در عمل، جهت تحلیل آثار معماری و خوانش محیط به کار گرفت؟ برای پاسخ به پرسش دوم، شاید بهترین منبع ارجاع به نوشته های محققانی باشد که پیش تر در این راستا گام برداشته اند، و به تحلیل پدیدارشناختی آثار معماری پرداخته اند. اما علی رغم دامنه گسترده ادبیات پدیدارشناختی معماری، تحلیل های قابل توجه پدیدارشناختی، چندان گسترده نیستند، و این امر خود حکایت از آن دارد که این حوزه نیازمند کار و تمرکز بیشتری است. این مقاله بر آنست تا با تکیه بر آرای یوهانی پالاسما، معمار و نظریه پرداز معماری معاصر، که آثار وی در عرصه پدیدارشناسی معماری، تاثیری به سزا در گسترش این قلمرو داشته است، به بازخوانی یکی از تحلیل های برجسته وی تحلیل ویلا مایرا، اثر آلوار آلتو بپردازد. در این راستا ابتدا وجوه عمده نظریه پدیدارشناسی وی معرفی خواهد شد، و سپس با مروری بر تحلیل فوق، نحوه کاربست نظریه پدیدارشناسی وی و توانمندی های آن مورد توجه قرار خواهد گرفت.

استان گیلان در شمال کشور و در کنار سواحل جنوبی دریای خزر قرار گرفته و از خصوصیات بارز آن رطوبت و بارندگی زیاد است. و به طور کلی این استان دارای آب و هوایی معتدل و مرطوب می باشد. از طرفی وجود حصار بلند البرز در جنوب این ناحیه، مانع از خروج رطوبت و بخار ناشی از دریا می گردد. استان گیلان شامل دو قسمت کوهستانی و جلگه ای است. در هر کدام از این دو ناحیه در اجزای تشکیل دهنده معماری تفاوت هایی دیده می شود. رطوبت و بارندگی زیاد عامل اصلی شکل گیری معماری و شهرسازی این ناحیه می باشد. بافت شهری و روستایی به صورت باز است و جهت استفاده از حداکثر تهویه و کوران و جلوگیری از راکد ماندن رطوبت، اجزای تشکیل دهنده محیط مسکونی به صورت پراکنده در محوطه استقرار می یابند. به خصوص در معماری این منطقه از عناصری جهت دفع رطوبت و حداکثر تهویه و هدایت باران و آب های سطحی استفاده شده، تا از این طریق بتوانند به نوعی معماری همساز با اقلیم دست یابند؛ که در کنار عوامل زیباشناسانه و نیز هماهنگی با محیط اطراف، شرایط آسایش را برای ساکنان خود فراهم آورد. از جمله این عناصر معماری عبارتند از: ایوان، تلار، فاکن، کرسی چینی، غلامگرد و... که به معرفی هر کدام پرداخته شده است. در این منطقه روند گسترش بنا بر اساس اولویت های اقلیمی و به ترتیب از سمت جنوب، شرق، غرب و سپس در ارتفاع می باشد. مجموعه این عوامل در کنار عامل برونگرایی، سبب ایجاد معماری منحصر به فردی شده که میتوان اقلیم را علت اصلی شکل گیری آن دانست. به طور کلی برونگرایی به همراه بام شیبدار ویژگی خاص معماری این منطقه می باشد. در این معماری مرز مشخصی بین درون و بیرون وجود ندارد و فضاهای نیمه باز و لایه های شفاف خانه، فضای درون و بیرون را با هم ترکیب می نماید. شفافیت و نیمه باز بودن لایه های بیرونی بنا، سبب تاثیر اوضاع جوی همچون آفتاب و باد و باران و... و نیز تابستان و زمستان بر زندگی ساکنان و پیوند هر چه بیشتر آنان با طبیعت پیرامون می گردد.در تحقیق حاضر، با توضیحاتی که درباره ویژگی های معماری بناهای مسکونی منطقه داده می شود سعی بر آن است که تصویری کلی از معماری گیلان ارائه گردد. معماری ای که در اثر شرایط اقلیمی خاص منطقه شکل گرفته و بیانگر نوعی متفاوت از طراحی اقلیمی است. در این مجال به شرح اصول و الگوی معماری بناهای مسکونی گیلان پرداخته می شود. برای رسیدن به این منظور از مطالعات کتابخانه ای و میدانی استفاده شده است.

گستردگی نیاز انسان به منابع انرژی، همواره از مسائل اساسی و مهم در زندگی بشر بوده و تلاش برای دستیابی به یک منبع تمام نشدنی انرژی از آرزوهای دیرینه انسان بوده است. انرژی باد، یکی از انواع اصلی انرژی های تجدیدپذیر می باشد که از دیرباز ذهن بشر را به خود معطوف کرده بود. به طوری که وی همواره به فکر کاربرد این انرژی در صنعت بوده است. بشر از انرژی باد برای به حرکت درآوردن قایق و کشتی های بادبانی و آسیاب های بادی استفاده می کرد. در شرایط کنونی نیز، با توجه به موارد ذکر شده و توجیه پذیری اقتصادی انرژی باد در مقایسه با سایر منابع انرژی های نو، پرداختن به انرژی باد امری حیاتی و ضروری به نظر می رسد. تهویه طبیعی یکی از بهترین و ارزان ترین روش های تهویه می باشد که با ایجاد جریان هوای طبیعی در داخل ساختمان صورت می پذیرد. در معماری سنتی ایران، تهویه طبیعی، بخش مهمی از طراحی ساختمان ها بوده که امروزه به دلیل تراکم ساختمان ها در کنار هم، استفاده بهینه از انرژی باد تا حد بسیار زیادی نادیده گرفته شده است. شهر رشت در استان گیلان و در اقلیم معتدل و مرطوب قرار دارد. از آنجایی که این شهر در اکثر روزهای سال دارای رطوبت درصد 100- 99 می باشد، ایجاد کوران هوا بین ساختمان ها و در پاره ای موارد در داخل ساختمان بسیار حائز اهمیت و مفید واقع می شود. لذا به جهت کم اهمیت قرار دادن این موضوع، در مقاله حاضر به بررسی وضع جریان باد چند بلوک مسکونی در منطقه گلسار رشت پرداخته شده تا با بررسی کوران هوا در خارج و داخل ساختمان، راهکارهایی جهت استفاده بهینه از جریان هوا به دست آید. خصوصیات خارجی، داخلی و تاثیر محوطه از عوامل مهم در بررسی این ابنیه مسکونی است که از طریق مطالعات پلانی و محوطه، مورد بررسی قرار گرفته و نتایجی چند در ارتباط با بهره وری بهتر از این انرژی ارائه شده است. با در نظر گرفتن فاصله ها، جهت قرارگیری ساختمان ها، تعبیه مناسب بازشوها و امکان ورود جریان هوا مابین بلوک ها، می توان نزدیک شدن به اهداف در استفاده از تهویه طبیعی در این منطقه را امکان پذیرتر ساخت.