معماری و شهرسازی آرمان شهر
سال:1391 | دوره:5 | شماره:9 |تعداد مقالات:29

تغییرات و پیشرفت های علمی در حوزه های مختلف باعث تغییرات چشمگیر و موثر در نحوه رویارویی مراکز آموزش عالی با نحوه آموزش و کمیت و کیفیت مرتبط با آن می شود. تعیین و تبیین اهداف و برنامه های آتی در زمان های متفاوت روشی قطعی تر در جهت رسیدن به آینده مطلوب می باشد که در نتیجه آن، دانشکده های معماری توان واکنش مناسب نسبت به این تغییرات را پیدا می کنند. دانشکده معماری پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران با تاکید بر نوع آموزش معماری در دوره های مختلف و همچنین نحوه برخورد با آموزش معماری، به عنوان دانشگاه مادر و نماد آموزش عالی کشور، می تواند نقش هدایت کننده و جهت دهنده سایر دانشکده ها و موسسات آموزش عالی را بر عهده داشته باشد. از طرف دیگر با توجه به اهتمامی که در حال حاضر در تولید و توسعه علم وجود دارد، بازنگری به جهت احیاء نقش سازنده تر دانشگاه تهران در عرصه داخلی و منطق های و همچنین هم راستا شدن طرح های اجرایی و آموزشی معماری با سیاست های کلان و قوانین استنادی بالادست به عنوان عوامل تعیین کننده کلی، برای تعیین اهداف آتی مراکز آموزش معماری ضروری به نظر می رسد. روش به کار گرفته شده در این پژوهش «مشابه سازی» و بر پایه تقسیم بندی روش های پژوهش پیشنهادی چپین صورت گرفته است که شامل آمایش اطلاعات به صورت جامع و مدلسازی مفهومی آن در سه مرحله گذشته، حال و آینده به کار گرفته شده است. در این پژوهش علاوه بر تاکید بر نظریه های توسعه ای واقعیت گرا و پرداختن به فلسفه گذشته نگر حقیقت جو، از نظریه های مبتنی بر تبیین وضعیت موجود به منظور طراحی آینده ممکن، نیز بهره گرفته شده است. از این رو طرحی بر مبنای برنامه دهی، برنامه ریزی و ارائه مدل های شبکه ای با ساختاری پایا و هدفمند برای دانشکده معماری با اقتباس از گذشته، مرحله اول این طرح پژوهشی و مقاله حاصل از آن را متاثر نموده است.

گوهر وحدت در معماری اسلامی ایران، حاصل پویایی و بالندگی اکسیری است که هستی همه هست ها از اوست. توحید نخستین اصل معماری اسلامی به شمار آمده و از جمله ویژگی های آن وحدت است. ایجاد مرکزیت در بنا از جمله راهکارها برای تحقق وحدت در معماری است. از عناصر موثر در شکل گیری مساجد در دوران مختلف که تحت تاثیر مفهوم توحید قرار گرفته، گنبد است؛ این عنصر با نقش بارز خود در زمینه شکل دهی مفهومی و نمادین به ایجاد مرکزیت در بنای مساجد، بیانگر آن است که وظیفه خود را به خوبی می تواند به منصه بروز برساند. اهمیت معنوی فضای خلاء در گنبدخانه مساجد یکی از پیامدهای رابطه عمیق و دقیق معنویت و مبانی متافیزیکی اسلام و معماری اسلامی است. برای معماری اسلامی (اگرچه این تنها ثمره اصل توحید نیست) خلاء، سمبل یا نشانه ای است که استعلا و حضور خداوند را نمایانگر است. در مقاله حاضر، با استفاده از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از ابزار کتابخانه ای به تجزیه و تحلیل موضوع پرداخته شده است. بدین منظور ضمن بررسی موضوع نقش توحید در معماری اسلامی به عنوان یکی از شاخص های مطرح در آثار مسلمانان به شکل نظری، به صورت عملی نیز نقش معماری گنبد در شکل دهی به مرکزیت معماری در یک مسجد به صورت خاص (مسجد شیخ لطف اله) مورد بررسی قرار گرفته و سپس شاخص های در نظر گرفته شده، بر روی چند مسجد دیگر مورد ارزیابی قرار داده شده است. دستاوردهای حاصله از بررسی صورت گرفته نشان دهنده آن است که توحید در معماری بناها و به خصوص مسجد موثر بوده و از طرفی با تعیین شاخص هایی مانند درونگرایی، دایره، تقارن نقطه ای، محور عمودی و شکل هندسی کره و ارزیابی آن ها به این نتیجه می رسیم که گنبد نیز در شکل دهی به مرکزیت معماری مسجد تاثیرگذار است.

فضای حاکم بر معماری و شهرسازی صفویه فضایی شیعی - ایرانی است و اندیشمندان این دوره به وجود مستقل صورت های عقلی و مثل افلاطونی معتقدند. گرایش به اشراق نوری، رویاهای مثالی، تجرد خیال و عالم ارواح و فرشتگان در تفکر اشراقی عصر صفوی، مبانی نظری حکمت هنر اسلامی - شیعی را متحقق کرده بود. عالم مثال، قرابت نزدیکی با عالم برزخ از دیدگاه مذهب شیعه دارد؛ لذا در اندیشه فلاسفه ای مانند ملاصدرا در عصر صفوی به عنوان عصر حاکمیت تشیع به بار نشسته است. از آن جایی که معماری همواره زبان گویای ارزش های زمان خویش است. این نوشتار نیز در پی چگونگی و امکان تجلی آن به خصوص عالم مثال در معماری صفویه به بررسی این امر در تزئینات معماری صفویه می پردازد. تحقیق حاضر به روش تحلیلی - توصیفی، به بررسی موضوع در مسجد امام اصفهان جهت سنجش میزان انطباق آن با عالم مثال در اعتقادات شیعی پرداخته است. منابع گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و اسناد دست دوم، می باشد. جستجوی عالم مثال در فلسفه صدرایی که با مثال شیعی منطبق است نشان دهنده آن است که برزخ، میان عالم عقل و جسم است. به جوهر عقلانی صورت می دهد و از جوهر جسمانی ماده می گیرد. عالم کشف و شهود است. این عالم در مراتب وجود هم در قوس صعود و هم در قوس نزول وجود دارد.پس از تعمیم چگونگی اعتقاد به عالم مثال و تجلی آن در آثار تزئینی معماری نتیجه تحقیق نشان از آن دارد که تزئینات مسجد امام اصفهان طبق باور شیعه به عالم مثال در آن دوره شکل گرفته است؛ در واقع ساخت بهشت زمینی حکمت جمعی نظری حاکم بر عصر بوده است چرا که حکمت و فلسفه و طریقت و شریعت در این دوره به اتحاد رسیده است. چنان که این امر در نقوش گیاهی، اعداد و رنگ های به کار رفته مشاهده می شود.

محله نارمک را می توان محله ای نامید که از ابتدا با هدف ایجاد فضاهای جمعی در کنار تقسیم بندی های مرسوم قطعه های زمین طراحی شده است. اما عدم تغییر تسهیلات عمومی و فضاهای جمعی همزمان با افزایش تراکم در نارمک و تبدیل خانه های تک واحدی به آپارتمان ها می تواند سبب عدم رضایتمندی ساکنان از این عرصه های عمومی شده و با تبدیل آن ها به مکان هایی پرازدحام و شلوغ و به دور از آرامش، از میزان بهره برداری ساکنان از این فضاها بکاهد. این مقاله با هدف تعیین میزان رضایتمندی ساکنان نارمک - پس از بیان تعاریف اولیه لازم - شناخت مشکلات موجود در منطقه که سبب نارضایتی احتمالی ساکنان شده و یا میزان استفاده آنان از فضاهای جمعی را کاهش داده و نیز عوامل ایجاد این مشکل ها انجام گرفته است. با بررسی این نمونه موردی می توان به راهکارهایی در جهت رفع مشکل ها در نمونه های موجود این چنینی دست یافت و همچنین در طراحی های آینده تدابیری اندیشید تا فضاهای جمعی طراحی شده که از نکات بسیار مهم و کلیدی در طراحی محله ها و مجتمع های مسکونی هستند، همیشه زنده و قابل استفاده باقی بمانند. روش تحقیق پژوهش حاضر بدین گونه است که در مرحله نخست مبانی نظری تحقیق از طریق مطالعات کتابخانه ای تدوین و تهیه گردیده که بر اساس نتایج حاصل از فرضیات تحقیق شکل گرفته بودند. در مرحله بعدی برای آزمون فرضیات تحقیق، مطالعات میدانی روی میدان های نارمک انجام و طی دو مرحله توزیع پرسشنامه با جامعه آماری 40 و 50 نفر، نتایج مورد نیاز استخراج و تجزیه و تحلیل گردیدند. یافته ها نشان داد که ساکنان به طور متوسط از این میدان ها برای قدم زدن و یا گذران اوقات فراغت استفاده می نمایند. آن ها همچنین مهم ترین عوامل ایجاد مشکل در محله را به دلیل کمبود پارکینگ، تعداد بالای ساکنان و ساختمان سازی های متعدد می دانند. روابط همسایگی و نیز رضایتمندی کلی ساکنان از محله در حد متوسط ارزیابی گردیده است.

بازار مسکن در سال های گذشته از پرنوسان ترین بخش های اقتصادی کشور بوده و دوره های رکود و رونق بسیاری را تجربه کرده است. تدوین یک برنامه جامع جهت کنترل بحران مسکن نیازمند شناسایی و تحلیل عمیق ابعاد موثر بر افزایش قیمت مسکن و حوزه نفوذ آن ها است. بر اساس آمار بانک مرکزی نمودار رشد قیمت مسکن بر روند رشد تورم منطبق نیست؛ به عبارتی علاوه بر تورم عمومی، عوامل خرد و کلان بسیاری در تعیین قیمت مسکن دخالت دارند که میزان تاثیرگذاری آن ها بر اساس دوره های رکود و رونق در بازار مسکن الگوهای متفاوتی دارد. در دسته بندی کلی این عوامل به دو دسته عوامل درون بخشی و برون بخشی تقسیم بندی می شوند. به منظور توجه همه جانبه به عوامل موثر در قیمت مسکن از روش سیستم دینامیک استفاده کرده و نمودار حلقه علی و معلولی مربوط به ساز و کار تاثیر عوامل یادشده در قیمت مسکن ترسیم می شود. با توجه به نمودار، قسمت عمده عوامل مصرفی از طریق تاثیر بر تعادل بین عرضه و تقاضا در بازار، قیمت مسکن را تغییر می دهند. به این ترتیب راهکارهایی که بتوانند از طریق سرعت بخشیدن به فرآیند ساخت و تولید ساختمان های مسکونی و عرضه مسکن و یا جلوگیری از افزایش تقاضا، فاصله میان عرضه و تقاضا را محدود کنند، از سیاست های موفق در کاهش قیمت مسکن محسوب می شوند. این سیاست ها می توانند در دسته های مختلف اقتصادی، اجتماعی و کالبدی ارائه شوند که در این مقاله راهکارهای کالبدی از جمله انبوه سازی، استفاده از تکنولوژی های نوین، پیش ساخته سازی، افزایش عمر مفید ساختمان های مسکونی، ساماندهی بافت های فرسوده، طراحی مدوله و اصلاح الگوی مسکن بررسی می شود.

مفهوم قابلیت محیط مفهومی پردامنه و پرکاربرد می باشد که از سوی مطالعات علوم رفتاری در حیطه معماری و محیط انسان ساخت متداول شده است. از آن جا که همه جانبه بودن این مفهوم موجب بدیهی انگاشتن آن در برخی ارجاعات شده است؛ این مقاله می کوشد با بررسی ادبیات مطالعات محیط و رفتار نگرشی جامع و بن مایه ای به این مفهوم داشته آن را مورد تحلیل قرار دهد. اگر چه تعریف مفهوم قابلیت نسبتا ساده به نظر می رسد، اما ثابت شده است که طراحی کردن و ساختن بر این اساس فوق العاده دشوار می باشد. این امر بحث های بی شماری را به عنوان ماهیت واقعی آن برانگیخته است. روش شناسی تحقیق بر مبنای روشی کیفی است که با رویکردی تفسیرگرا به تحلیل نظرات و آراء معتبر با محور قرار دادن مفهوم قابلیت محیط مبتنی بر ادبیات محیط و رفتار می پردازد. این نوشتار با این باور که با تحلیل و مداقه در وجوه مختلف مفهوم پایه قابلیت محیط می توان به دریافت و نگرشی جامع و کاربردی دست یافت، به واکاوی نگرش های مختلف قابلیت محور پرداخته و در نهایت دلالت های آشکار و پنهان این مفهوم را مورد بررسی قرار می دهد. نتیجه گیری نشان می دهد اگر چه تعابیر و دسته بندی های گوناگونی از قابلیت ذکر شده است و رویکرد گیبسون به این مفهوم اساس کاربرد آن در حوزه محیط انسان ساخت را تشکیل می دهد؛ اما ضروریست با رجوع به بسط موضوعی مفهوم قابلیت در مواجهه با محیط ساخته شده به دیدگاهی جامع و کارامد در زمینه طراحی معماری و محیط ساخته شده دست یافت و با تاکید بر جنبه های فراگیر از مفهوم قابلیت محیط می توان دلالت هایی جامع از جنبه های فیزیکی، اجتماعی و معنایی در مطالعات محیط ساخته شده و معماری استخراج نمود.

بر اساس نظریه ارتباط شناسی به روشنی مشخص است، که معنی وابسته به رمزهایی است که ما در ارتباط معنایی انتخاب می کنیم. معنی چیزی قابل انتقال نیست، فقط پیام است که منتقل می شود و معنی در پیام نیست، در گیرنده پیام است. از آن جا که مفهوم ارتباط بیش از همه جنبه ای را شامل می شود که دو نقطه یا دو نفر چیزی با هم مشترک داشته باشند، در نتیجه ارتباطات معنایی نیز جنبه ای را شامل می شود که چندین نفر به معنی مشترکی دست یابند؛ لذا در این تحقیق در پی پرسش از وجود ارتباط معنایی، برای شرط اشتراک معنی هستیم. بحث پیرامون نظریه ارتباط جهت شناخت عناصر ارتباطی و روشن شدن نقش این عناصر در اشتراک معنی بسیار با اهمیت و تاثیرگذار است، به طوری که این رویکرد مفهوم ارتباط معنایی را از «انتقال معنی» به «تجلی معنی» تغییر می دهد و از آنجا که ادراک انسان ها از محیط ملاک عمل اشتراک معنا قرار می گیرد. به همین دلیل روشی مورد نیاز است که در آن بتوان معانی ادراک شده توسط انسان از محیط را سنجید و اساس تجزیه و تحلیل قرار داد. با این هدف تحقیق حاضر به شناسایی معانی القایی محیط پرداخته است؛ لذا با روش روانشناسی ساختار ذهنی به سنجش معانی در استفاده کنندگان از بناهای شهری پرداخته و با توجه به طیف گسترده معانی به دست آمده و با تحلیل مقایسه ای نشان می دهد، معانی اشتراکی در سه طبقه جای گرفته اند که شامل:1. برون یافت یا وجه عینی مبتنی بر تشخیص معانی فوری و ساده (حسی)، شامل شکل، رنگ، مصالح و توصیفات عملکردی.2. درون یافت یا وجه ذهنی مبتنی بر تداعی معانی ضمنی.3. فرایافت یا وجه معرفتی، که به جنبه معنوی یا قوای باطنی انسان مرتبط است و این وقتی است که در ساحت ظاهری نیز عنصری از معنویت در کار است.

معماری و موسیقی به عنوان تجلی بخش هایی از هنر روح آدمی دارای جلوه های جمالی و جلالی مشابهی در عرصه بروز و نمود می باشند. هر چند موسیقی با پدیده شنوایی و معماری با پدیده بینایی بیشتر نمود می یابد ولی هر دو هنر از وجوه متشابه فراوانی بهره برده اند. در باغ سازی ایرانی و معماری باغ ایرانی نمود این تشابهات معنایی و محتوایی با موسیقی با شدت بیشتری ظاهر شده است. هدف پژوهش حاضر مطالعه و بررسی وجوه متشابه در اصول موسیقی ایرانی و معماری باغ ایرانی است. به عنوان مطالعه موردی نیز باغ فین کاشان به عنوان یکی از بهترین و مهم ترین نمونه های معماری باغ سازی ایرانی انتخاب شده است. در تحلیل و بررسی موارد متشابه در نظام باغ سازی ایرانی به محوریت مطالعاتی باغ فین کاشان و موسیقی ایرانی، دوازده اصل مورد بررسی قرار گرفته است. این دوازده اصل عبارتند از سلسله مراتب، صوت، سمبول، عرفان، تزیین، نظم، هارمونی، مرکزیت، تمثیل بهشت، محرمیت، نیرو یا شدت، خط. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که اصولی چون نظم، هارمونی، سلسله مراتب و غیره که در روند شکل گیری و توسعه در موسیقی شرکت دارند، در باغ ایرانی با بیان کالبدی در ساختار فضایی و معنایی باغ نمود پیدا می کنند و بدین ترتیب، کدهای معنایی و اصول نظام دهنده مشترک، در این دو عرصه هنری با بیان های متفاوتی به منصه ظهور می رسند.

پیوند نزدیک میان دین، مذهب و معماری تدفینی و همچنین احترام خاص مسلمانان نسبت به امامزاده ها سبب شکل گیری معماری آرامگاهی شده است که به سبب آن گنبد این گونه بناها از لحاظ محتوایی و شکل از یک سو با جنبه تقدس و نمادین بنا مرتبط می شود و از سوی دیگر متاثر از هویت مذهبی و سیاسی فرد متوفی می باشد. گنبدهای مختلفی از قبیل رک، نار و دوپوسته و نمونه های دیگر در زمینه شیوه های گنبدسازی، شیوه های ترسیم، سبک شناسی و روش های اجرایی آن توسط معماران به نام این سرزمین کهن معرفی شده اند. در این بین معماری گنبد اورچین که از شاخصه های بناهای آرامگاهی در بخش های جنوبی ایران می باشد، تنها افتاده است و اطلاعات اندکی از آن در تاریخ معماری ایران وجود دارد؛ و تنها به گزارش ها و تصاویری محدود از جهانگردان خارجی بسنده شده و در نتیجه آن خواستگاه، دلیل وجودی و نقش این نوع گنبد در بناهای آرامگاهی در هاله ای از ابهام باقی مانده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر به صورت توصیفی - تحلیلی می باشد که بر حسب نیاز در قسمت های مختلف پژوهش از تحلیل های تطبیقی مطالعات گذشته نگر و روش های میدانی بر حسب نیاز استفاده شده است. در این پژوهش به ریشه لغوی و معنایی گنبد اورچین اشاره شده و خواستگاه معماری این گنبد که متعلق به دوره سلجوقی می باشد، معرفی شده است. سپس روابط هندسی میان زینه های آن تحلیل شده و انواع این نوع گنبد که شامل کوکبی و کثیرالاضلاع می باشد ترسیم شده اند. عواملی همچون عملکرد تارک، نحوه ساخت، پوشش گنبد، نحوه توزین بار در ساختار گنبد مشخص شده است. در نهایت با بررسی عوامل موثر فرهنگی و تاریخی در شکل گیری ساختار کلی این نوع گنبد - گنبد رک اورچین - به این نتیجه خواهیم رسید که علت اصلی وجودی آن، عملکردی نمادین و سمبولیک بوده نه نمادی مذهبی صرف، که به تنهایی و یا در هم جواری و تلفیق با فضاهای مذهبی در گذر زمان به خوبی نقشی تاثیرگذار و کاربردی داشته است.

در برنامه آموزشی دروس معماری کشور کمتر توجه ای به بسترهای اجتماعی - فرهنگی در فرآیند تحلیل سایت می شود. عکاسی از روش های کارآمد ارتباطی است که دانشجویان را قادر می سازد، آگاهی های اجتماعی خود را از محیط شهری بیان نمایند. اما تاکنون از این ابزار بیشتر به عنوان نوعی وسیله توصیفی در معماری استفاده شده است. پیشنهاد این نوشتار این است که عکاسی به صورت کامل تری می تواند در تحلیل سایت طراحی به وسیله فرآیندهای تفسیری و «خواندن» تصاویر و به مثابه فرآیند «تفسیر و استخراج» مورد استفاده قرار گیرد. روش پژوهش مورد استفاده در این نوشتار از نوع پژوهش کیفی در رویکردی استنتاجی است که با پیمایش اجتماعی و موردپژوهی نیز تلفیق شده است. این تحقیق ضمن ارائه روش شناسی پژوهش بصری به عنوان راهبرد شناخته شده در مطالعات اجتماعی، امکان استفاده از عکاسی به مثابه نوعی تحقیق بصری را جهت ارتقای شناخت و فهم بهتر محتوای بستر طراحی ممکن ساخته است. روش پیشنهادی در عمل در میان جمعی از دانشجویان ایرانی مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج آن مورد تحلیل و قیاس تطبیقی با نمونه مشابه آن در ترکیه واقع شده است. نتایج حاصل از این بررسی نشان دادند که از نظر محتوایی دانشجویان ایرانی بر خلاف دانشجویان ترکی توجه کمتری به رفتار مردم، نوع زندگی و علائم شهری دارند و در عوض به سنت، بافت های قدیمی و گذشته عکس العمل های بیشتری نشان می دهند و از نظر مفهومی نوع تفاسیر دانشجویان ترکی، انتقادی است. در حالی که دانشجویان ایرانی کمتر دارای دیدگاه و نقطه نظر انتقادی حاصل از بینش فردی خود هستند و نگاه آنان اغلب توصیفی است. به بیان دیگر دانشجویان ایرانی به کالبد بیشتر از محتوای اجتماعی توجه می نمایند که می تواند تحت تاثیر «قیود آموزشی - دانشگاهی» و «قیود ارزشی - فرهنگی» جامعه باشد. با این حال دانشجویان با استفاده از این روش می توانند با موضوعات اجتماعی و عمومی تر سایت آشنا و درگیر شده و بدین ترتیب جنبه های غیرملموس بستر نیز مورد توجه بیشتری قرار خواهد گرفت.

یکی از مباحثی که هنر و معماری سال های اخیر را به لحاظ مبانی نظری تحت الشعاع قرار داده، مباحث مرتبط با دانش «معرفت شناسی» و زیرشاخه های آن می باشد. «نسبیت شناخت» از مهم ترین مباحث مطرح در قلمرو معرفت شناسی هنر معاصر می باشد که با مسائلی نظیر تعیین جایگاه پدیدآور اثر هنری، مخاطب اثر، چگونگی شکل گیری فرآیند فهم اثر و تعیین سهم هر یک در به وجود آمدن واقعه فهم مرتبط می شود. این مسائل ریشه در حوزه ای از معرفت شناسی تحت عنوان «معرفت شناسی متن» دارند که امروزه بیش از سایر زیرشاخه های معرفت شناسی، در زیرشاخه هرمنوتیک و به طور خاص هرمنوتیک مدرن نمود یافته است. مطابق با آخرین نظریاتی که در حوزه «معرفت شناسی متن» ارائه شده، همه فهم ها متاثر از پیش داوری مفسرین هستند و پیش داوری ها متاثر از سنت و تاریخ هستند. سنت و تاریخ هم در فراشدی سیال در حال تغییر دائم بوده، فاقد ثبات و ایستایی اند. طبق این نگاه، هر نوع ابژه ای از جمله ابژه های معماری باید متناسب با این فراشد سیال ارائه شده، از هندسه هایی در طراحی آثار معماری استفاده شود که متناظر با اصل «نسبیت شناخت» باشند. در این مقاله ضمن اتخاذ رویکردی تاریخی - تفسیری با بهره گیری توامان از روش استدلالی - منطقی، پس از تعریف اجمالی «دانش معرفت شناسی» به تبیین اصل «نسبیت شناخت» به عنوان یکی از مهم ترین اصول معرفت شناسی معاصر پرداخته، سپس بررسی تاثیرات این اصل بر تحول های معماری معاصر پرداخته شده است. در قسمت پایانی مقاله نیز به نقد این نهضت فکری در بستری معرفتی - فلسفی پرداخته، نشان خواهیم داد که نسبی گرایی محضی که بر پایه بنیان های فلسفی «معرفت شناسی متن» بیان می شود سبب می شود تا نتوان به هیچ معیار و ضابطه ای برای شناخت و ارزیابی روشمند آثار استناد نمود که این امر، ارزش فهم را دچار چالشی جدی می کند چرا که هر فهمی را موجه می نمایاند.

در طراحی بیمارستان ها و مراکز بهداشتی - درمانی، به دلیل اهمیت بالای ماهیت کاربری که با سلامت روح و جسم انسان در ارتباط است و نیز حاکم بودن روابط پیچیده عملکردی (روابط برون بخشی و درون بخشی بیمارستان) در آن، توجه به الزامات طراحی مناسب نقش حیاتی دارد. یکی از این الزامات استفاده صحیح از نور روز است. از دیگر سوی در اقلیم های با رطوبت بالای هوا (مانند اقلیم معتدل و مرطوب) اهمیت توجه به نور روز برای ایجاد محیطی شفابخش بیشتر احساس می شود، زیرا این اقلیم ها با روزهای ابری و کم نور بیشتری روبرو هستند. نوشته حاضر در صدد است که با اتکا به مطالعات و تحقیقات تجربی و میدانی معتبر انجام شده (در مورد تاثیر نور روز در بیمارستان ها) به تشریح اثرات جسمی و روحی نور روز بر بیماران بپردازد. سپس با استخراج ویژگی های نور روز مناسب حاصل از نتایج و یافته های پیشین و نیز استانداردهای معتبر درباره نور روز و همچنین با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، راهکار کالبدی مناسب برای استفاده بهینه از نور روز در اتاق های بستری در اقلیم معتدل و مرطوب (مدار 36 تا 38 درجه) ارائه می شود، که شامل ابعاد مناسب پنجره ها، به منظور فراهم آوری موجبات ورود نور روز به میزان کافی به اتاق بستری، جهت گیری صحیح ساختمان، و ویژگی های سایه بان، مناسب اتاق بستری (به منظور جلوگیری از ورود تابش مستقیم آفتاب) در منطقه مذکور است. در مرحله بعد، صحت نتایج به دست آمده با نرم افزار نورپردازی دیالوکس مدل سازی و بررسی می شود. البته لازم به ذکر است که این روند طراحی و مدل سازی در سایر اقلیم ها نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد. از آن جا که طراحی اتاق بستری بر اساس استانداردهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی ایران و وزارت بهداشت انجام می شود، میزان کارایی این استانداردهای طراحی (از نظر استفاده صحیح از نور روز در اتاق بستری) با نرم افزار محاسب نور سنجیده شده و در صورت لزوم مدل جایگزینی پیشنهاد می شود.

توسعه های جدید شهری با الگوی تفکیکی شطرنجی خشک و بدون توجه به کیفیت فضاهای شهری و کیفیت زندگی ساکنین شکل گرفته اند. در توسعه های جدید بی توجهی به جنبه های کیفی فضایی سبب کاهش کیفیت محیط انسان ساخت شده است. علاوه بر الگوی شطرنجی، الگوهای دوربرگردان و ترکیبی (دوربرگردان - شطرنجی) نیز از الگوهای تفکیکی در توسعه های جدید شهری است که می توانند با رعایت اصول طراحی شهرک های جدید جایگزین الگوی شطرنجی شوند. هدف این پژوهش بررسی رابطه بین تفکیک اراضی شهری و کیفیت فضاهای شهری در توسعه های جدید شهری است. در این پژوهش با مطالعه نمونه های موفق توسعه های جدید در کشورهای دیگر و مورد مطالعه قرار دادن سه الگوی تفکیکی شطرنجی، دوربرگردان و ترکیبی (شطرنجی - دوربرگردان) که در ایران از الگوهای تفکیکی رایج هستند، تلاش بر این است تا با مقایسه الگوهای تفکیکی پیشنهادهایی در جهت طراحی الگوهایی داده شود که در آن ها کیفیت فضاهای شهری مطلوب و قابل قبول گردند. نوع روش تحقیق کیفی است و به صورت توصیفی - تحلیلی و از طریق مطالعه متون و اسناد موجود و مطالعات میدانی انجام پذیرفته شده است. نمونه های موردی و الگوهایی از تفکیک اراضی در کشورهای گوناگون با توجه به نوع مناطق آن ها و تنوع در تفکیک اراضی آن ها بررسی می شود. بررسی نمونه های موردی از طریق مشاهده مستقیم و غیرمستقیم (پرسشنامه) است. الگوهای تفکیکی قطعات و معیارهای کیفیت فضاهای شهری مورد بررسی قرار گرفته است و این معیارها در نمونه های موفق جهانی و نمونه های مورد مطالعه مورد بررسی قرار گرفته و پیشنهادهایی برای ارائه الگوهای تفکیکی مطلوب ارائه خواهد شد. با مطالعه نمونه موردی به این نتیجه دست یافتیم که کیفیت فضاهای شهری در سه الگوی دوربرگردان، شطرنجی و دوربرگردان - شطرنجی یکسان نیست و بر اساس مطالعات میدانی کیفیت فضاهای شهری در الگوی دوربرگردان - شطرنجی مطلوب تر از دو الگوی دیگر است.

نظریه های زبانی از نظر فلسفی و نظریه ای، مبنای مناسبی برای تحلیل و یا تفسیر پدیده های مختلف و از جمله معماری و شهرسازی است. موضوع این مقاله «معنی شناسی فضای شهری» در بستر و زمینه فرهنگی و اجتماعی خود است که با استفاده از رهیافت زبان شناسی و کاربست مفاهیم آن، در جستجوی فرآیند رخداد معنایی در فضای شهری می باشد. مقاله با استعانت و کاربست آموزه های معنی شناسی در زبان شناسی، به خوانش و قرائت فضای شهری می پردازد. در این میان، در فرآیند نقش دلالت های درون زبانی در قالب قواعد نحوی (ساختار زبانی) و مفاهیم بازنمودی (ادراکات زبانی) از یک طرف، و دلالت های برون زبانی در قالب مفاهیم غیرکلامی و موقعیتی از طرف دیگر، فرآیند تحقق معنا را در متن موجب می شود. بر این اساس، فرآیند رخداد معنا در فضای شهری نیز از هم زمانی و توامانی سه عامل عینی، ذهنی و اجتماعی، به ترتیب در قالب ویژگی های ساختاری فضا، ادراکات و تجربه های فضایی و رفتارها و کنش کنش گران در فضای کالبدی، قابل تحقق است.

در گذشته از جمله مهم ترین فضاهای باهویت شهری در کشورمان ورودی شهرها بوده است، لیکن امروزه با توجه به گسترش شهر و شهرنشینی و ارائه طرح های نامناسب شهری، ورودی اکثر شهرهای جدید بدون هیچ گونه طراحی ویژه و مشخصی پیش بینی شده است و از سوی دیگر ورودی قدیم شهرها نیز به مرور زمان تخریب شده اند؛ لذا توجه به مولفه های کیفیت محیط که از ورودی شهرها انتظار می رود و توجه به فضای واسط اصلی درون و بیرون شهر در ورودی شهر و مطالعاتی که در این زمینه باید صورت گیرد، راه هایی را ارائه می دهد که می تواند در طراحی شهری و بهبود بخشیدن به این بخش از شهر موثر واقع شود. بنابراین در این پژوهش در جهت افزایش کارایی ورودی شهرها، معیارهای کیفیت در فضاهایی که دارای پتانسیل ایجاد فضاهای واسط در ورودی قدیم شهر کرج می باشند (خیابان شهید بهشتی و مسیر هم جوار رودخانه کرج) بررسی شده و نتایج حاصل شده تاثیر هر کدام از فضاهای مذکور را در ساماندهی ورودی شهر مورد نظر نشان می دهد. برای دستیابی به هر کدام از این معیارهای کیفیت، دسته ای از عوامل نیاز است که در طراحی محیطی ورودی شهر از لحاظ کالبدی، اجتماعی و غیره مفید می باشد. در این مقاله، پس از بررسی کیفیت های مذکور و با استفاده از روش ارزیابی AHP، قوت و کیفیت معیار مورد نظر از جهات مختلف مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از معیارهای مذکور، در شهر کرج میزان کیفیت خیابان شهید بهشتی و مسیر هم جوار رودخانه کرج در ارتقا عملکرد ورودی قدیم شهر کرج بررسی می شود.

موضوع تشخص عناصر مذهبی در شهرهای ایران از اهمیت بسیاری برخوردار است و در شهرمزارها (شهرهایی که دارای مزارهای مهم در ابعاد فرامنطقه ای هستند) به ویژه در دوره های زیباگرایی شهری (شیوه آذری به بعد)، الگوهای مختلفی برای آن وجود داشته است. امروزه با توسعه زیارتگاه های شهری، پیروی از الگوهای مختلف در بعد تشخص، تفاوت هایی را در شهرمزارها آشکار نموده است. روش ایجاد تشخص در دو بخش کلی پلان شهری و سیمای شهری (حجم، نما، ارتفاع و تزئینات بنا) قابل بررسی است. تفاوت ها در اولویت دادن به تشخص بناها بیشتر ریشه در ایدئولوژی و تفکر مردم، حاکمان و سازندگان دارد. هدف این پژوهش ریشه شناسی این تفاوت ها در سنت تاریخی و یافتن نسبت آن ها با فرهنگ امروز ایران به منظور الگوگیری از آن ها در طرح های جدید توسعه مجموعه های مذهبی است. برای این منظور از روش پدیدارشناسی تاریخی و مطالعات اسنادی استفاده شده است و با انتخاب مهم ترین شهرمزارهای ایران، وضعیت تشخص در سیما و سازماندهی فضایی مورد بررسی قرار گرفت. بدین گونه، بر اساس یافته های به دست آمده، از دوره آذری به بعد دو الگوی اصلی در شهرمزارها به رقابت پرداختند. گونه مزارگرا یا خانقاه گرا همچون بسطام و نطنز که مزار، شاخص کل شهر شده و مسجد و سایر بناها با حالتی کاملا خفته و پنهان در کنار آن قرار می گیرند؛ و به عکس در گونه مسجدگرا (گونه دوم) در کنار مزار، مسجد یا مصلای مهمی با تشخص بیشتر نسبت به زیارتگاه ایجاد می شود تا بعد توحیدی و الهی مجموعه را تاکید کند. نمونه های مشهد و قم از مصادیق مهم این الگو هستند.

تعیین تراکم ساختمانی بدون توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه و فقط به صورت تقلیدی مطلق از غرب، نمی تواند راه حل مناسبی برای مشکل مسکن باشد. از این رو ضروریست تا با شناخت مشکل های ایجادشده و یافتن عوامل اثرگذار در آن، تراکم ساختمانی را با ویژگی های اجتماعی و فرهنگی محله ها متناسب کرده و از این طریق در راستای بهبود شرایط زندگی گام برداشت. بر این اساس در تحقیق حاضر با علم و آگاهی از تعدد عوامل تاثیرگذار بر تعیین تراکم ساختمانی، به دلیل محدودیت های تحقیق، تنها معیارهای اجتماعی - فرهنگی موثر بر این مقوله را در محله خاک سفید که از جمله سکونتگاه های غیررسمی شهر تهران می باشد، بررسی کرده و با یک تحلیل آستانه ای، بیشینه تراکم ممکن را برای هر کدام از بلوک های محله مورد نظر محاسبه می گردد. روش تحقیق این مطالعه به توصیفی - تحلیلی و از نوع نمونه موردی (محله خاک سفید) است و برای جمع آوری داده ها، از روش کتابخانه ای و میدانی، و برای تحلیل آن ها از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)  و بکارگیری نرم افزار expert choice کمک گرفته شده است. نتایج حاکی از آن است که بیشترین قابلیت به لحاظ اجتماعی - فرهنگی جهت افزایش تراکم ساختمانی متعلق به بلوک 14 در جنوب میدان نواب صفوی و کم ترین قابلیت متعلق به بلوک 10 در جنوب پارک گلشن می باشد.

بدون شک مشارکت اجتماعی یکی از مهم ترین مولفه های مورد تایید صاحب نظران در توسعه جوامع رو به رشد و ضامن پایداری اجتماعی به شمار می رود و بسیاری از مشکلات ساختاری و عملکردی برنامه های توسعه، ناشی از نارسایی هایی است که در این حوزه، کم اهمیت تلقی می شود؛ لذا امروزه با درک این اهمیت جلب مشارکت مردم در بخش ها و تخصص های مختلف نمود عینی به خود گرفته است. در مباحث معماری و شهرسازی نیز از آن جایی که مقصود و هدف فرآیند طراحی، به سامان کردن فضا به منظور رفع نیازهای انسان می باشد، جلب مشارکت استفاده کنندگان در این فرآیند می تواند متضمن برآورده شدن درست تر نیازها و به تبع آن استفاده بهینه تر و ماندگارتر از فضا باشد؛ لذا در راستای همین هدف، آنچه در این پژوهش نیز مورد توجه قرار گرفته است بررسی نگرش والدین به عنوان بخشی از استفاده کنندگان، در خصوص خلاقیت پذیری پارک های شهری برای استفاده فرزندانشان است. برای نیل به این هدف پس از ساخت و اعتباریابی ابزار پژوهش و محاسبه حجم نمونه با استفاده از روش تحقیق پیمایشی (زمینه یابی)، این نگرش از 210 نفر از والدین در قالب چهار عامل: بازی سازی، تحرک پذیری، امنیت و تحریک کنندگی فضا استخراج شد. در بررسی خلاقیت پذیری کاربران از محیط، مهم ترین عاملی که در تحقیق حاضر به دست آمده مقوله یا عامل بازی سازی می باشد. بازی سازی در واقع فرآیند متعامل بین کاربر و محیط است. به گونه ای که هم محیط بر کاربر جهت اجرای بازی تاثیر می گذارد و هم کودک در محیط تغییراتی را برای بازی ایجاد می نماید؛ لذا توجه به این عوامل در فرآیند طراحی می تواند دست مایه مناسبی جهت طراحی فضاهای بهینه جهت رشد و ارتقا خلاقیت کودکان باشد.

بر طبق آمارهای جهانی، جمعیت سالمند در جهان رو به افزایش است، آمارها در کشور ما نیز تبیین کننده این واقعیت است. با ورود به دوره سالمندی، تغییرات چشمگیری در ویژگی های فیزیولوژیکی و روحی - روانی انسان رخ می دهد. این تغییرات، افراد سالمند را وادار می سازد تا محیط فیزیکی را به گونه ای متفاوت از جوان ترها درک کرده و پاسخ های متفاوتی بدهند. سالمندان از جمله گروه های اجتماعی هستند که به دلیل شرایط سنی و کاهش نسبی فعالیت های کاری، اوقات فراغت بسیار دارند و امکان استفاده آن ها از فضاهای شهری برای انجام فعالیت های اختیاری و اجتماعی بیش از دیگر اقشار جامعه است. پارک ها از جمله فضاهای باز شهری هستند که سالمندان برای گذران اوقات فراغت، پیاده روی و غیره بسیار به آن جا مراجعه می کنند. در این مقاله پس از بررسی مبانی نظری پیرامون موضوع به چگونگی انجام تحقیقات میدانی در پارک خلدبرین شیراز و توزیع و تکمیل 120 پرسشنامه توسط افراد سالمند پرداخته می شود. نتایج به دست آمده نشان می دهند که فضاهای شهری ما در حال حاضر نه تنها پاسخگوی سالمندان که حتی پاسخگوی افراد سالم نیز نمی باشند. بیشترین مشکلاتی که سالمندان در فضاهای شهری عنوان کرده اند، عبارتند از: شلوغی معابر و ترافیک و سرعت زیاد ماشین ها، آلودگی هوا، کثیفی معابر و فضاها، ناهمواری مسیرها. تعدادی نیز به مشکلاتی چون نبودن پل عابر پیاده، کمبود فضای سبز، زیاد بودن فاصله دسترسی تا امکانات و تسهیلات عمومی، مبلمان شهری نامناسب، عبور موتور سیکلت ها، وجود جوانان شرور و بیکار، عدم رعایت حق و حقوق سالمندان توسط مردم و کمبود تسهیلات عمومی اشاره کرده اند که بیان کننده این واقعیت است که علاوه بر طراحان، مدیریت شهری نیز نقش مهمی را در ایجاد فضاهای شهری مطلوب ایفا می کند.

مداخله طراحی شهری در ابنیه معماری ایران، موضوع چالش معماران و طراحان شهری بر سر حیطه و قلمرو حرفه ای آنان، طی سال های متمادی است. در ایران همواره کنترل ابنیه معماری راه افراط و تفریط را پیموده است. این هدایت و کنترل، گاه منجر به حذف جایگاه معمار شده است و گاهی با فقدان هدایت مناسب، عرصه و فضای شهری را به اغتشاش کشانیده است. این مقاله پس از مرور ادبیات نظری موضوع که تحت موضوعات: قلمرو و حیطه طراحی شهری، زمینه گرایی و کنترل طراحی شهری مطالعه شده است، به بررسی نمونه های موردی منتخب از خلال اقدام های طراحی شهری در ایران، جهت شناسایی نقاط ضعف و علل آن ها می پردازد. با توجه به پایگاه نظری به دست آمده از ادبیات موضوع و روند فعلی موجود در ایران، به نظر می رسد با اصلاح سیستم اجرایی و فرآیند تحقق پذیری طرح ها، همچنین استفاده از ابزار بازنگری طراحی شهری در کنترل طرح ها و توجه به رشد تدریجی شهر و عدم قطعیت پیش بینی های طراحی در فرآیند طراحی شهری، چالش موجود در ایران میان معماران و طراحان شهری به حداقل برسد.

این پژوهش که با عنوان «جایگاه اصالت در مرمت بافت» ارائه می شود با هدف کیفیت بخشیدن به مفهوم مرمت بافت و ارتقا مطلوبیت فضای بافت های تاریخی کشورمان انجام شده است. این پژوهش سعی در بازآفرینی دانش مرتبط با مفاهیم هنر اصیل و بومی مرمت از طریق مقایسه نظریه های گوناگون در علوم رفتاری، روان شناسی و مرمت شهری دارد. این نگاه تاثیر دو مولفه حس مکان و حس تعلق، که باعث اصالت بخشیدن به فضای مرمت شده بافت می شوند را در فرضیه خود طرح می کند. این پژوهش به صورت کیفی و بر مبنای روش فراتحلیل که نوعی مرور آثار مکتوب است، نوشته شده است. در کنار این روش از مدل تطبیقی برای تبیین و مقایسه مفاهیم استفاده شده است. این روش بر تقابل نظریه های مختلف بر اساس یافته های پژوهشگران در حوزه های مختلف علوم مرتبط با مرمت شهری استوار می باشد. روایی این روش بستگی به دقت در جستجوی متون، انتخاب مناسب نظریه ها و استنباط مفاهیم و گزاره های تحلیل یافته و نتیجه گیری حاصل از تحلیل مجدد یافته ها دارد. یافتن مولفه های موثر در اصالت بخشی به مفهوم مرمت بافت و همچنین شناخت جایگاه مشخصی برای یافتن اصالت در علوم مختلف و دیدگاه های مرتبط با هنر مرمت از جمله سوالاتی است که در این پژوهش به آن پاسخ داده می شود. بحث در این مقاله ماندگار کردن بافت به واسطه کیفی کردن مفهوم مرمت، از طریق القا مفاهیمی همچون شخصیت و کمال بافت و همچنین دانستن جایگاه اصالت و ارزش های آن در شکل گیری فرآیند مرمت می باشد. افزایش و ارتقا حس تعلق و حس مکان در نهایت منجر به افزایش کیفیت زندگی افراد ادراک کننده بافت شده و فی نفسه در اصالت بخشیدن به فضا در حوزه روان شناسی گشتالت موثر خواهد بود و تاثیر کیفی آن باعث ارتقا ادراک زیبایی بافت می شود. امید است با ارائه این مقاله بتوان ضرورت شناخت جایگاه اصالت در مرمت بافت های قدیم خود را بازشناسی نمود.

شهرها مانند ارگانیسم های زنده پیوسته در حال تغییر و تحول می باشند. با توجه به روند افزایش جمعیت و توسعه روزافزون تکنولوژی در کشورهای در حال توسعه سرعت این تغییر و تحولات به طور چشم گیری در حال افزایش می باشد. پرواضح است که این تغییرات طرح های از پیش اندیشیده ای را طلب می کنند و دیگر اینکه لزوم دقت به خصوصیات فضایی با توجه به رفتار شهروندان در این طرح ها امری مهم و قابل توجه می باشد. پویایی رفتارهای شهری و ویژگی های خاص آن سبب شده است که متخصصان برای شبیه سازی آن در طرح های شهری از روش های خاص و نوین استفاده کنند. هدف این نوشتار، مقایسه بین وضع موجود و طرح جامع مصوب با رویکرد شناخت بیشتر بر رفتار شهروندان در محله کبابیان شهر همدان می باشد. با توجه به پیشرفت های اخیر در زمینه نرم افزار و هوش مصنوعی و ورود این مباحث به صورت تحلیل اطلاعات معنایی به رشته های معماری و شهرسازی و بررسی نمونه های مشابه، بهتر دانسته شد که از این روش ها که به روش های نحو فضا (Space Syntax) شهرت دارند استفاده شود. در این پژوهش ابتدا چهار متغیر اتصال، کنترل، انتخاب و هم پیوندی مورد معرفی قرار گرفت. سپس فضای محله مورد نظر با توجه به این متغیرها از نظر رفتاری تحلیل شد. در این روش فضای محله در وضع موجود و طرح جامع به صورت محوربندی شده مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج کسب شده از تحلیل های صورت گرفته توسط این نرم افزار حاکی از موفق نبودن طرح جامع مصوب برای این محله به ویژه در مبحث رفتار شهروندان می باشد. لازم به ذکر است نقاط ضعف موجود در طرح بیشتر و برجسته تر از نقاط قوت آن می باشد.

توجه به بافت های فرسوده و قدیمی و رفع ناپایداری آن ها، به موضوعی جدی و محوری تبدیل شده، به گونه ای که سازمان های ذیربط را به تکاپوی ساماندهی و بازآفرینی بافت های مذکور سوق داده و لزوم مداخله در این بافت ها را در دوره های مختلف زمانی مطرح نموده است. رویکردهای مرمت و بهسازی شهری در سیر تحول و تکامل خود از بازسازی، باززنده سازی، نوسازی و توسعه مجدد به بازآفرینی و نوزایی شهری تکامل یافته و در این مسیر، از حوزه توجه صرف به کالبد به عرصه تاکید بر ملاحظه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز گذری داشته است. شهر یزد با دارابودن وسیع ترین بافت تاریخی و فرسودگی در آن ها، توجه ویژه ای را می طلبد که به خصوص در محله های خاصی همچون برزن شش بادگیری به دلیل ویژگی های خاص آن، حائز اهمیت می باشد. مقاله حاضر با هدف ارائه راهبردهایی در زمینه بازآفرینی و احیاء مجدد بافت تاریخی، سعی دارد با شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای موجود در برزن شش بادگیری، با بهره گیری از مدل SWOT، راهبردهایی را در جهت بهبود وضعیت موجود این محله ارائه نماید. اطلاعات مورد نظر در این تحقیق به صورت اسنادی و کتابخانه ای، مصاحبه و مطالعه های میدانی فراهم شده است. نتایج بیانگر آن است که نقش عوامل بیرونی در بازآفرینی بافت فرسوده برزن شش بادگیری، بیشتر و شدیدتر از نقش عوامل موجود در درون محله مذکور است. همچنین با بهره گیری از نمودار چهارخانه ای ماتریس داخلی - خارجی استفاده از راهبردهای متمرکز پیشنهاد می شود تا علاوه بر حفظ وضع موجود، تلاش کافی در زمینه تقویت نقاط قوت و استفاده بهینه از آن ها، کاهش نقاط ضعف و تبدیل آن ها به نقطه قوت و استفاده بهینه از فرصت ها و تبدیل تهدیدها به فرصت صورت پذیرد.

تامین نیازهای امروزی انسان ها در چارچوبی منطقی و عادلانه، بشر را به پیروی از اصول توسعه پایدار رهنمون می سازد. اصالت بخشی و حفظ هویت شهری، یکی از شاخص های مهم زندگی از دیدگاه توسعه پایدار است. هویت بخشی زمانی در راستای توسعه پایدار است که از جامعیت برخوردار باشد از این رو توزیع عادلانه امکانات در دو مبحث درون نسلی و میان نسلی، گامی در جهت تحقق اهداف پایداری می باشد. بنا بر تحقیقات صورت گرفته بر هویت شهرکرد به عنوان شهری سبز و دارای طبیعت بکر تاکید شده است ولی روند گسترش شهر در سال های گذشته به گونه ای بوده که از فضای سبز داخل شهر و پیرامون آن به میزان قابل توجهی کاسته شده است و افزایش ساخت و ساز شهری همچنان هویت طبیعی شهر را تهدید می کند. در این تحقیق با مطالعه وضعیت گذشته شهر در دوره های مختلف، نقش عناصر هویت بخش شهر مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر می رسد پیوستگی فضاهای سبز شهری در گذشته و رعایت معیارهای مکانی، توالی برای درک منظر طبیعی شهر را تقویت کرده، نقش مهمی در افزایش کارآیی فضاهای شهری و ارتقا هویت طبیعی شهرکرد داشته است. هدف این مقاله دستیابی به روشی مناسب جهت هویت بخشی طبیعی به شهر در راستای توسعه پایدار است.

رشد سریع شهرها و توسعه کالبدی آن، ازدیاد وسایل نقلیه و توجه بیش از اندازه به آن موجبات بروز بحران های مختلف در زندگی شهری نظیر مشکل های محیطی و نزول کیفیت محیط و از بین رفتن فضاهای شهری را فراهم کرده است. در پی این امر لزوم توجه به مفهوم کیفیت و ارتقا آن در فضاهای شهری در کنار توجه به مسایل کمی، بیشتر احساس و در طی سال های اخیر تحقیقات گسترده ای در این زمینه صورت گرفته است. در ایران نیز به دنبال افزایش شهرنشینی و سرعت بالای تغییرات در بافت های شهری به دلایل مختلف کیفیت محیط در فضاهای شهری به شدت افول پیدا کرده است. هدف از این پژوهش سنجش میزان کیفیت محیط و نحوه رتبه بندی آن در محور منتهی به حرم حضرت معصومه (س) با استفاده از نظر و تمایل کاربران محیط (رویکرد مخاطب محور) است. کیفیت محیط با ایجاد مدل تجربی سنجش کیفیت (درخت ارزش) توسط روش کل به جزء و بررسی معیارهای ارائه شده در چهار سطح ارزیابی شده است. در این پژوهش پس از مطالعه بر روی فضای مورد نظر شاخص هایی در سه زمینه کالبدی، کارکردی و ادراکی جهت سنجش میزان کیفیت محیط استخراج و در قالب پرسشنامه بین استفاده کنندگان از محیط پیرامون حرم توزیع شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش رگرسیون چند متغیره تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج نشان داد که رویکرد مخاطب محور در محیط پیرامون حرم حضرت معصومه (س) الگوی مناسبی جهت سنجش کیفیت محیط است. تحلیل های آماری نیز نشان می دهد که بین متغیر وابسته (کیفیت محیط) با متغیرهای مستقل (معیارها و جزء معیارها) با اطمینان 99 درصد، رابطه معنی داری وجود دارد. مولفه های امنیت، دسترسی، معابر و کارکردهای اقتصادی بیشترین اثر و روشنایی و کارکردهای تفریحی کم ترین اثر را بر کیفیت محیط از نظر کاربران محیط (مخاطبین) داشته اند. نکته نهایی این که میزان کیفیت محیط در محدوده مورد مطالعه، در آستانه پایین (1<1.54<3) با میانه نظری 2 برآورد شد.

شهر یزد در دهه های اخیر با پدیده پراکنده رویی مواجه بوده است. این مساله علاوه بر نابودی باغ ها و زمین های کشاورزی پیرامونی، باعث افت کیفی محیط مسکونی در بافت مرکزی این شهر شده است. با توجه به اهمیت حفظ زمین های سبز، به خصوص در شهرهای کویری، و در عین حال ضرورت حفظ و احیا فضاهای سکونتی در بافت تاریخی شهر یزد، برنامه ریزی بر روی محیط مسکونی بافت مرکزی این شهر، می تواند روند توسعه این شهر را منطقی و پایدارتر از روند توسعه فعلی کند. هدف از این تحقیق، مکان یابی مجموعه های مسکونی با در نظر گرفتن معیارهای پایداری محیط مسکونی در ناحیه مرکزی شهر یزد است. فرضیه تحقیق اینگونه مطرح شده که زمین های متروک و رهامانده ای که در بافت تاریخی قرار داشته و در عین حال، در نزدیکی یا مجاورت خیابان های اصلی شهر واقع شده اند، شانس بیشتری برای احداث مجموعه های مسکونی پایدار در آن ها وجود دارد. روش تحقیق، تحلیلی - اکتشافی بوده و برای مکان یابی مجموعه های مسکونی پایدار، از تکنیک ANP استفاده شده است. یافته های نهایی تحقیق صحت فرضیه مطرح شده را ثابت می کند؛ به طوری که بر مبنای محاسبات روش فرآیند تحلیل شبکه ای، از میان 13 عامل شناسایی شده بر مکان یابی، تنها 5 عامل «مجاورت با فضاهای مرکزی و عمومی»، «دسترسی به خودرو و مسیر سواره رو»، «دسترسی به مراکز خرید عمده و ضروری»، «قابل استطاعت بودن زمین»، «نداشتن یا کم بودن مشکل های حقوق زمین» از عوامل موثر برای مکان یابی و احداث مجموعه های مسکونی پایدار در ناحیه مرکزی شهر یزد به شمار رفته است. در انتها نیز از میان 18 فضای مناسب احداث اینگونه مجموعه ها، یک فضای مشخص بر اساس روش ANP، انتخاب شده است. این فضا، مطابق با فرضیه مطرح شده، در مجاورت خیابان اصلی و مرکز خدماتی شهر یزد قرار داشته و از لحاظ اقتصادی - حقوقی، کم ترین مشکل را برای احداث مجموعه های مسکونی پایدار (نسبت به سایر فضاهای شناسایی شده) دارا است.

در طرح مکان یابی برای تجدید اسکان رانده شدگان به دلیل ایجاد سد کارون 3، نوعی برنامه ریزی مشارکتی به کار گرفته شد، و مرحله نخست از فرآیند کلی طرح نیز انجام پذیرفت، اما ادامه نیافت. این مقاله ضمن مستندسازی تجربه مشارکت، با دو پرسش دیگر نیز رو به روست، یکی جایگاه مشارکت در فرآیند برنامه ریزی برای تجدید اسکان، و دیگر نقش احتمالی آن در ادامه نیافتن طرح. در پاسخ به پرسش های مقاله: اولا، در طرح تجدید اسکان، دیدگاه نوین - و بی سابقه در ایران - «فقیر شدگی» مطرح گردید، که به شکل بومی شده آن با عنوان «تجدید اسکان و اشتغال» به کار گرفته شد. در ابتدا لازم بود که امکان کارایی این دیدگاه در محل گمانه زنی شود. فهم نویی - شاید برای اولین بار - از مشارکت به دست آمد، بدین گونه که، کار مشارکتی انجام شده، یک گام ویژه در فرآیند برنامه ریزی، برای گمانه زنی آن است که: آیا دیدگاه انتخاب شده برای برنامه ریزی (در این طرح: دیدگاه «فقیر شدگی»)، در منطقه هدف، یک گزینه درست و تحقق پذیر می باشد، یا خیر. ثانیا، مشارکت عمومی، دخالت مستقیم شهروندان در فرآیند تدوین برنامه های توسعه - در سطح تاثیرگذار بر زندگی آنان است. کارایی مشارکت به دو جنبه، روش ها و فنون به کار گرفته شده برای هدف معین، و شرایط سیاسی نقش داشتن مردم در نظام برنامه ریزی و تصمیم سازی بستگی دارد. ضرورت مشارکت در طرح تجدید اسکان، همانا درک پیچیدگی ها در تدوین راهبردهای همزیستی تیره ها با یکدیگر در یک قلمروی جدید بود. مشارکت با هدف آگاهی دادن به، و گرفتن از مردم، در زمینه های تعیین شیوه های اسکان مورد قبول مردم، یافتن مکان برای تجدید اسکان، شرایط مطلوب همجواری، و یافتن زمینه های اشتغال رانده شدگان در محل، انجام پذیرفت. مشارکت جویان از دو گروه تشکیل شده بودند: در گروه بهره وران، ارتباط ها با روش های نشست های عمومی، جلسات رسمی، ذهن کاوی، گفتگو، مصاحبه با مسوولین، مطلعین و دست اندرکاران صورت گرفت؛ در گروه رانده شدگان، برنامه مشارکت مردمی در سه مرحله، و هر مرحله با هدف های مشخص، روش ها و فنون پاسخگو، به صورت پرسشنامه اول و دوم، و اظهارنامه، انجام گرفت و جمع بندی نهایی آن زمینه ساز تشکیل دو پیش - برنامه برای تجدید اسکان و تجدید اشتغال گردید، که - اگر طرح ادامه می یافت - این پیش برنامه ها، شرح خدمات درون زا برای مرحله اجرایی می شدند. جمع بندی مشارکت در مورد تجدید اسکان، نخست، به دسته بندی گروه های هم زیست و شیوه و مکان پیشنهادی جابه جایی هر گروه، دوم، به برنامه فضایی تجدید اسکان، و سوم، به شیوه های تجدید اسکان و برنامه فضایی پیشنهادی برای هر شیوه، و در مورد تجدید اشتغال، به شناسایی زمینه های بومی جدید و سنتی اشتغال زایی رانده شدگان انجامید. ثالثا، مشارکت مردم هنگامی به طور کامل برقرار می گردد و به اجرا در می آید که اراده ای از «بالا» برای انجام امور از «پایین» وجود داشته باشد و نهادینه شود. در نبود چنین نهاد قانونی، نمی توان انتظار کارایی حداکثری از مشارکتی را داشت که تنها به ابتکار اتفاقی برنامه ریزان در مدار فرآیند تولید برنامه قرار می گیرد، و یارای رویارویی با موانع سیاسی - اجتماعی شناخته شده مشارکت را ندارد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه هزاره سوم مطرح شده است. شهر الکترونیک به عنوان یکی از مواهب فناوری اطلاعات و ارتباطات، این امکان را فراهم می کند که شخص توامان در هر دو بعد واقعیت و مجاز حضور داشته باشد و فراتر از حدود فضایی زمانی محل استقرار خود به درک فضا نائل شود. از این رو ماهیت فضای شهری که به دو عامل محیط (فیزیکی و غیرفیزیکی) و فرهنگ بستگی دارد، به واسطه فناوری جدید تحول خواهد شد. با این اوصاف ضرورت بررسی تاثیرات تحقق شهر الکترونیک به عنوان مبحثی جدید و کارآمد در عرصه شهرسازی در کشور ایران به وضوح مشاهده می شود. پژوهش حاضر با برداشتن گام های نخستین در این راه، سعی در ایجاد راهی و گشایش مسیری در جهت مطالعه هر چه بیشتر و پرداخت هر چه سریع تر به این مقوله مهم دارد. نوشتار حاضر با بررسی وضعیت شهر فردیس کرج و نظرسنجی از کارشناسان حوزه شهری و تجزیه و تحلیل نظرات کارشناسی، به نتایج قابل تامل و ارائه شرح خدمات تهیه طرح های جامع شهر الکترونیک نایل شده است. سرعت تبادل اطلاعات، ارتباطات دیجیتالی و دسترسی آسان به منابع با رسوخ به ابعاد متفاوت زندگی شهری، نوع جدیدی از ارتباطات را به عرصه حیات جمعی و فردی انسان وارد نموده است. این امر موجب ظهور مفاهیمی چون جهانی سازی و دهکده جهانی شده است که بخشی از محدودیت های کالبدی پیش روی بشر را در چارچوب یک «فضای سایبری» حذف می نماید. عامل اصلی در انتخاب این ناحیه، استقلال فضایی و کارکردی محدوده و در عین حال یک پایگاه استراتژیک ارتباطی برای استان البرز و همچنین وزنه سنگین جمعیتی بوده که در این تحقیق با نگاه فرآیندی به شهر الکترونیک، شهر فردیس به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است.

فضاهای شهری امروز برای فعالیت روزانه کودک یعنی بازی پاسخده نیست، چرا که در شهر مدرن فضاهای خصوصی مانند آپارتمان ها، نیمه خصوصی مانند مدرسه و مهد کودک و عمومی مانند کوچه و خیابان محیطی ناایمن، نامناسب و ناکافی برای بازی آزادانه کودکان هستند، همچنین فضاهای بازی فرامحله ای با وجود فاصله زیاد از محل سکونت و سرانه کم پاسخگوی این نیاز نیست. در بسیاری از موارد نیز فضاهای بازی محله ای در موقعیتی مکانیابی شده اند که از نظر ایمنی، سازگاری، مساحت و فاصله و برخی از مشخصه های دیگر اثرات نامطلوبی بر بازی کودکان گذارده و حتی فعالیت کاربری های همجوار را نیز با مشکل مواجه کرده است، بنابراین برنامه ریزی و مکانیابی فضاهایی مناسب و ویژه برای بازی کودکان در بطن محله ها یک ضرورت است. هدف از این پژوهش برنامه ریزی و گزینش مناسب ترین مکان ها برای بازی محله ای کودکان در عرصه کوی و محله با بررسی و معرفی سنجه های اثرگذار در مکانیابی است. در این جستار با استفاده از روش تلفیقی GIS و AHP و تعیین سنجه های فضایی و نافضایی به مکان گزینی بازیکده های کوی و محله در محله کردآباد منطقه 4 شهرداری اصفهان به عنوان نمونه موردی پرداخته شده است. در فرآیند دو مرحله ای گزینش مکان، در مرحله تحلیل فضایی GIS یا غربالگری، وزن دهی سنجه ها با نظرخواهی از کارشناسان خبره و با استفاده از نرم افزار  expert choiceانجام شده است، سپس در مرحله ارزیابی با استفاده از روش AHP گزینه های برتر از بین یازده گزینه انتخابی فضای بازی کوی انتخاب می شود. در بین سنجه ها با توجه به مرحله کارشناسی، کاربری وضع موجود در مرحله غربالگری و دسترسی آسان در مرحله ارزیابی وزن بیشتری نسبت به سایر سنجه ها پیدا کردند. در ادامه بهترین سایت ها یعنی سایت های کوی شماره 2، 6 و 3 و سایت های محله ای شماره 1 و 2 در نقشه های پیشنهادی و تلفیقی مختلف محله و با در نظر گرفتن شعاع دسترسی مناسب و سطح پوشش حداکثری ارائه شده است. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی است و ابزار جمع آوری داده ها مطالعات اسنادی، پرسشنامه، پیمایش میدانی و مشاهده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که با تفکیک سنجه ها به دو نوع فضایی و نافضایی و تلفیق روش دو تکنیک هر یک نقاط ضعف تکنیک دیگر را جبران می کند؛ چرا که همیشه سنجه ها از یک نوع نیست. با توجه به شعاع دسترسی یک بازیکده محله ای 5000 متری و دو تا سه بازیکده کوی 1000 متری برای محله 7000 نفری کردآباد پیشنهاد شده است.