جغرافیا و برنامه ریزی
سال:1388 | دوره:14 | شماره:30 |تعداد مقالات:9

پژوهش حاضر به ارزیابی تغییرات سلسه مراتب شهری استان آذربایجان غربی طی سال های 1385-1335 می پردازد. در این استان شهر ارومیه در طی دوره زمانی مذکور همواره به عنوان نخستین شهر در راس هرم سلسله مراتب شهری منطقه قرار گرفته است، چنانکه در سال 1335 اندازه اولین شهر (ارومیه) 1.9 برابر دومین شهر (خوی) و در سال  3.3 1385 برابر دومین شهر (خوی) و 592 برابر آخرین شهر (سیمینه) بوده است. هدف از این تحقیق ارزیابی سلسله مراتب شهری استان آذربایجان غربی با استفاده از برخی مدل های برنامه ریزی شهری و منطقه ای است. روش تحقیق مطالعات اسنادی بوده و در تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری و نرم افزار Excel استفاده شده است. در مجموع، سلسله مراتب شهری در شبکه شهری استان آذربایجان غربی نامتعادل است و برای رسیدن به سلسله مراتب شهری مطلوب و پر نمودن خلا سکونتگاهی باید شهرهای کوچک و میانی تقویت شوند.

توده کوهستانی الوند با جهت شمال غربی - جنوب شرقی در همدان واقع شده است و جبهه شمالی این توده تحت تاثیر مورفولوژی، تکتونیک و عوامل مختلف فرساینده به شدت ناپایدار شده است. از طریق برآورد میزان فرسایش و یا بررسی عوامل موثر در ساختارهای ژئومورفیک، می توان میزان ناپایداری دامنه های آن را ارزیابی کرد. برای انجام این بررسی از داده های کمی ژئومورفولوژی استفاده شده است. به منظور ارزیابی مورفولوژی پرتگاه ها و تحول پسروی جبهه شمالی توده کوهستانی الوند، ابتدا منطقه مورد مطالعه به 12 زیرحوضه تقسیم و شاخص های مورفومتریک از قبیل میل یافتگی، عقب نشینی موازی، جانشینی، گردشدگی، شکل سینوسی جبهه کوهستان، تسطیح شدگی، گرادیان رودخانه، شاخص نسبت پهنای دره به عمق، شاخص مخروط افکنه ها و شاخص تقارن توپوگرافی در خصوص هر یک از زیرحوضه ها محاسبه گردید. نتایج نشان داد که شاخص های محاسباتی، بیانگر شدت فعالیت مورفودینامیک و فرسایش در زیرحوضه های مختلف منطقه و ناپایداری این توده است. به علاوه وجود شیب های فراوان از نوع W.L.S نه تنها موجب تحول دامنه ها گشته، بلکه منجر به تشدید فرایندهای دامنه ای از قبیل جانشینی، گردشدگی، میل یافتگی و عقب نشینی موازی شده است که با تغییر مورفولوژی دامنه و فرایند جانشینی شروع و با گذشت زمان به گردشدگی خاتمه می یابد. از دیگر شاخص های مورفودینامیک فعال منطقه می توان به وجود تپه های مسدودکننده، سطوح مثلثی شکل و شکل سینوسی جبهه شمالی کوهستان الوند اشاره کرد که به شکل خطی یا منحنی - خطی بر روی نقشه های توپوگرافی قابل تشخیص است. مقایسه ارقام شاخص های محاسباتی، بیانگر تحول و پسروی منطقه بر اثر فاصله بندی حوضه های زهکشی مجاور، در گذشت زمان و پهنای محدوده کوهستان الوند است. به نظر می رسد که جبهه شمالی الوند بیشتر تحت تاثیر سیستم فرسایشی پریگلاسیر در حال تحول و پسروی است.

فضاهای عمومی فرصتی برای توسعه ابعاد اجتماعی فرد به لحاظ تعاملات اجتماعی و تجربه مشارکت در حیات جمعی در شهرها هستند که پاسخگو بودن آن ها رشد و توسعه فردی و اجتماعی و نیز رشد تعامل مطلوب انسان - انسان و انسان - مکان را در شهرها به همراه دارد. مقاله حاضر با هدف دستیابی به اصول و مولفه های طراحی فضاهای عمومی پاسخگو و موفق به رشته تحریر آمده که بر روش مطالعه اسنادی، استوار است. نتایج حاصل از مرور برخی مطالعات موجود در این زمینه به ابعاد و مولفه های گوناگونی اشاره دارد که برخی از این موارد به کالبد فضاهای عمومی و برخی به نوع فعالیت های حاکم در این فضاها معطوف می باشند. اما با عنایت به موارد مذکور از یک سو و ابعاد مختلف مکان به صورت عام (مدل کانتر) و نیز نیازهای انسان (مدل مازلو) از سوی دیگر، می توان ابعاد مختلف یک فضای عمومی پاسخگو را در چهار محور طبقه بندی نمود. این ابعاد شامل: پاسخگویی کالبدی، فعالیتی، اجتماعی و معنایی می باشد که مولفه ها و شاخص های متفاوت آن در مقاله ارایه گردیده است.

ساکنین مجتمع های زیستی روزانه چندین بار از این سوی خیابان به سمت دیگر آن جابجائی می شوند. با این حال عابرین در حین جابجائی گاهی دچار تصادف شده و خسارات جسمی، مالی و روحی را متحمل می گردند. با توجه به اهمیت مساله، مقاله حاضر به بررسی انواع گذرهای پیاده رسمی چون گذرهای خط کشی نواری، گذرهای مدارس، گذرهای پلیکان، رفوژهای میانی و تسهیلات پیاده روی با بکارگیری چراغ راهنمائی در تقاطع ها می پردازد. صرف نظر از ویژگی های خاص هر یک از این گذرها، باید گفت که چنانچه گذرهای هم سطح بصورت اصولی برنامه ریزی و طراحی شوند علاوه بر نظم ترافیکی به ایمنی عابرین پیاده کمک شایان توجهی می کنند. در کشور ما گذرهای هم سطح به خط کشی های نواری ساده و در برخی موارد استثنائی مانند مراکز شهری بزرگ به چراغ راهنمائی محدود می شود. بنابراین توصیه ای که صرف نظر از مکان یابی اصولی می توان مطرح ساخت اصلاح یا بهسازی انواع گذرهای خط کشی های شده نواری، گذر مدارس و ارائه تسهیلات پیاده با توجه به اصول و معیار مطروحه می باشد.

در پژوهش حاضر، برای بررسی عناصر مختلف دمایی (دمای خشک، دمای تر، دمای حداقل، دمای حداکثر) و شناخت تفاوت و تغییرات آنها به مطالعه تطبیقی دو محیط جنگلی و غیرجنگلی پرداخته شده است. در این راستا به دیده بانی عناصر مختلف دمایی در دو ایستگاه کلیماتولوژی (اقلیم شناسی استاندارد) و ایستگاه تحقیقاتی پارک گیاهشناسی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران اقدام شده است. دیده بانی ها در سه ارتفاع متناظر 170، 130 و 5 سانتی متری و در ساعات 06:30، 12:30 و 18:30 به وقت محلی انجام پذیرفت. نتایج نشان داد که متوسط دمای خشک و دمای حداکثر در محیط جنگلی نسبت به محیط غیرجنگلی کمتر بوده و بیشترین تفاوت ها در ارتفاع 5 سانتی متری جنگل مشاهده شده که به ترتیب به میزان 4.6 Co در ساعت 12:30 و 4.2 Co در ساعت 18:30 بوده است. اما متوسط دمای حداقل در محیط جنگلی بیشتر از محیط غیرجنگلی بوده و بیشترین تفاوت مشاهده شده در متوسط آن در ارتفاع 170 سانتی متری در ساعت 06:30 و به میزان0.3 Co  بوده است. نتایج در مورد دمای تر در ارتفاعات و دیده بانی های مختلف روند ثابتی نشان نداد لذا نمی توان در مورد آن اظهارنظر نمود.

ترتیب نهشته گذاری عناصر و تاریخچه آن بر اساس سن نسبی در مخروط افکنه های کواترنری دو منطقه از شمال غرب ایران، امکان ایجاد یک چارچوب زمانی برای ارزیابی همزمانی واکنش مخروط افکنه ها به تغییرات اقلیمی اواخر پلییستوسن و هولوسن را فراهم آورد. این دو منطقه با فاصله 50 کیلومتری شامل دو مخروط افکنه به نام های کشکسرای و شیخ چای در شمال رشته کوهستانی میشوداغ و مخروط افکنه پرسیان در شمال توده کوهستانی کیامکی داغ هستند. تطابق لایه بندی مخروط افکنه های مورد مطالعه با توجه به تغییرات اقلیمی بیانگر نوعی همزمانی در این تغییرات و مشابهت واکنش سیستم های مخروط افکنه ای بدان است. در طی این تغییرات و به هنگام حاکمیت دوره های سرد و بارانی، تدارک رسوب بالا در حوضه های آبریز تغذیه کننده و شدت رواناب ها موجب وقوع روانه های خرده سنگی در سیستم های مخروط افکنه ای دامنه شمالی میشوداغ و تشدید این روانه ها در سیستم مخروط افکنه ای پرسیان شده است. به هنگام حاکمیت دورهای گرم در مخروط افکنه های شمال میشوداغ فرایند نهشته گذاری از روانه خرده سنگی به فرایند رودخانه ای تغییر یافته زمینه را برای تکامل خاک در دامنه ها و سطح مخروط افکنه فراهم شده است. در دوره های اخیر ساز و کار دیگری به صورت بارش کربنات کلسیم و نهشته گذاری توفا در سطح مخروط افکنه پرسیان فعالیت داشته است.

به نظر می رسد در ایران در شهرهایی که با مساله رشد افقی سریع در پیرامون خود رو به رو بوده اند، سفرهای شهری در پیرامون آنها نسبت به مرکز شهر با زمان و هزینه بیشتری همراه بوده و بخش عمده این سفرها با وسایط نقلیه شخصی صورت می گیرد. برای بررسی این فرضیه در شهر یزد که به روش توصیفی - تحلیلی و پیمایشی انجام گرفته، ابتدا با استفاده از نقشه رشد ادواری شهر و نیز شاخص های متعدد، مساله سریع بودن رشد افقی شهر یزد در فاصله سال های 85-1362 نسبت به گذشته تبیین گردید و سپس با انجام مطالعات میدانی از طریق تکمیل پرسشنامه، مشخص شد ساکنان محدوده پیرامون این شهر در مقایسه با ساکنان مرکز شهر با سفرهای طولانی تر و پرهزینه تری در انواع سفرهای رایج روزانه خود (شامل سفرهای کاری، خرید و آموزشی) رو به رو هستند و بخش عمده سفرهای آنان با وسیله نقلیه شخصی صورت می گیرد.

برای انجام پروژه های آبخیزداری و یا عملیات مربوط به شهرسازی و ایجاد خطوط حمل و نقل و ...، داشتن اطلاعات دقیق هیدرومتری لازم و ضروری است. در بسیاری از مکان ها وجود اطلاعات ثبت شده ایستگاه های هیدرومتری و هواشناسی، محاسبه رابطه رواناب - بارش و برآورد حداکثر رواناب خروجی مسیل ها و آبراهه ها را امری ساده و معمول گردانیده است. ولی در حوضه های فاقد ایستگاه های هیدرومتری این برآورد غالبا با مشکل مواجه می شود، در صورتی که وجود شهرها و عبور جاده ها از روی مسیل های متعدد، برآورد حداکثر رواناب خروجی را ضروری می سازد. در چنین مواردی برای نتیجه گیری بهتر از شرایط موجود، مجبور به استفاده از فرمول های تجربی هستیم.در این مقاله به بررسی سیلاب های حوضه صغاد (soghad) می پردازیم که علی رغم سیلاب های مهیب و زیان بار، حوضه ای خشک و فاقد ایستگاه های هواشناسی و هیدرومتری است. در این جا با استفاده از ایستگاه های اقلیمی همجوار و روش تیسن، ابتدا متوسط حداکثر بارندگی 24 ساعته را برآورد کرده و با کمک فرمول های تجربی، مقدار رواناب ناشی از آن را محاسبه می کنیم. در نهایت، مقایسه ابعاد مسیل در نقطه خروجی حوضه با حداکثر دبی روانابی که از بارش های مختلف ایجاد شده است، مشخص می شود که حداکثر دبی رواناب چه بارش هایی از وضعیت طبیعی مسیل تبعیت نکرده و طغیان هایی را به دنبال داشته است.