جغرافیا و برنامه ریزی
سال:1392 | دوره:17 | شماره:46 |تعداد مقالات:12

دشت اردبیل با مساحت تقریبی 1097.23 کیلومترمربع در مختصات جغرافیایی 38°5’ تا 38°27’ عرض شمالی و 48°9’ تا 48°37’ طول شرقی، یک دشت میانکوهی محسوب می شود، که طی سال های اخیر با افت چشم گیر آب های زیرزمینی مواجه شده است. جهت بررسی تغییرات به وجود آمده در حجم آبی آبخوان و میزان افت آب های زیرزمینی در کل دشت از داده های آماری چاه های مشاهده ای استفاده و با بهره گیری از فزار ARCGIS، نقشه های ایزوپیز و پهنه افت در منطقه مورد مطالعه ترسیم گردید. نقشه های ترسیمی نشان دادند که بیشترین میزان افت آب، در قسمت جنوب و جنوب شرقی منطقه اتفاق افتاده است. بر اساس نقشه پهنه بندی تهیه شده، 14 درصد از مساحت دشت در پهنه خیلی زیاد افت، 29.73 درصد در پهنه زیاد، 26.6 درصد در پهنه متوسط، 17.38 درصد در پهنه کم و 12.29 درصد در پهنه خیلی کم افت قرار می گیرد. با تلفیق لایه های میزان بارش، شیب، هیدرولوژی، لیتولوژی، ژئومورفولوژی، خاک، پوشش گیاهی و عوامل انسانی در محیط GIS، نقشه پیش بینی مناطق افت آب های زیرزمینی در آینده به روش کوکریجینگ نقطه ای تهیه گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که بیشترین احتمال فرونشست دشت اردبیل در آینده به دلیل برداشت بیش از حد منابع آب زیرزمینی در قسمت جنوب شرق و غرب اتفاق خواهد افتاد.

سکونتگا ه های غیررسمی به عنوان شهرهای سایه بعد از شروع انقلاب صنعتی و بوجود آمدن بازتوزیع جغرافیایی جمعیت در اروپا شکل گرفت سپس آرام آرام در کشورهای در حال توسعه پس از شروع فرآیند صنعتی شدن و نوسازی به عنوان ویژگی اصلی اکثر شهرهای چنین کشورهایی نمود پیدا کرد اما این پدیده در کشورهای اروپایی به عنوان یک پدیده میرنده عمل نموده و در طی زمان و در بستر مکان در بطن شهرها حل شدند؛ به طوری که دیگر این پدیده منحصر به شهرهای جهان در حال توسعه می باشد. چرا که حتی شهرهای کشورهای در حال توسعه ای همچون کشور ما نیز دچار این پدیده اند. شهر خوی نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. در همین راستا هدف اساسی پژوهش حاضر شناخت وجود رابطه بین توسعه یافتگی و افزایش مهاجرت و تعداد ساکنان سکونتگاه های غیررسمی بوده و بر همین اساس فرضیه پژوهش هم این می باشد که بین افزایش توسعه یافتگی شهری و روستایی و افزایش تعداد ساکنان سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی رابطه ای معنی داری وجود دارد. تحقیق حاضر از نوع پیمایشی تبیینی یا تحلیلی به شمار می رود. مانند اغلب تحقیقات پیمایشی تحقیق حاضر بر روی یک نمونه محدود متمرکزشده و روش نمونه گیری، روش طبقه بندی احتمالی می باشد. به عبارتی تمام سکونتگاه های غیررسمی شهر خوی در چهار جهت جغرافیایی (شمال، جنوب، غرب و شرق) طبقه بندی شدند و از میان آن ها چهار محله به صورت تصادفی انتخاب گردیدند. یافته های پژوهش تاییدکننده این امر می باشد که بر خلاف انتظارات اغلب پژوهشگران این حوزه با افزایش سطح توسعه مناطق شهری و روستایی تعداد مهاجران روستا - شهری و بالطبع تعداد ساکنان سکونتگاه های غیررسمی افزایش می یابد.

سامانه های همدیدی موثر در گردوغبارهای غرب کشور بر اساس داده های ثبت شده ایستگاه های هواشناسی با استفاده از روش آماری تحلیل مولفه های اصلی و بکارگیری سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد شناسایی قرار گرفت. برای دستیابی به این هدف از داده های تعداد روزهای همراه با گردوغبار مشاهده شده در 50 ایستگاه هواشناسی در فاصله زمانی 1986 تا 2005 استفاده شد. نتایج بدست آمده از بکارگیری روش PCA نشان داد که 5 سامانه سینوپتیکی (یا 5 مولفه اول) قادر به تبیین 69.12 درصد واریانس تغییرات فضایی گردوغبارهای غرب کشور است. در گام بعد به منظور شناسایی سامانه های مذکور، ضریب همبستگی هر یک از ایستگاه ها با هر یک از مولفه ها به محیط ArcGIS منتقل و با استفاده از روش درونیابی کریجینگ الگوهای سینوپتیک تاثیرگذار بر گردوغبارها شبیه سازی شدند. با مقایسه و تطابق نقشه های استخراج شده با نتایج حاصل از مطالعات انجام شده در زمینه سامانه های سینوپتیک ایجادکننده گردوغبارها در غرب کشور؛ مشخص گردید که سامانه پرفشار آزور از طریق ایجاد کم فشارهای گرمائی سطح زمین بیشترین نقش را در پراکندگی فراوانی روزهای گردوغباری در غرب ایران دارد.

اسکان موقت به عنوان یکی از متداول ترین شیوه های تامین مسکن افراد بی خانمان به حساب می آید که در چرخه تامین سرپناه پس از سانحه، بلافاصله پس از تامین سرپناه اضطراری و پیش از عملیات بازسازی مطرح می گردد. این شیوه از سکونت گرچه در یک برهه زمانی خاص مطرح شده و با گذر زمان کارکرد اصلی خود را از دست می دهد، اما فرآیند مکان گزینی آن بسیار حایز اهمیت می باشد. این مقاله که با هدف مکانیابی سایت های اسکان موقت در منطقه 16 تهران تدوین گردیده است در ابتدا با بررسی و مطالعه ادبیات مسکن و سکونتگاه موقت، 24 شاخص تاثیرگذار بر مکانیابی سایت های اسکان موقت را شناسایی نموده و ضرایب اهمیت هر یک از این 24 شاخص را با بهره گیری از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP) مورد سنجش قرار داده است. و سپس از طریق همپوشانی لایه های اطلاعاتی (Overlay) و اعمال این ضرایب در محیط نرم افزار GIS مرجح ترین مکان ها را متناسب با هدف، شناسایی نموده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از میان شاخص های مطالعه شده؛ 5 شاخص مالکیت، مدت زمان بهره برداری از فضا به عنوان اسکان موقت، دسترسی به شریان های اصلی، دسترسی به شبکه گاز و کاربری وضع موجود بیشترین و 3 شاخص میزان مجاورت با حریم معابر و محورهای ارتباطی، دوری از آلاینده های صوتی و مراکز جمع آوری زباله کمترین میزان اهمیت را در فرآیند گزینش مکان برای سکونت دهی افراد بی خانمان در حوزه تصمیم گیری از منظر برنامه ریزان به خود اختصاص می دهند، در ضمن باتوجه به روش و شاخص های گزینش شده، دو بوستان بعثت و بهمن مناسب ترین مکان برای استقرار سایت های اسکان موقت شناسایی گردیده اند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

بر اساس باور رایجی از سال های دهه 1960 میلادی، متاثر از نظریه های توسعه قطبی و تعادل اقتصادی نئوکلاسیک، نظام های فضایی ملی در تحولی پوینده و همگام با رشد و توسعه اقتصادی، تا تحقق یک سلسله مراتب متعادل و کارا از اندازه شهرها، پنداشته شده اند. به این صورت که، در مراحل نخستین توسعه، رشد اقتصادی یک کشور منجر به تمرکز منابع و جمعیت در معدود شهرهای اصلی (موسوم به «نخست شهرها») می گردد و پس از تجربه تمرکز شهری فزاینده، مرحله بعدی توسعه آغاز می گردد که طی آن، رشد و بزرگی اقتصاد ملی تا حد مکفی و مطلوب، همراه با زیان های اقتصادی ناشی از تجمع بیش از حد، ازدحام، و اثرات بیرونی نامطلوب در نخست شهرها منجر به کاهش تدریجی شدت تمرکز و «نخست شهری» می شود. پژوهش های سری زمانی و میان کشوری متعددی، بر اساس این مدل غیرخطی (به شکل U وارونه) و مدل یکسویه منفی پیشنهاد شده توسط برخی از پژوهشگران، با استفاده از متغیرهای مختلفی به عنوان شاخص های نخست شهری و توسعه اقتصادی، صحت وجود مدل های مزبور را مورد بررسی و آزمون قرار داده اند. لیکن ماحصل این پژوهش ها، تاکنون متناقض و بی نتیجه بوده است. این مطالعه سعی در واکاوی این موضوع و بررسی هر دو مدل مزبور دارد. بدین منظور، جهت کنترل اعوجاجات ناشی از تنوع شاخص های نخست شهری و توسعه که در مطالعات پیشین مورد استفاده قرار گرفته اند، از 8 شاخص نخست شهری و 3 شاخص توسعه 67 کشور جهان در سال 2000 میلادی بهره گرفته شده است. مجموعه نتایج آزمون های آماری و مدل های رگرسیونی این مطالعه، حاکی از آن است که دلیل آماری معنی داری در تایید وجود رابطه میان کشوری بین نخست شهری و توسعه اقتصادی وجود ندارد.

اکوتوریسم یا طبیعت گردی یکی از شاخه های گردشگری است که مبتنی بر جاذبه های طبیعی است. شناسایی مناطق مستعد طبیعت گردی و برنامه ریزی برای این مناطق، به منظور جذب علاقه مندان و ایجاد امکانات زیربنایی برای آن ها از جمله راهکارهای توسعه صنعت اکوتوریسم است. شهر کرمانشاه جزو مناطق دارای قابلیت های طبیعت گردی بالا و همچنین برخوردار از جاذبه های فرهنگی و تاریخی غنی در زمینه گردشگری است، در این پژوهش سعی شده است تا چالش ها و فرصت های طبیعت گردی این شهر با استفاده از مدل راهبردی SWOT ارزیابی شود و راهکارهای مناسب برای دستیابی به اکوتوریسم پایدار منطقه ارائه گردد. نوع پژوهش کاربردی - توسعه ای است و با روش توصیفی - تحلیلی به جمع آوری اطلاعات اسنادی، کتابخانه ای و پرسشنامه ای اقدام شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان دهنده آن است که؛ طبیعت بکر و توان اکوتوریستی بالا با امتیاز وزنی 0.45 و آب و هوای متنوع با امتیاز وزنی 0.32 مهم ترین نقاط قوت، عدم معرفی صحیح جاذبه ها با امتیاز وزنی 0.32 مهم ترین نقطه ضعف، اشتغال زایی با امتیاز وزنی 0.36 و سازماندهی مدیریت بازدیدها با امتیاز وزنی 0.28 مهم ترین فرصت ها و نداشتن برنامه های اصولی و از پیش مطالعه شده با امتیاز وزنی 0.40 مهم ترین تهدید توسعه پایدار اکوتوریسم منطقه به حساب می آیند.

پیوندهای روستایی - شهری باعث شکل گیری شبکه های ناحیه ای میان سکونتگاه های روستایی و نواحی شهری بشمار می آیند. این شبکه ها زمینه ساز استخراج مازاد محصولات کشاورزی به طرف نقاط شهری و بازارهای مصرف است. پیوند نقاط روستایی با صنایع فرآوری مواد لبنی از طریق واحدها و عوامل جمع آوری شیر ایجاد می گردد، و زمینه شکل گیری شبکه های تولید و جمع آوری شیر را فراهم می کند و باعث اتصال عملکرد نواحی کشاورزی با صنایع شهری است. این تحقیق با هدف ارزیابی کارایی تولید و جمع آوری شیر با تاکید بر پیوندهای روستایی - شهری انجام گرفته است. برای بررسی این موضوع از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی استفاده شده است و برای گردآوری اطلاعات از دو روش اسنادی و پیمایش میدانی بهره گرفته شد. برای مکانیابی ایستگاه های جدید و بهینه سازی شبکه از مدل پتانسیل اقتصادی و مدل حمل و استفاده شده است. نتاج تحقیق بیانگر آن است که پیش نیاز اساسی برای توسعه فعالیت های لبنی ایجاد زیرساخت ها و امکانات برای جمع آوری، فرآوری و بازاریابی محصولات لبنی می باشد. لذا با توجه به حجم تولید و ظرفیت ایستگاه های موجود برای کاهش هزینه ها و رعایت فاصله استاندارد مسافت طی شده شیر از زمان دوشش تا نزدیک ترین مرکز جمع آوری و تبعات آن ایستگاه جدیدی در شرق شهرستان مکان یابی و تغییرات لازم دروضع موجود شبکه از طریق تغییر یال های انتقال جریان ها به گره ها اعمال گردید.

شهرستان مراغه که در جنوب شرقی استان آذربایجان شرقی قرار دارد از پتانسیل های بالایی در زمینه گردشگری روستایی برخوردار است. توسعه گردشگری روستایی می تواند زمینه مناسبی برای کاهش مهاجرت، ایجاد اشتغال، افزایش درآمد، بهبود زیرساخت ها و حفظ محیط زیست روستاهای منطقه مورد مطالعه (بخش مرکزی) ایجاد کند. از این رو پژوهش حاضر سعی دارد ضمن معرفی کوتاه جاذبه های گردشگری روستایی، موانع و چالش های گردشگری روستایی در بخش مرکزی شهرستان مراغه را با استفاده از مدل SWOT مشخص نموده و استراتژی های مناسب را در زمینه توسعه گردشگری روستایی ارائه کند. این پژوهش از نظر روش تحقیق، میدانی، توصیفی - تحلیلی و از نظر هدف، کاربردی است برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد و حجم نمونه هم با استفاده از روش کوکران تعیین شد. تحلیل داده های جمع آوری شده با استفاده از روش های آماری چند متغیره و با بهره گیری از نرم افزار SPSS و Maple صورت گرفت و تهیه نقشه های پایه مورد نیاز در محیط GIS انجام شدند. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که مهم ترین نقطه قوت جاذبه های گردشگری روستاهای بخش مرکزی مراغه، وجود جاذبه های طبیعی با مجموع وزن 1105 و میانگین 4.42 می باشد و عدم وجود امکانات اقامتی، رفاهی، بهداشتی و ورزشی در مناطق گردشگری روستایی با مجموع وزن 1103 و میانگین 4.41 مهم ترین نقطه ضعف جاذبه های گردشگری روستاهای این منطقه است که نیازمند برنامه ریزی مناسب و افزایش امکانات و خدمات رفاهی و تفریحی می باشد. حمایت مسوولان دولتی از توسعه گردشگری روستایی با رویکرد اشتغال زایی از جمله فرصت ها و افزایش تخلفات اجتماعی و بزهکاری با ورود گردشگران به نواحی گردشگری روستایی از مهم ترین تهدیدهای جاذبه های گردشگری روستایی در بخش مرکزی شهرستان مراغه هستند.

این مطالعه با هدف محاسبه مقدار دبی پیک سیلاب و شناخت عوامل موثر بر سیل خیزی حوضه رازآور استان کرمانشاه با استفاده از روش SCS انجام شده است. برای محاسبه دبی پیک سیلاب، ابتدا حوضه به زیرحوضه هایی با رتبه آبراهه ای 5، 6 و 7 تقسیم شده و سپس فاکتورهای موثر بر سیل خیزی حوضه مانند مساحت، شماره منحنی CN، زمان تاخیر، زمان تمرکز، شدت بارش، کاربری اراضی، شیب، زمین شناسی و پوشش گیاهی مطالعه، و دبی پیک سیلاب در نرم افزار SMADA محاسبه شده است. مقادیر دبی محاسبه شده از روش SCS نشان داد که بیشترین بده حداکثر سیلابی با دوره برگشت 100 سال به میزان 691.85 m3/s مربوط به حوضه رازآور با رتبه آبراهه ای 8 و مساحت1323 Km2 ، و کمترین بده 100 ساله به میزان 28.9 m3/s متعلق به زیرحوضه شماره 10 با مساحت23 Km2  و رتبه آبراهه ای 5 می باشد. برای تعیین موثرترین عامل در سیل خیزی منطقه و جهت پیش بینی مقدار دبی و ارائه مدل مناسب، دبی به عنوان متغیر وابسته و سایر فاکتورها به عنوان متغیرهای مستقل معرفی شده و این مقادیر در نرم افزارSPSS  مورد آنالیز قرار گرفته است. جهت تجزیه و تحلیل و نیز انتخاب موثرترین عامل یا عوامل در سیل خیزی حوضه از رگرسیون چندگانه، ساده و لگاریتمی با استفاده از روش های پیشرو و گام به گام (STEPWISE) استفاده و مدل هایی برای حوضه ارائه گردید. لازم به ذکر است که مدل های ارائه شده با سطح اعتماد 0.01 درصد قابل قبول هستند. نتایج این مدل ها نشان داد که مساحت، زمان تاخیر و CN حوضه موثرترین عامل در سیل خیزی این حوضه به شمار می روند.