جغرافیا و برنامه ریزی
سال:1392 | دوره:17 | شماره:45 |تعداد مقالات:12

هدف اصلی این تحقیق بررسی روابط بلندمدت و علی بین رشد اقتصادی، انتشارات CO2، مصرف انرژی و نسبت اشتغال در ایران با استفاده از الگوی خودتوضیحی با وقفه های گسترده است. یافته های تجربی برای ایران در طول دوره 1387 - 1351 نشان می دهد که یک رابطه بلندمدت بین متغیرها در سطح معنی داری 5 درصد در ایران وجود دارد. کشش درآمدی تخمین زده شده از انتشارات CO2 سرانه 0.40 و کشش درآمدی از مصرف انرژی سرانه 0.71 می باشد. نتایج علیت گرنجر هم نشان می دهد که هیچ یک از انتشارات CO2 سرانه و مصرف انرژی سرانه باعث تغییر GDP واقعی سرانه نمی شود. اما نسبت اشتغال باعث تغییر GDP واقعی سرانه در کوتاه مدت می شود و همچنین فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس در چهارچوب علیت با استفاده از مدل لگاریتمی در مورد ایران اعتبار ندارد. نتایج نهایی نیز نشان می دهد که سیاست های حفاظت انرژی مانند جیره بندی مصرف انرژی و کنترل انتشارات CO2 می تواند موجب رشد بازده واقعی در ایران گردد.

در چند دهه اخیر برآورد درست و به موقع از وضعیت کمی و کیفی رواناب یکی از دغدغه های مدیریت های کلان کشور به حساب می آید. عدم وجود اطلاعات هیدروکلیماتولوژی در برخی از حوضه ها و نبود اطلاعات به موقع بر این دغدغه می افزاید. یکی از راه های پیش بینی رواناب بهره گیری از مدل های هیدرولوژیکی و هیدرولیکی موجود است. در تحقیق حاضر با هدف پیش بینی رواناب و بررسی روند تغییرات جریان سطحی، زیرسطحی و زیرزمینی در حوضه آبخیز طالقان از مدل ارزیابی آب و خاک (SWAT) استفاده می گردد. بهره گیری از نقشه های خاک، پوشش گیاهی و DEM و تلفیق آن ها با اطلاعات هیدروکلیماتولوژی در محیط سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) به عنوان یکی از شاخصه های مدل در برآورد رواناب نسبت به سایر مدل ها محسوب می گردد. به منظور ارزیابی مدل با استفاده از روش های آماری، پارامترهای حاصل از واسنجی مدل با بکارگیری در دوره صحت سنجی مورد ارزیابی قرار می گیرد. نتایج حاصل از واسنجی و صحت سنجی سالانه و ماهانه نشان می دهد که مقادیر مشاهداتی و محاسباتی در دوره های واسنجی و صحت سنجی با احتمال 95 درصد اختلاف معنی داری را نشان نمی دهد. بنابراین می توان گفت که مدل مذکور در دوره های زمانی سالانه و ماهانه نتایج مطلوبی در برآورد مولفه های جریان در حوضه طالقان از خود نشان می دهد. نتایج سالانه رواناب طی سال های 1987 الی 2007 حاکی از افزایش تصاعدی جریان سطحی به میزان 7.3 درصد و کاهش جریانات زیر قشری به میزان 11.3 درصد و زیرزمینی به میزان 11 در صد نسبت به سال پایه می باشد.

این تحقیق به منظور مطالعه و شناخت قابلیت های طبیعی استان آذربایجان غربی برای کشت آفتابگردان به عمل آمد. برای انجام آن از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) استفاده شد. داده های عناصر اقلیمی از قبیل حداقل دمای طول دوره رشد (می تا سپتامبر)، بارندگی طول دوره رشد، رطوبت نسبی طول دوره رشد آفتابگردان، 9 ایستگاه موجود در منطقه بین سال های (1387 - 1373) به مدت 15 سال تهیه گردید و همچنین شیب، خاک و ارتفاع از جمله داده هایی بودند که برای تعیین و شناسایی منطقه مساعد کشت آفتابگردان در محدوده مورد مطالعه از آن ها استفاده شد. با بهره گیری از نیاز رویشی (شرایط اقلیمی مطلوب) گیاه زراعی مورد مطالعه، لایه اطلاعاتی تولید و هر سری از داده ها ارزش گذاری و طبقه بندی شدند. به منظور بررسی نقش تاثیرگذاری هر یک از عناصر اقلیمی و عوامل فیزیکی زمین در پهنه بندی آگروکلیماتیک کاشت آفتابگردان، داده های مربوط به مقادیر دما، بارش و رطوبت نسبی با هم ترکیب شدند و سپس با تلفیق تمام داده های عناصر اقلیمی و عوامل فیزیکی زمین به صورت یکجا، نقشه نهایی که قابلیت اراضی را برای کاشت گیاه زراعی آفتابگردان را نشان می دهد تهیه شد. نهایتا این که در هر دو مدل AHP و همپوشانی وزن دار بیشترین مساحت به منطقه 2، یعنی منطقه مناسب برای کاشت آفتابگردان که قسمت های شمال شرق و شرق محدوده مورد مطالعه (شهرستان های خوی، قره ضیاالدین، پلدشت و شوط) را شامل می شود اختصاص یافته است و مناطق بسیار مناسب برای کشت در هر دو مدل، شهرستان های قره ضیاالدین و پلدشت تشخیص داده شده اند.

ایران سرزمینی است خشک با نزولات جوی بسیار کم به طوری که میانگین بارش آن کمتر از یک سوم متوسط بارندگی در سطح دنیاست. امروزه با افزایش جمعیت کشور و به تبع آن افزایش تقاضا برای مواد غذایی بهره برداری از منابع آب، بویژه مابع آب زیرزمینی بسیار بیشتر از گذشته شده است بطوری که این میزان مصرف بیشتر از میزان تغذیه منابع آب زیرزمینی می باشد، به سخن دیگر ورودی منبع از خروجی آن کمتر شده است لذا می بایست این کمبود منابع آب زیر زمینی جبران گردد. هدف از این پژوهش پهنه بندی حوضه آبخیز بیاضیه می باشد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از کارآمدترین تکنیک ها و جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است. این تکنیک امکان فرموله کردن مسائل پیچیده را به صورت سلسله مراتب فراهم می سازد و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را در مساله فراهم می آورد. برای اطمینان حصول نتیجه نهایی، لایه پتانسیل منطقه مطالعاتی به سه روش Raster Calculator،Weighed Overlay  و Weighted Sum تهیه شده است. نتایج نشان می دهد که در بین سه روش فوق الذکر روش Raster Calculator حداکثر پهنه را به طبقه پتانسیل بالا و در مقابل روش Weighed Overlay حداقل پهنه را به طبقه پتانسیل بالا اختصاص داده است. اما روش Weighted Sum حدفاصل بین دو روش قبلی است و نتایج حاصل از آن از اطمینان بالاتری برخوردار است. در این میان پهنه پتانسیل بالا بیشتر منطبق بر رسوبات آبرفتی درشت دانه و منطبق بر مناطقی می باشد که دارای بیشترین میزان تراکم آبراهه می باشد و پهنه بدون پتانسیل یکی منطبق بر حداکثر ارتفاعات که دارای کمترین میزان نفوذ و شیب زیاد می باشد و دیگری منطبق بر مناطق کم ارتفاع می باشد که این مناطق دارای رسوبات تبخیری و گچی بوده و میزان درجه حرارت در آن زیاد می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند در مدیریت محیط منابع آب زیرزمینی مثمر ثمر بوده و همچنین در طرح-های بهره برداری بهینه از منابع آب منطقه و جلوگیری از بهره کشی بیش از توان آن ها سازنده باشد.

کوهستان سبلان یکی از واحدهای مورفوتکتونیک شمال غرب کشور است که به دلیل وسعت قابل ملاحظه آن در پژوهش حاضر تنها به بررسی ویژگی های مورفوتکتونیک و نئوتکتونیک دامنه جنوبی آن پرداخته شده است. منطقه انتخابی دارای مختصات جغرافیایی 47° 36’ تا 48° 00’ طول شرقی و 37° 56’ تا 38° 14’ عرض شمالی است. این منطقه از نظر هیدروگرافی متشکل از حوضه های پیسلرچای، آغمیون چای، بیوک چای (از زیرحوضه های رودخانه آجی چای) و آغلاغان چای (از زیرحوضه های بالخلوچای اردبیل) است. گسل های اصلی و فرعی متعددی در دامنه جنوبی سبلان وجود دارد که آثار ژئومورفولوژی قابل توجهی به جا گذاشته اند. از پدیده های مورفوتکتونیک عمده شناسایی شده می توان به دره های خطی، انحراف آبراهه ها، پشته های مسدودکننده، جابجایی مخروط افکنه ها و چشمه های معدنی اشاره کرد.اگر چه کوهستان سبلان از دوره میوسن فعال بوده اما مخروط اصلی آن در طی کواترنر تشکیل شده است (زمردیان 1381)، لذا این منطقه می تواند جزو مناطق فعال تکتونیکی باشد. جهت بررسی ویژگی های تکتونیک جوان و ارزیابی میزان فعالیت آن در منطقه، سعی شده است از شاخص های متعدد ژئومورفیک استفاده شود تا نتایج صحیحی در این مورد گرفته شود. شاخص های استفاده شده شامل تضاریس جبهه کوهستان (Smf)، نسبت بین پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf) نسبت شکل حوضه زهکشی (Bs)، شاخص عدم تقارن توپوگرافی (Af)، عامل تقارن توپوگرافی (T) و شاخص ارزیابی نسبی فعالیت های تکتونیکی (IAT) می باشد. این شاخص ها به تفکیک در 4 حوضه زهکشی منطقه مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج شاخص های (Smf) و (Vf) برای دو حوضه حالت فعال و برای دو حوضه دیگر شرایط نیمه فعال نشان می دهد. شاخص نسبت شکل برای تمامی حوضه ها شرایط فعال تکتونیکی را مشخص می سازد. نتایج شاخص های تقارن و عدم تقارن توپوگرافی هم تاییدکننده نتایج شاخص های فوق است. در نهایت سعی شده است از شاخص IAT نیز استفاده شود. گفتنی است شاخص IAT از متوسط کلاس های مختلف شاخص های ژئومورفیک به دست می آید و وضعیت کلی فعالیت های نئوتکتونیکی مناطق را مشخص می سازد. مطابق نتایج این شاخص، سه حوضه از چهار حوضه منطقه دارای نوع فعالیت زیاد و حوضه چهارم (بیوک چای) دارای فعالیت متوسط است. بنابراین دامنه جنوبی کوهستان سبلان به عنوان بخشی از کل واحد مورفولوژی و کوهستان، از نظر تکتونیکی هنوز هم فعال است.

تحلیل مولفه های اصلی یک روش بهینه ریاضی برای کاهش حجم داده ها و تبدیل متغیرهای اولیه به چند مولفه محدود است به طوری که این چند مولفه بیشترین پراش متغیرهای اولیه را توجیه نماید. در این مطالعه برخی مشخصات آماری بارش سالانه شهر زنجان شامل مجموع بارش سالانه، تعداد روزهای بارانی، بزرگ ترین بارش روزانه در سال، نسبت بارش بیشینه به مجموع بارش سالانه و مشخصاتی از قبیل انحراف معیار، چولگی، کشیدگی، میانگین قدر مطلق انحراف از میانگین و میانگین قدر مطلق تغییرپذیری سالانه که از بارش ماهانه برای هر سال محاسبه گردید در معرض تحلیل مولفه های اصلی قرار گرفت. نتایج نشان داد که با چهار مولفه می توان بیش از 95 درصد از تغییرات بارش سالانه را توضیح داد. مولفه اول که بالاترین پراش داده ها (42.6 درصد) را تبیین می کند، نماینده بارش سالانه و شاخص های مطلق تغییرپذیری آن یعنی انحراف معیار، میانگین قدر مطلق انحراف از میانگین و میانگین قدر مطلق تغییرپذیری سالانه می باشد. مولفه دوم نماینده شاخص های شکل توزیع فراوانی (چولگی و کشیدگی)، مولفه سوم نماینده بارش های بیشینه و در نهایت مولفه چهارم نماینده تعداد روزهای بارانی می باشد. تحلیل روند نمرات مولفه ها نشان داد که نمرات مولفه های اول و چهارم به ترتیب دارای روند معنی دار کاهشی و افزایشی حول یک خط را دارند که نشان از کاهش بارش در طول دوره آماری مورد مطالعه از یک طرف و یکنواخت شدن توزیع زمانی آن دارد.

بدون شک سیلاب یک بلای طبیعی شناخته شده است. تحلیل جامع از شرایط سینوپتیکی که موجب جریان روان آب با حجم بالا می گردد شرایط را برای شناسایی مناطق با ریسک سیل بالا مناسب تر می سازد. هدف از این تحقیق مطالعه و بررسی بارش سنگین و در پی آن احتمال رویداد سیل در منطقه چهارمحال بختیاری و به صورت موردی کوهرنگ می باشد. بارش 20 بهمن سال 1384 با 157،4 میلی متر به عنوان نمونه ایی از بارش های سنگین منطقه انتخاب و نقشه های سینوپتیک از تراز سطح زمین تا تراز 500 هکتوپاسکال و نقشه های روان آب سطحی برای نمایش حداکثر دبی، ترسیم و تفسیر گردید. در این روز مرکز کم فشاری بر روی کشور یونان شکل گرفته و با عمیق شدن تا عرض های 25 درجه کم فشار حرارتی واقع بر روی سودان و عربستان را تبدیل به کم فشار دینامیکی کرده و تا غرب کشور گسترش یافته است. بر اساس نقشه های فشار سطح زمین، ارتفاعی تا تراز 500 هکتوپاسکال و وزش رطوبت چنین برمی آید که، ناپایداری شدید از سطح زمین تا تراز 500 هکتوپاسکال باعث صعود شدید و بارش سنگین شده است. رطوبت مورد نیاز برای این بارش از آب های دریای مدیترانه، سرخ و خلیج فارس تامین گردید. با توجه به موقعیت کوهستانی منطقه مورد مطالعه، این بارش سبب جریان روان آب با شدت فراوان و شکل گیری دبی 5،7 مترمکعب در ثانیه در زمانی کمتر از 6 ساعت گردید.

امروزه مکانیابی کاربری های شهری با استفاده از GIS در برنامه ریزی شهری از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. کاربری تجاری یکی از این کاربری های مهم شهری است که سایر فعالیت های شهری را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. مراکز تجاری نوین یکی از زیرمجموعه های کاربری تجاری است که به صورت مجتمع هایی متشکل از صدها مغازه و واحدهای تجاری - خدماتی در سطح نواحی شهر مکانیابی و طراحی می شوند. شهر سقز در استان کردستان، با بیش از 130 هزار نفر جمعیت در سال 1385 دارای 3 ناحیه شهرداری می باشد که فقدان مراکز تجاری مناسب در آن موجب افزایش هزینه های دسترسی به خدمات شهری و رکود نسبی در نواحی مختلف شهر شده است. بدین منظور، تحقیق حاضر سعی دارد با تبیین شاخص های مناسب و با بهره گیری از سیستم های اطلاعات جغرافیایی به مکانیابی مراکز تجاری نوین در نواحی سقز بپردازد. در این راستا، معیارهای مناسب با مطالعات اسنادی تدوین و با استفاده از مدل AHP مکان های مناسب در هر یک از نواحی شهرداری برای استقرار کاربری مذکور انتخاب شده اند. نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آنست که الگوی توزیع مراکز تجاری موجود در شهر سقز متناسب با اصول و معیارهای شهرسازی نبوده و ایجاد مراکز تجاری نوین شهری با بهره گیری از قابلیت های GIS در نواحی 3 گانه شهر سقز می تواند به توزیع بهینه مراکز تجاری در شهر و خدمات رسانی مناسب به شهروندان کمک کند.

نظر به این که تولید مواد غذایی بهتر و بیشتر از مسایل مهم دنیای کنونی به شمار می رود و از آن جا که تولید محصول و قابلیت های کشاورزی هر منطقه به هوا و مشخصات اقلیمی آن بستگی دارد، لذا زنبورداری هم که یکی از رشته های تولیدی مهم کشاورزی است، از شرایط آب و هوایی منطقه تاثیرپذیر بوده و مطالعه سازه های جوی موثر بر آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در تحقیق حاضر ارتباط بین عناصر آب و هوایی و تولید عسل کندوهای بومی در شهرستان اهر با استفاده از روش های همبستگی و تحلیل رگرسیون مورد بررسی قرار گرفت. همچنین جهت آزمون همگنی و نرمال بودن داده ها از آزمون های ران تست و کولموگروف اسمیرنف استفاده شد. برای این منظور آمار و داده های هواشناسی منطقه مورد مطالعه در بازه (1387-1377) از سازمان هواشناسی و داده های مربوط به تولید عسل کندوهای بومی همان دوره آماری از سازمان جهاد کشاورزی تهیه گردید. در این مطالعه پس از تعیین میزان همبستگی بین هریک از عناصر اقلیمی با مقدار تولید عسل کندوهای بومی، عناصر اقلیمی با همبستگی خوب و معنی دار مشخص شدند. سپس از طریق تحلیل رگرسیون چندمتغیره و با استفاده از روش گام به گام اقدام به استخراج عناصر اقلیمی مهم و با تاثیرگذاری بیشتر گردید و در نهایت مدل نهایی انتخاب و معرفی شد. بررسی مدل ها نشان داد که ازمیان 21 عنصر اقلیمی معنی دار و تاثیرگذار، 4 معیار اقلیمی میانگین سرعت باد اسفند ماه، تعداد روز با بارش یک میلی متر و بیشتر در دوره پرورش زنبور عسل، دمای میانگین حداقل بهار و تعداد روز با دمای 15 درجه سانتی گراد و بیشتر، به عنوان عناصر با سطح اهمیت زیاد نسبت به سایر عناصر شناسایی شدند. همچنین ضریب تعیین مدل چندمتغیره تولید عسل بومی و عناصر اقلیمی (0.99) مشخص کرد که کندوهای بومی در مقایسه با کندوهای مدرن با تعداد بیشتری از عناصر اقلیمی در ارتباط بوده و کاملا تحت تاثیر شرایط آب و هوایی منطقه هستند.

توفان های تندری جزو پدیده های مخرب اقلیمی محسوب می شوند که همه ساله خسارات جبران ناپذیری را به صورت، تگرگ، بارش های سیل آسا و رعد و برق به تاسیسات، مزارع و منازل وارد می کنند. شناخت سازوکار این توفان ها ضمن برخورداری از اهمیت بالا می تواند از خسارات احتمالی آن بکاهد. در پژوهش حاضر پس از تحلیل ویژگی های ترمودینامیکی و همدیدی به عمل آمده بر روی توفان های تندری تبریز در یک دوره آماری 10 ساله (2005 - 1996) و اطمینان حاصل شدن از نتایج شاخص های ناپایداری، بررسی ها حاکی از آن است که زبانه واچرخندی قوی بر روی روسیه که تا شمال غرب ایران امتداد یافته، باعث افزایش شیو حرارتی در منطقه شده است. همچنین در تراز های بالاتر، وجود چرخندی قوی بر روی جنوب شرقی دریای سیاه با ریزش مداوم هوای سرد عرض های شمالی بر روی منطقه سبب عمیق تر شدن ناوه مهاجر دریای سیاه برروی شمال غرب ایران گردیده است. با ادغام دو سلول کم فشار سودانی و مدیترانه ای بر روی کویت و جنوب عراق و با امتداد زبانه آن به سمت شمال غرب ایران و همچنین وجود یک سلول کم فشار روی تنگه هرمز و شمال عربستان و انتقال گرما و رطوبت دریای عمان و خلیج فارس برروی منطقه، شرایط لازم برای ناپایداری بیشتر و ایجاد رعدوبرق، فراهم شده است.

شهر اردبیل که در شرق منطقه آذربایجان واقع شده است، به عنوان سومین شهر پرجمعیت آذربایجان از دیرباز یکی از کانون های عمده جمعیتی بوده و از سال 1372 به عنوان مرکز استان اردبیل شناخته شده است، تعدادی شهرک صنعتی در اطراف آن احداث شده است و همچنین رشد روزافزون جمعیت در این شهر، بی شک باعث تولید مواد زائد زیادی شده است. هدف نخست در تحقیق حاضر که برگرفته از طرح پژوهشی یک ساله است، شناسایی مکان مناسب جهت دفن زباله در شهرستان اردبیل می باشد. برای نیل به این هدف از روش های همپوشانی وزنی، تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، منطق فازی و منطق بولین استفاده شده است. هدف دوم این پژوهش مقایسه روش های فوق و شناخت روش مناسب جهت مکانیابی دفن زباله های جامد شهر اردبیل می باشد. برای جمع آوری داده های مورد نیاز، از نقشه های زمین شناسی، توپوگرافی، هیدرولوژی، کاربری اراضی، عناصر اقلیمی موثر در محل دفن زباله و همچنین تیپ اراضی بهره گرفته شد. داده های مورد نیاز برای مکان یابی دفن زباله در نرم افزارهای IDRISI و ArcGIS9.3 پردازش شده و در نهایت نقشه نهایی ترسیم گردید. نتایج مکان یابی برای دفن زباله های شهر اردبیل زمینی به مساحت 45 هکتار است که در 17 کیلومتری شمال شهر اردبیل (سمت چپ جاده اردبیل - مغان) قرار دارد. مشاهدات میدانی نیز موید مناسب بودن منطقه فوق برای دفن زباله می باشد. همچنین نتایج حاکی از کاربرد موثر روش های AHP، شاخص همپوشانی وزنی و منطق فازی است که به ترتیب بیشترین تناسب را برای مکانیابی دفن زباله در شهر اردبیل دارا می باشند. در این بین روش بولین با ارائه مکانیابی نادرست، جزو روش های نامناسب محسوب می شود.

گردشگری در واقع ناشی از تفاوت ساختارهای اجتماعی است و هر جا از هر چیز، دو نوع متفاوت وجود داشته باشد، بی شک جذابیتی برای فهم نوع دیگر پدید خواهد آمد. تنوع مذاهب نیز جذابیتی برای فهم مذهب های دیگر بوجود می آورد و یک انگیزه را در گردشگران برای گردشگری مذهبی شکل می دهد. گردشگری مذهبی یکی از رایج ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است. جاذبه های مذهبی، زیارتگاه ها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جلب می کنند. در کشور ایران تعزیه، نمایشی سنتی - مذهبی است که آمیزه ای از باورهای سنن ایرانی و اسلامی شیعه است که ارزش های اجتماعی و فلسفی جامعه ایران در این هنر تجسم یافته است. تعزیه یکی از پتانسیل های گردشگری مذهبی است که قابلیت جذب گردشگران مذهبی را دارا می باشد. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی می باشد. برای این منظور در فرآیند انجام تحقیق ابتدا گردشگری مذهبی تشرح شده است و در ادامه تعزیه به عنوان نمایش ملی مذهبی ایران بررسی شده است. و با بهره گیری از تکنیکSWOT  قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدات تعزیه به عنوان پتانسیل گردشگری مذهبی در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. پس از بررسی تاثیرات متقابل آن ها بر یکدیگر و از یکدیگر و تحلیل آن ها، در نهایت 21 استراتژی متناسب با آن ها استخراج و ارایه گردیده است این استراتژی ها می تواند اهمیت و خاستگاه تعزیه در ایران، اهداف و ارزش های فرهنگی و هنری آن را بیش از پیش روشن سازد.