مطالعات جهان
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

سنت های آمریکاشناسی در جهان، از این واقعیت حکایت می کند که رویکردهای متفاوتی به آمریکاشناسی وجود دارد. در قرن گذشته، آمریکاشناسی ایرانی هم رویکردهای متفاوتی داشته است. این مقاله درصدد است، مفهوم آمریکاشناسی ایرانی را با نگاهی راهبردی تبیین کند. برای این منظور، ابتدا درباره مفهوم آمریکا و سنت های فکری ناظر بر آمریکاشناسی به اختصار بحث شده، سپس منابع تالیفی و ترجمه شده حوزه آمریکاشناسی به زبان فارسی (در تقریبا صدسال گذشته) به صورت تصادفی و به شیوه گفتمانی معرفی شده است. آمریکاشناسی این دوره، منعکس کننده آمریکاشناسی ایرانی قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی است. سعی شده، همزمان با این بحث و ضمن نقد آمریکاشناسی لیبرال و آمریکاشناسی انتقادی چپ، برای آمریکاشناسی از منظر و نگاه بومی پارادایم جدیدی معرفی شود.

فرآیندهای سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه، بعد از جنگ دوم جهانی همواره با چالش، مخاطره و بحران امنیتی همراه بوده و تمامی روسای جمهور آمریکا در این حوزه ژئوپلتیکی درگیر بحران امنیتی بوده اند. از سوی دیگر، می توان نشانه های زیادی از بی اعتمادی شهروندان خاورمیانه را نسبت به سیاست خاورمیانه ای آمریکا ملاحظه کرد. آنان بر این اعتقادند که آمریکا نتوانسته است بین واحدهای خاورمیانه ای، هماهنگی و همکاری متوازنی به وجود آورد. به این ترتیب، صاحب نظران تلاش می کنند، سیاست امنیتی آمریکا را بر اساس شکل بندی های ساختاری خاورمیانه، نقش آمریکا در حمایت از اسرائیل و همچنین کشمکش های پایان ناپذیر این منطقه مورد تحلیل قرار دهند.الگوی رفتار منطقه ای آمریکا در خاورمیانه و در دوران جنگ سرد، بر اساس شاخص های ساختاری در نظام بین الملل سازماندهی شده بود. فرسایش و فروپاشی ساختار دوقطبی را می توان در زمره عواملی دانست که در برابر سیاست خاورمیانه ای آمریکا چالش های بیشتری را به وجود آورده است. چنین چالش هایی را می توان در دوران کلینتون، بوش و اوباما مشاهده کرد. در سال های بعد از جنگ سرد، هر یک از روسای جمهور آمریکا کوشیدند، برای عبور از بحران، ابتکارهای جدیدی به کار برند. شواهد نشان می دهد چنین ابتکارهایی نتوانسته است ثبات منطقه ای مطلوبی ایجاد کند و به نتایج پیش بینی شده آن منجر شود.در این مقاله تلاش می شود، علت اصلی تداوم بحران امنیتی در سیاست خاورمیانه آمریکا مورد بررسی قرار گیرد. درک دقیق چنین فرآیندی، زمانی حاصل می شود که الگوهای سیاست خاورمیانه ای آمریکا در دوران بعد از جنگ سرد، به طور موردی بررسی و تحلیل شود.

در سال های 2009 و 2010 روابط آمریکا و روسیه به مرحله ای از همکاری های استراتژیک وارد شد که مورد توجه بسیاری از تحلیل گران مسائل بین المللی قرار گرفت؛ مرحله ای که تحلیل عوامل موثر بر آن، برای ایران نیز اهمیت زیادی دارد.فهم این وضع جدید، مستلزم پاسخی روشن به این پرسش هاست که در روابط دو کشور دقیقا چه اتفاقی روی داده است؟ آیا مقامات دو کشور می توانند مشکلات متعدد در روابط متقابلشان را حل و فصل کنند؟ چرا دو کشور به این وضع جدید رسیده اند؟ چشم انداز این روابط چیست؟ این اتفاق چه پیامدهایی برای دولت های دیگر دارد؟آنچه در حال حاضر قابل درک است، مسیری از همکاری و کاهش رقابت را نشان می دهد. برای تبیین این وضعیت، فرضیه ای که بررسی خواهد شد، آن است که «نیازهای روسیه به فناوری های جدید و نیازهای آمریکا به همکاری روسیه در مسائل امنیتی بین المللی، در ایجاد روابط نزدیک در دو سال اخیر، مهمترین عامل بوده است».برای پاسخ به پرسش های تحقیق و بررسی فرضیه آن، نخست به نگرش های متفاوت دو دولت و سابقه ای از روابط آنها می پردازیم. سپس حوزه ها و موضوع های مهم متقابل دو کشور در سطوح بین المللی، منطقه ای و دو جانبه (به ویژه در دهه اخیر) مطرح می شود. موضوع بحث بعد نیز توافق های انجام شده در دو سال اخیر است. در واپسین بخش، عوامل و متغیرهای اصلی اثرگذار بر روابط روسیه و آمریکا تحلیل خواهد شد.

روابط ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی اسرائیل از مستحکم ترین روابط میان دو کشور در دوره معاصر است. آمریکا بنا به مجموعه ای از دلایل سیاسی، استراتژیک و فرهنگی، از رژیم صهیونیستی حمایت می کند. از سوی دیگر، نقش لابی قدرتمند و بانفوذ اسرائیل در آمریکا نیز یکی از عوامل مهم نزدیکی دو کشور در چند دهه گذشته بوده است.لابی اسرائیل از راه های گوناگون (اعم از حمایت های مالی از نامزدهای انتخابات کنگره و ریاست جمهوری، فشارهای تبلیغاتی در رسانه ها و نیز اعمال نفوذ در محافل علمی و پژوهشی) در پی هدایت افکار عمومی و نیز دستگاه سیاست گذاری آمریکا به سمت حمایت از اسرائیل است. با این حال، بحث درباره اینکه آیا حمایت کنونی آمریکا از اسرائیل بیشتر معلول نقش استراتژیک آن رژیم برای پیشبرد منافع آمریکا در خاورمیانه است یا ناشی از اعمال نفوذ و فشار لابی صهیونیستی در آمریکا، همواره در میان پژوهشگران امور سیاسی وجود داشته است.این مقاله ضمن مروری کلی بر دیدگاه های مختلف در این باره، نتیجه می گیرد: نزدیکی روابط آمریکا و اسرائیل، در حال حاضر برآمده از هر دو عامل پیش گفته و نه صرفا یکی از آنهاست.

پژوهش حاضر، مطالعه ای است درباره ساختار دیپلماسی عمومی دولت بوش در برابر ایران. این دیپلماسی به منزله ابزار جنگ نرم آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران و نقش آفرینان وابسته به آن است. تاریخچه دیپلماسی عمومی آمریکا در ایران به سالهای آغازین جنگ سرد بر می گردد. ملت ایران از آن پس، همواره آماج تبلیغات آمریکا بوده است؛ اما می توان ادعا کرد که تحول ساختاری دیپلماسی عمومی ضد ایرانی در زمان بوش، نشان دهنده عزم بیش از پیش آمریکا در رویارویی نرم با جمهوری اسلامی است. باراک اوباما که وارث این ساختار است، نه تنها از شدت این جنگ نکاسته، بلکه با افزودن شاخ و برگ های جدید به آن، سعی می کند آن را شعله ورتر کند.دولت بوش از سال 2006 تا 2009، بیش از 200 میلیون دلار برای دیپلماسی عمومی خود در رابطه با ایران هزینه کرده است؛ بودجه ای که برنامه های به اصطلاح «ترویج دموکراسی» وزارت خارجه آمریکا، صندوق اعانه ملی برای دموکراسی و هیات امنای شبکه های رادیو - تلویزیونی دولتی آمریکا تامین کننده آن بوده اند. این هزینه ها به علاوه 400 میلیون دلار دیگری است که برای فعالیت های تبلیغاتی مخفی در نظر گرفته شده بود. تمام این فعالیت ها (اعم از آشکار و پنهان)، با هدف براندازی جمهوری اسلامی طراحی شده بود. دولت اوباما تنها در سال اولش 50 میلیون دلار دیگر برای مقابله نرم با جمهوری اسلامی از کنگره بودجه دریافت کرده است.

امنیت ملی و راه ها و روش های تامین، حفظ و گسترش آن از پیچیده ترین وظیفه های دولت هاست. تاکنون با توجه به شرایط محیطی متفاوت، تعریف های مختلف و متنوعی از این مفهوم ارائه شده؛ اما کاربست فراملی این اصطلاح از سوی سیاستمداران آمریکایی روز به روز گسترده تر شده است.پژوهش حاضر بر این فرضیه استوار است که میان افزایش اقتدار و قدرت ملی آمریکا در داخل و خارج، با افزایش مداخله های این کشور در سطح جهانی رابطه ای مستقیم وجود دارد. فرض بر این است که دولت مردان این کشور، علی رغم وابستگی های حزبی متفاوت، درباره لزوم برتری این کشور در سطح جهان اتفاق نظر دارند. در طول دو سده اخیر، دولت های مختلف درباره مفاهیمی مثل امنیت و منافع ملی نظر مشترکی دارند. به میزان افزایش قدرت و اقتدار این کشور در داخل و خارج، «امنیت» معنایی گسترده تر یافته و به مرور، مرز «ملی» نیز از آمریکای شمالی شروع و سپس به آمریکای لاتین و در ابتدای قرن بیست و یکم تا اقصی نقاط جهان کشیده شده است. این مقاله می کوشد با تکیه بر مستندات تاریخی و شواهد عینی، دگرگونی معنایی مفهوم امنیت ملی در آمریکا را در طول دو سده اخیر واکاوی کند.

ایالات متحده در مارس 2003 م، با اتخاذ سیاست یک جانبه گرایی، بدون مجوز شورای امنیت و خارج از کانال های سازمان ملل متحد، به عراق حمله نظامی کرد. نخستین مداخله آمریکا در عراق، در سال 1991 و با مجوز شورای امنیت و ائتلاف به نسبت بزرگی از متحدانش صورت گرفت و سرانجام ایالات متحده موفق شد کویت را از اشغال عراق خارج کند؛ اما تهاجم نظامی آمریکا در مارس 2003 به عراق، به طور کامل با حمله قبلی تفاوت داشت.مساله ای که در این پژوهش مطرح می شود، این است که مهمترین علت تهاجم نظامی ایالات متحده به عراق در سال 2003 چه بود؟ برای پاسخ به این سوال، تسلط بر منابع نفتی استراتژیک خلیج فارس به منزله فرضیه اصلی مطرح و تایید می شود. برای آزمودن فرضیه اصلی، به شیوه مثبت عمل کرده، به شاخص ها و مفاهیمی که اثبات کننده این فرضیه باشند، اشاره می شود. همچنین به تلاش تاریخی قدرت های بزرگ برای تسلط بر منابع نفتی استراتژیک اشاره می کنیم، سپس نقش لابی ها و شرکت های چندملیتی نفتی را بررسی خواهیم کرد. در ادامه، موقعیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خلیج فارس، اهداف استراتژیک آمریکا در خلیج فارس و استراتژی های نفتی این کشور در خلیج فارس مورد مطالعه قرار می گیرد.

پس از حمله های یازده سپتامبر 2001، رمان ها و آثار ادبی فراوانی با موضوع تاثیر این حمله ها بر افراد مختلف در داخل و خارج از ایالات متحده به رشته تحریر درآمد. با وجود ادعای این رمان ها (مبنی بر پرداختن به تاثیر این حمله ها بر مردم آمریکا)، نویسندگان برای توصیف مسلمانان و اعراب بیشتر از کلیشه های شرق شناسی استفاده می کنند و به نظر می رسد، پس از یازده سپتامبر، گفتمان شرق شناسی، کلیشه ها و قالب های گذشته را محکم تر از پیش کرده است. این مقاله بر آن است تا این گفتمان را در دو رمان «تروریست» (Terrorist)، نوشته جان آپدایک (John Updike) و «مرد در حال سقوط» (Falling Man)، نوشته دان دلیلو (Don DeLillo)، را تحلیل کند؛ چرا که آپدایک و دلیلو از نویسندگان برجسته ادبیات آمریکا هستند و هر دو رمان، از رمان های پرفروش نیویورک تایمز به شمار می روند.با این که ریشه های شرق شناسی را باید در فرهنگ اروپا جستجو کرد، از نیمه قرن 20 و اوایل قرن 21، دیدگاه های شرق شناسانه را آمریکا شکل داده، ترویج می کند. در این مقاله سعی بر آن است تا چگونگی بازنمایی نویسندگان نامبرده از مسلمانان و ایدوئولوژی آنها مورد بحث قرار گیرد. نکته قابل توجه این است که اگر چه این رمان ها در قرن بیست و یکم و با توجه به افزایش ارتباط و اطلاعات درباره مسلمانان نوشته شده، نویسندگان مورد نظر از همان قالب ها و کلیشه هایی استفاده می کنند که از زمان قرون وسطی درباره مسلمانان وجود داشته است.