پژوهش های دانش زمین
سال:1396 | دوره:8 | شماره:32 |تعداد مقالات:14

توده گرانیتوئیدی بروجرد از نظر جایگاه زمین شناسی بخشی از پهنه سنندج- سیرجان محسوب می شود. در بیشتر بخش های گستره مورد مطالعه شواهد دگرشکلی شکل پذیر به صورت فابریک های میلونیتی دیده می شود که گرانیت بروجرد را به گرانیت میلونیتی تبدیل کرده است. فابریک های میلونیتی شامل برگوارگی میلونیتی و خطواره کششی است که در بخش هایی از توده که هوازدگی خفیف است قابل دیدن و اندازه گیری است. شیب برگوارگی در بیشتر نقاط کم تا متوسط حدود 10-55 درجه است. برگوارگی ها در بخش شمالی توده بیشتر امتداد شمال خاور- جنوب باختر دارند و در بخش هایی جنوبی توده بروجرد امتداد بر گوارگی بیشتر راستای شمال باختر- جنوب خاور را نشان می دهند. جهت شیب برگوارگی متغیر و در بخش های شمالی توده بیشتر به سمت جنوب خاور شیب دارد و در بخش های جنوبی توده به سمت شمال خاور شیب دارد. میل خطواره کششی کم و در حدود 0-25 درجه و به شمال باختر، شمال خاور و جنوب خاور میل دارد. با توجه به شیبدار بودن برگوارگی نوع حرکت در پهنه برشی و با استفاده از نشانگرهای سوی برش، حرکت شیب لغز نرمال و معکوس تعیین گردید. مجموعه شواهد موجود در گستره برای تعیین موقعیت تکتونیکی توده گرانیتوئیدی بروجرد نشان می دهد که جایگزینی این توده هم زمان با تکتونیک و در مرحله دوم دگرشکلی صورت گرفته است. بعد از تغییر شکل و تشکیل فابریک میلونیتی در توده بروجرد، مجددا گستره تحت تاثیر دگرشکلی قرار گرفته و برگوارگی و خطواره میلونیتی چین خورده اند.

آمفیبولیت های پیرعباد در شمال شرق شهر ازنا در استان لرستان در پهنه سنندج- سیرجان قرار دارند. این آمفیبولیت ها به صورت توده های لنزی شکل در منطقه پراکندگی دارند و کم و بیش متحمل دگرشکلی شکل پذیر شده اند و بنابراین گاهی شواهد بارزی از این نوع دگرشکلی نظیر خطواره، برگواره و ماهی کانیایی را به نمایش می گذارند. آمفیبول و پلاژیوکلاز دو کانی اصلی تشکیل دهنده این سنگ ها می باشند. شواهد ژئوشیمیایی نشان می دهد که این آمفیبولیت ها دارای منشاء آذرین هستند. سنگ مادر این آمفیبولیت ها بازالت با ماهیت ساب آلکالن و تولئیتی می باشد. در نمودار به هنجار شده به کندریت غنی شدگی از LREE ها نسبت به HREE ها مشاهده می شود. همچنین در نمودار به هنجار شده به گوشته اولیه HFSE ها و HREE ها تهی شدگی نشان داده اند. نمودارهای تفکیک محیط تکتونیکی، آنومالی منفی Nb و Ti به همراه مقادیر بالای Th و Ba/Yb نشان دهنده موقعیت حوضه پشت کمان آغازین برای تشکیل ماگمای سازنده پروتولیت این سنگ ها می باشد.

دشت عباس در جنوب استان ایلام واقع شده است. در این دشت رودخانه دائمی وجود نداشته، لذا بهره برداری شدید از آب زیرزمینی توسعه یافته است. به موجب آن، سطح آب زیرزمینی کاهش یافته به طوری که میانگین افت سالانه آبخوان از مهرماه 64 تا بهمن 84 برابر 0.27 متر بوده است. میزان افت در مناطق مختلف به دلیل عدم توزیع یکنواخت چاه های بهره برداری متفاوت بوده، لذا معکوس شدگی جهت جریان آب زیرزمینی در برخی نقاط اتفاق افتاده است. انتقال آب از دریاچه سد کرخه به مناطق جنوبی دشت عباس از بهمن ماه 84 آغاز گردیده و به موجب آن سطح آب زیرزمینی بالا آمده به طوری که تا شهریور 93 در برخی مناطق میزان خیز آب زیرزمینی به بیش از 19 متر می رسد. با تکمیل شبکه آبیاری و زهکشی دشت عباس در مناطق شمالی، میزان آب ورودی به دشت افزایش یافته و درنتیجه تراز آب زیرزمینی در کل دشت به شدت افزایش یافته است. با توجه به اینکه سیستم زهکشی برای این دشت طراحی نشده و آبخوان دشت عباس از نظر هیدروژئولوژی یک آبخوان بسته می باشد، درنتیجه بخش عمده ای از اراضی دشت عباس در آینده ای نزدیک زه دار خواهد شد. جهت جلوگیری از بروز مشکلات، بهترین راهکار، بهره برداری تلفیقی و هم زمان از آب های سطحی و زیرزمینی می باشد.

مطالعات ساختاری و ریزساختاری بر روی گرانیتوئید دگرشکل شده سامن حاکی از وجود مجموعه ای از دگرشکلی های شکنا و شکل پذیر در این توده می باشد. شکستگی ها و گسل های راستگرد مهم ترین عوارض ساختاری شکنا در منطقه بوده که در مقیاس های متفاوت قابل پی جویی هستند. بررسی های صحرایی و مطالعات ریزساختاری نشان دهنده توسعه یک خطوارگی کشیدگی نافذ درنتیجه کشیدگی کانی های کوارتز و فلدسپار در این گرانیتوئید است به گونه ای که در بسیاری موارد تداعی کننده بافت مخطط گنیسی می باشد. مهم ترین عناصر پتروفابریکی توسعه یافته شامل نوارها و تیغه های کوارتزی، پورفیروبلاست های نوع سیگما، سطوح برشیC-S  و شواهد تجدید تبلور دینامیکی همچون مرزهای مضرس کانی های کوارتز می باشد. نشانگرهای برش وجود یک مولفه برشی راستگرد در منطقه را نشان می دهند. تحلیل استرین نهایی بر روی کانی های کوارتز در سطوح اصلی بیضوی استرین نشان دهنده مقادیر استرین تکتونیکی بصورت 2.35<Rxz<4.3، 1.2<Rxy<2.6 و 1.28<Ryz<1.97 می باشد. هم چنین نتایج نشان دهنده مقادیر K (پارامتر شکل بیضوی استرین) بزرگتر از یک(1.4<K<1.9)  و غلبه تکتونیت نوع LS است. تحلیل عدد جنبش شناختی تاوایی نشان دهنده غلبه دگرشکلی برش عمومی (0.4<Wk<0.91) و عملکرد ترکیبی پارامترهای استرین برش محض و برش ساده می باشد. همگرایی مایل ناشی از حرکت صفحه عربستان به سمت صفحه ایران مهم ترین نیروی پیشران در وقوع این نوع دگرشکلی می باشد.

منطقه علی آباد دمق در جنوب شرق همدان شامل مجموعه سنگ های دگرگونی ناحیه ای و دگرگونی مجاورتی است. بلورهای گارنت در بیشتر سنگ های دگرگونی منطقه از جمله گارنت شیست، گارنت استرولیت شیست، آمفیبول شیست، آمفیبولیت و ماسه سنگ دگرگونی حضور دارند. در این پژوهش از منطقه بندی شیمیائی گارنت در ماسه سنگ های دگرگونی برای تفسیر منشا و بررسی تحولات تکتونیکی مجموعه دگرگونی همدان در منطقه علی آباد دمق استفاده شده است. ماسه سنگ های دگرگونی جنوب علی آباد دمق در رخنمون های محدود به صورت میان لایه های نازک در درون سنگ های دگرگونی سری پلیتی و آمفیبولیت ها قرار دارند و رنگ آنها تقریبا تیره و فاقد تورق هستند. بافت این سنگ ها از نوع گرانوبلاستیک و گرانولیپدو بلاستیک است. کانی های اصلی تشکیل دهنده ماسه سنگ های دگرگونی کوارتز، فلدسپار، میکا و گارنت است. گارنت در این سنگ ها مستقیما از زمینه رسی در دگرگونی ناحیه ای با درجه متوسط متبلور شده است. گارنت ها شکل دار بوده و مطالعات ریزساختاری نشان می دهند که همزمان با دگرگونی ناحیه ای تشکیل شده اند. تجزیه نقطه ای برای تعیین توزیع عناصر از حاشیه به مرکز در پورفیروبلاست های گارنت انجام شد. پورفیروبلاست های گارنت غنی از آلماندن بوده و کاهش در Mn و افزایش در Fe و Mg از مرکز به حاشیه نشانگر رشد متحدالمرکز و عادی بلورها طی دگرگونی ناحیه ای پیش رونده است. منطقه بندی شیمیائی در پورفیروبلاست های گارنت به خوبی حفظ شده است. این پدیده در پورفیروبلاست های گارنت موجود در ماسه سنگ های دگرگونی گویای آن است که دمای دگرگونی ناحیه ای بسیار بالا نبوده و این دگرگونی در شرایط حداکثر بالای رخساره شیست سبز شکل گرفته و به رخساره آمفیبولیت نرسیده است. توزیع عناصر در منطقه بندی شیمیائی گارنت در مناطق کوه زایی که به آهستگی بالا می آیند معکوس می شود. وجود منطقه بندی شیمیائی عادی در گارنت های مورد مطالعه بالا آمدگی سریع پس از دگرگونی ناحیه ای در منطقه را نشان می دهد. حضور دگرگونی دینامیکی (P>>T) پس از اوج دگرگونی ناحیه ای در منطقه علی آباد دمق این تحول و بر بالاآمدگی سریع را تائید می نماید.

ماسه دهی به عنوان یک ریسک مخاطره آمیز در حفر چاه ها و تامین آب شرب در پهنه هایی با زمین شناسی رسوبی و بافت خاک دانه ریز شناخته می شود. در این راستا این پژوهش نیز با هدف بررسی میزان ماسه دهی در چاه های تامین آب شرب شهرستان اسلامشهر انجام شد. بدین منظور ده چاه که عمده نیازهای شرب این شهرستان را تامین می کنند، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. نمونه های مورد نیاز در چهار زمان در فصل های متفاوت برداشت شد. به این صورت که ماسه دهی آب در زمان استارت پمپ، یک، چهار، هشت و دوازده ساعت پس از شروع پمپاژ جمع آوری گردید. پس از انجام آنالیز داده های آزمایشگاهی و مطالعات ساختمان چاه ها نتیجه گیری شد که ماسه دهی چاه های واقع در نواحی شمال غرب، جنوب شرقی و جنوب غربی محدوده مطالعاتی نسب به دیگر چاه های آب شرب روستاهای شهرستان اسلامشهر بیش تر بوده و در زمان شروع پمپاژ میزان ماسه دهی آن ها زیاد و پس از گذشت زمان برداشت تا 4 ساعت بعد از شروع به کار پمپ، میزان ماسه دهی کم شده است. بعد از این زمان، با افزایش زمان برداشت آب، میزان ماسه دهی چاه نیز افزایش پیدا می کند به طوری که بعد از گذشت 12 ساعت از کار پمپ میزان ماسه دهی چاه بیشتر از زمان اولیه شروع به کار پمپ می باشد و برای برداشت آب باید این بازه های زمانی را مد نظر قرار داد.

تکنولوژی قنات با وجود اجزایی ساده دارای ماهیتی پیچیده است که برآمده از دانش سرزمینی و آگاهی جمعی نسل های مختلف نسبت به محیط جغرافیایی و فرهنگی خود بوده است به طوریکه به لایه های مختلف آگاهی همچون اقلیم، حوضه های آبریز، جغرافیا، تولید و مصرف در شهر و روستا، فرهنگ و آیین گشودگی و مبادله اطلاعاتی دارد. ماهیت قنات، لزوما ابزار آبرسانی صرف نیست بلکه تکنولوژی است خودگردان، زاینده، خودتنظیم و خودآگاه نسبت به محیط اطراف خود که همچون موجود هوشمند قابلیت انعطاف پذیری در برنامه را نسبت به بی نظمی های طبیعی دارد لذا برای این تکنولوژی بومی، می توان درجاتی از آگاهی و هوش مصنوع متصور شد.این مقاله با روش کیفی، مقایسه تطبیقی و استفاده از سه منظر پدیدارشناسی، پیچیدگی و نظریه شبکه- کنش به یک چارچوب نظری بر اساس پیوستگی ذهن و ماده و مراتب آگاهی در تکنولوژی رسید، از منظر این چارچوب، لایه های شناختی و درجات آگاهی و شعورمندی تکنولوژی بومی همچون قنات بررسی شد. و نشان داده است ماهیت قنات نه تنها از تکنولوژی مدرن متفاوت بوده بلکه به لحاظ روش فکری ارزش پارادایمی دارد و به عنوان سرنمون در شهر شناختی مطرح شد.در این مقاله، در هم تنیدگی قنات با شبکه های شهر، مردم و جغرافیا در بازه شهرهای ایران بررسی شده و در نهایت مدلی در تکنولوژی هوشمند برای توسعه شهرهای آینده ایران معرفی شده است.

ژئومورفوتوریسم یکی از شاخه های گردشگری مبتنی بر طبیعت است که با ترکیب نمودن میراث های فرهنگی، تاریخی و اکولوژیکی پتانسیل های بالایی را در راستای برنامه ریزی گردشگری پایدار عرضه می کند. ژئومورفوتوریسم به معرفی لندفرم های ژئومورفولوژیکی به گردشگران با حفظ هویت مکانی می پردازد. هدف از این پژوهش بررسی قابلیت های گردشگری ژئوتوپ های سیرجان را با استفاده از مدل های فاسیلوس و کومانسکو می باشد. ارزش های مورد استفاده در مدل فاسیلوس شامل، ارزش های علمی، اکولوژیکی و حفاظتی، فرهنگی، زیبایی شناختی، اقتصادی و پتانسیل استفاده و در مدل کومانسکو ارزش های مدیریت و استفاده، اقتصادی، فرهنگی، زیبایی و علمی می باشد. که هر کدام از این ارزش ها چند زیرمعیار دارد که با سیستم امتیازی استاندارد از 1 تا 10 برای مدل فاسیلوس و 20 برای مدل کومانسکو مشخص شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که بر اساس هر دو مدل ژئوتوپ کویر نمک سیرجان با کسب 18.8 امتیاز از مدل فاسیلوس و ارزیابی کل 0.78 از مدل کومانسکو بیشترین پتانسیل را جهت توسعه گردشگری دارا می باشد. هم چنین طبق ارزیابی دو مدل، ژئوتوپ دست کن ها با کسب 12.2 امتیاز از مدل فاسیلوس و ارزیابی کل 0.34 از مدل کومانسکو کمترین پتانسیل را جهت توسعه گردشگری دارا می باشد. امتیاز بالای ارزش علمی و زیبایی شناختی کویر نمک و دسترسی آن باعث افزایش امتیاز این ژئوتوپ نسبت به ژئوتوپ های دیگر شده است.

در بسیاری از کشورها، دولت به صورت هدفمند برای رونق صنعت گردشگری و فعالیت های مربوط و حتی در برخی از موارد برای خروج از بحران به ذی نفعان این فعالیت به حمایت عمومی از جمله به توزیع یارانه های مستقیم و غیرمستقیم در این بخش می پردازد، یعنی عواید یارانه های هدفمند علاوه بر بخش های اقتصادی و اجتماعی به بخش توریست و اکوتوریست نیز تخصیص می یابد و توسعه هر چه بیشتر ذی نفعان محلی گردشگری و توسعه سکونتگاه های روستایی و محلی را در پی دارد. تحقیق حاضر بر اساس هدف کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی می باشد. هدف از این نوشتار مطالعه و بررسی پیامدهای هدفمندسازی یارانه ها بر توانمندسازی ذی نفعان گردشگری و توسعه سکونتگاه های روستایی در ناحیه مورد مطالعه است. برای تبیین داده ها و برای تعیین ارتباط بین مولفه اثرگذار و اثرپذیر تحقیق از روش های آمار استنباطی یعنی ضرایب هم بستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده گردید. نتایج تحقیق حاکی از آن است که یارانه نقدی تاثیر آماری معناداری بر میزان توسعه یافتگی و توانمندسازی ذی نفعان محلی گردشگری در برخی از ابعاد دارد. هم چنین، ضریب تاثیر متغیرها بر میزان توسعه یافتگی سکونتگاه های روستایی در ارتباط با گردشگری، متغیر ویژگی های خوداتکایی با ضریب تاثیر 0.507 بیشترین میزان اثر را بر توانمندسازی ذی نفعان محلی و به تبع آن توسعه سکونتگاه روستایی دارد و پس از آن، به ترتیب متغیرهای اعتماد و اطمینان با ضریب تاثیر 0.453، مسوولیت پذیری و احساس تعلق مکانی با ضریب تاثیر 0.346، مشارکت و تصمیم گیری با ضریب تاثیر 0.054 در میزان توانمندسازی ذی نفعان محلی و توسعه سکونتگاه های روستایی مسیر و مقصد گردشگری ناحیه مورد مطالعه اثرگذارند.

در پی رواج مبادلات تجاری- پولی زودبازده در دهه های اخیر و پیوند هر چه بیشتر روستا با اقتصاد پولی و مراکز بازار، جنبشی در تولید محصولات کشاورزی به وجود آمده، که آن را بیشتر به سمت تولید محصولات تجاری سوق داده است. در این میان اغلب روستاهای کوهستانی، به تبع شرایط محیطی خود، به ویژه، توپوگرافی و محدودیت منابع آب و خاک، نتوانسته اند خود را با این تغییرات ساختاری همساز کنند و دچار دگرگونی کارکردی شدند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی؛ ضمن شناخت ویژگی های نظام کشاورزی در دهستان چالدران جنوبی، به بررسی تغییرات ساختار اقتصادی آن، در سه دهه اخیر پرداخته است. نتایج این بررسی روشن می سازد؛ فعالیت سنتی زراعی محدود در این منطقه، که قدرت رقابت در بازار ندارد و پاسخگوی نیاز معیشتی و درآمدی جمعیت رو به رشد روستایی نیست، موجب روی آوری آنها به سمت مشاغل حاشیه ای زودبازده و درآمدزایی چون کارگری در شهر شده است. هرچند این امر منجر به بهبود نسبی و موقت وضعیت اقتصادی و کالبدی در آنها گشته است، اما اینکه این گونه تغییرات می تواند در درازمدت قرین موفقیت شده و از نظر اقتصادی موجب پایداری این گونه آبادی ها باشند، قابل تامل است.