فلسفه تحلیلی (جستارهای فلسفی-پژوهش های فلسفی)
سال:1387 | دوره:4 | شماره:14 |تعداد مقالات:7

چگونه کاربرد مفاهیم فیزیکی توسط فیزیک دان، از کاربرد همان مفاهیم، توسط افراد عادی مجزا می شود؟ پاسخ به این سوال می تواند این باشد که معنای یک مفهوم در فیزیک چیزی نیست مگر عملیات اندازه گیری متناظر با آن مفهوم. با وجود این، مفهوم خاص علمی ممکن است با عملیات متفاوتی اندازه گیری شود. در این صورت چگونه می توان این عملیات متفاوت را به یک مفهوم نسبت داد؟ اگر پیرو مکتب عملیات گرایی باشیم، پاسخ این خواهد بود که از پیش نمی دانیم عملیات های متفاوت به مفهومی واحد اشاره می کنند. طبق این دیدگاه، محتوای قوانین تجربی است که عملیات متفاوت را به مفهومی واحد نسبت می دهد. در این مقاله ابتدا شرح مختصر آرا پرسی بریجمن و مکتب عملیات گرایی، و تحلیل دقیق مفهوم طول توسط بریجمن شرح داده خواهد شد. سپس نقدهایی که به این مکتب وارد شده بازگو می شود. در نهایت، با توجه به انتقادات، از مزایا و معایب دیدگاه عملیات گرایی بحث خواهد شد.

معرفت شناسی فمینیستی یک حوزه تخصصی با برنامه های پژوهشی گسترده و جهت گیری های روش شناختی است. آلکوف در زمینه فلسفه قاره ای، معرفت شناسی، نظریه فمینیستی و نظریه نژادی فعالیت می کند.ویژگی آثار آلکوف دل مشغولی به رابطه معرفت با زمینه تاریخی- اجتماعی و سوبژکتیویته است. وی در کتاب شناخت واقعی (1996) و اغلب مقاله های خود از آنجا که مفهوم صدق را به صورتی تفکیک ناپذیر وابسته به زمینه و ارجاع پذیر می داند در مقابل بسیاری از پساساختارگرایان و پراگماتیست ها قرار می گیرد. وی هم چنین از مفهوم سوبژکتیویته هنجاری که بنیادی ولی وابسته به زمینه است و نمی تواند جهان شمول و مطلق باشد، دفاع می کند. بلندپروازانه ترین ادعای آلکوف در بحث معرفت ایجاد هستی شناسی منسجمی از حقیقت است. وی در نقدهایش از پدیدارشناسی و هرمنوتیک بهره می گیرد تا جنبه های مختلف یک ایده یا ابژه تحلیل را آشکار کند.از نظر وی پدیدارشناسی به ما نشان می دهد که چگونه یک ایده به تجربه زیست شده مربوط می شود و هرمنوتیک به ما می آموزد که تاثیرات زمینه تاریخی را در تفسیر و درک ایده ها در نظر بگیریم.

از امهات صفات حضرت حق دو صفت اراده و علم است، و این سوال که در خلقت و آفرینش انسان و طبیعت کدام تقدم بر دیگری دارد نزاعی دیرینه را پدید آورده است. این اختلاف نظر در غرب نیز قابل مشاهده است. چنانچه گروهی از فیلسوفان همواره مدافع تقدم فکر بر اراده بوده اند و طایفه ای به تبع متکلمان اصالت را به اراده داده و علم و فکر را تابع آن دانسته اند. شوپنهاوئر ازجمله فلاسفه ای است که به صراحت اصالت را به اراده داده است. این تحقیق به مقایسه و تطبیق اراده از دیدگاه شوپنهاوئر و متفکران اسلامی و بررسی وجوه شباهت و اختلاف آنها پرداخته است. برمبنای دیدگاه ابن سینا، حقیقت قدرت به علم برمی گردد و در مقام ثبوت، واقعیت قدرت را علم تامین می کند. اما برمبنای نظر غزالی، چون خداوند قادراست، پس عالم خواهد بود. دیدگاه غزالی علی رغم تفاوت بنیادی با شوپنهاوئر، شباهت هایی نیز با آن دارد، از جمله تقدم اراده بر علم. غزالی به صراحت اعلام می کند نخستین تجلی ذات الهی در عالم کائنات اندیشه نبوده، بلکه اراده است. دیدگاه او درباره چگونگی جلوه گری اراده را علیرغم اینکه منکر موجودی به نام خداست می توان با دیدگاه متفکران اسلامی درباره فیض مقدس تطبیق داد.

مساله اتحاد عاقل و معقول میان ملاصدرا و ابن سینا نمونه ای از تفاوت برداشت دو حکیم بزرگ اسلامی نسبت به یکی از مسائل مهم فلسفه است. به شیخ الرئیس دو نظریه کاملا متضاد نسبت داده شده است. تعدادی از کلمات وی حاکی از انکار اتحاد عاقل و معقول است و پاره ای از کلمات وی حاکی از پذیرش این نظریه است.در مقابل، ملاصدرا به شدت حامی نظریه اتحاد بوده و برای اثبات آن ادله گوناگون ارائه داده است. نظریه اتحاد که مورد انکار یا پذیرش ابن سینا قرار دارد با نظریه اتحادی که مورد حمایت ملاصدرا است هماهنگ نیست و برداشت این دو فیلسوف از این نظریه کاملا متفاوت است. اختلاف نظر ایشان را می توان در دو جنبه «حقیقت تعقل» و «حقیقت اتحاد» خلاصه کرد. با توجه به این دو جنبه اختلاف، تصور و برداشت این دو حکیم نسبت به اتحاد عاقل و معقول به گونه ای متفاوت است که نزاع فکری میان آنها را عمیق تر از آنچه مشهور است، جلوه می دهد.

اظهار نظرهای داروین درباره روش علمی بسیار متفاوت با هم عصران استقراءگرای وی بوده است. پس از اشاره ای مختصر به تفاوت های نظر وی درباره روش علمی با آرا رایج در این باب در آن دوران، در بخش نخست با اشاره به برخی رویدادهای تاریخی در زندگی علمی وی از این ایده دفاع خواهیم کرد که روش علمی داروین «عملا» با استقرا گرایی بیکنی فاصله زیادی داشته است. او با هوشمندی دریافته بود اگر روش تمثیل به جای آنکه به عنوان روشی روان شناختی در زمینه اکتشاف، به عنوان روشی برای توجیه درستی نظریه های علمی به کار رود ناکامی های بزرگی به بار خواهد آورد. در بخش دوم استدلال (های) داروین در کتاب خاستگاه گونه ها را بازنویسی می کنیم. در آنجا خواهیم دید که روش استدلالی وی به نحو تقریبا کاملی با آموزه های خردگرایی سنجشی هم نوا است و بنابراین بسیاری از منتقدان وی بدرستی انحراف از استقراءگرایی بیکنی را در کتاب وی تشخیص دادند، هر چند شیوه نگرش خود آنها به نحوه رشد معرفت علمی نادرست بوده است.

از میراث متکلمان معتزلی برجای گذاشتن روشی خاص در اثبات ادعاهای کلامی-تفسیری است. از مشخصه های بارز این روش توجه به عقل به معنای جواز استفاده از صنایع بلاغی مثل مجاز و تاویل در بیان آموزه های کلامی و در تفسیر قرآن است. با فرض این که استفاده از این روش مختص متکلمان مسلمان معتزلی نبوده و پاره ای از متکلمان یهودی و مسیحی قبل و بعد از آنان نیز به این شیوه تمسک جسته اند، این مقاله در صدد است با تمرکز بر بحث صفات الهی و ارائه نمونه هایی از تفسیر کتاب مقدس نشان دهد که سعدیا، متکلم یهودی (متوفی 942.341)، روشی مشابه معتزلیان مسلمان داشته است و می توان به او لقب معتزلی داد. او نیز با رو آوردن به جنبه های بلاغی، مفاهیم متشابه در عهد عتیق را تفسیر کرد و در برابر اشکالات رقیبان کلامی خود، مسیحیان، به دفاع از الهیات یهودی پرداخت.

والتر بنیامین (1892-1940)، فیلسوف، منتقد ادبی و فرهنگی آلمانی، در مقاله با عنوان «اثر هنری در عصر بازتولیدپذیری تکنیکی» تاثیر بسیاری بر رویکردهای مختلف به هنر داشت. مساله ای که بنیامین در این مقاله به آن می پردازد به بحث گسترش تکنولوژی و زندگی ماشینی بازمی گردد که به تبع آن ماهیت هنر هم در عصر حاضر دچار یک دگردیسی شده است. از نظر بنیامین، درک و دریافت مخاطب امروزی از هنر متحول شده و این امر با جایگزین شدن کارکرد آیینی هنر با کارکرد نمایشی آن در پیوند است. به زعم او، آنچه در اثر هنری بازتولیدپذیر امروزی از بین می رود هاله اثر هنری نامیده می شود. هنرهای امروزی همچون عکاسی و سینما جریان ناپدید شدن این هاله را سرعت می بخشند. بنیامین عنوان می کند که این تجربه جدید و امر بازتولیدپذیر سبب شده منش آیینی هنر به نفع منش سیاسی و اجتماعی آن کنار گذاشته شود. در واقع کارکرد اجتماعی هنر از آیینی به سیاسی تغییر یافته است. البته از نظر او در هنر بازتولیدپذیر عصر حاضر نیرویی نهفته که می تواند علیه سنت عمل کند و آن را کنار بزند.