فلسفه تحلیلی (جستارهای فلسفی-پژوهش های فلسفی)
سال:1395 | دوره:12 | شماره:29 |تعداد مقالات:7

«استقراء» به عنوان روشی برای به دست آوردن فرضیه های علمی و هم چنین شیوه ای در استدلال، ریشه هایی تاریخی حتی در آثار فیلسوفان یونان باستان دارد. در مواجهه با مساله ی استقراء که هیوم مطرح کرد، برخی فیلسوفان به شک گرایی روی آوردند و برخی دیگر با ابتناء بر دیدگاه های معرفتی موجه سازانه درصدد دفاع از استقراء به عنوان روشی علمی برای کسب معرفت برآمدند. دیوید میلر، به پیروی از پوپر همه اشکال پروژه موجه سازی معرفتی را شکست خورده می داند و معتقد است باید استقراء را بازنشسته کرد و خود را از اعتیاد به موجه سازی رهاند. در این مقاله به معرفی دیدگاه عقلانیت نقاد به خصوص قرائت میلر درباره ی «مساله استقراء» پرداخته خواهد شد.

با اهمیت یافتن مباحث معرفت شناسی در دوره جدید، بررسی آراء و دیدگاه های معرفت شناختی سوفسطائیان نیز به عنوان یکی از تاثیرگذارترین جریانات فکری عصر طلایی یونان، اهمیتی روزافزون یافته است. در این مقاله کوشش شده با استناد به نوشته های افلاطون به موازات ارائه نظریات معروف ترین سوفسطاییان در باب معرفت، جنبه های انتقادی آراء آنان مورد بررسی قرار گیرد. سوفسطاییان با بسط دیدگاه های شک گرایانه هراکلیتوس و پارمنیدس و انتقال متعلق شناسایی از طبیعت به انسان، معرفت را به دریافت های حسی و آن را نیز به محدوده «فرد»ی تقلیل دادند. در تقابل با این رای، افلاطون با نقد نسبیت انگاری ناشی از «حس»گرایی سوفسطاییان، تلاش خود را بر نشان دادن امکان حصول معرفت حقیقی و از آن طریق نجات باورهای دینی و اخلاقی متمرکز کرد. کوششی که می تواند ما را مجاز کند تا مطابق آن، دستگاه فلسفی افلاطون و از جمله، خلق «جهان ایده»ها را در واقع واکنشی به تعالیم معرفت شناختی سوفسطاییان به حساب آوریم.

این مقاله قصد دارد ارتباط قلمرو، دولت و ترور را در جهان معاصر نشان دهد؛ سه ترم انضمامی که به جنبه های قلمروی وضع حاکمیت اشاره دارند. هم چنین بر اساس تحلیلی تاریخی- مفهومی نشان می دهد حاکمیت در تلاقی خشونت و قلمرو دولت تعریف می شود؛ چون به عنوان پلی تعیین کننده بین دولت و ترور عمل می کند و از دولت قلمروی جدا نیست. برای این کار ابتدا به میانجی مفهوم فضا، قلمرو را به عنوان گستره فضامند حاکمیت تعریف می کند. و روشن می شود چرا مرزهای ملی ظاهرا بی ابهامی که نقش الگوی مطلق نهاد مرزی را ایفا می کنند در عمل فقط بخشی از نهاد دولت را شکل می دهد. چون این مرزها هیچ گاه نمی توانند مستقل از دیگر حدود و مرزبندی هایی وجود داشته باشند که به آنها اجازه می دهند در سطحی محلی و نیز جهانی عمل کنند؛ حدودی که قلمروهای حاکمانه را مشخص می کند. سپس نشان می دهد چگونه کنترل و حفظ یک قلمرو همان به کار گرفتن خشونت درون مرزهای دولت- ملت مدرن است و از این طریق می کوشد، نسبت ترور و قلمرو را اثبات کند. در این چارچوب، ادعای مقاله این است که نظریه سیاسی مدرن بر بنیاد یک هندسه قرار داد: هندسه سیاسی داخل و خارج. و مفهوم بنیادی فلسفه سیاسی، نه آزادی و نه قدرت سیاسی بلکه مرز است؛ مرزی که قلمرو یک کشور را می سازد. و در آخر نیز می کوشد با گریز به فیگور «refugee» که در اینجا آواره خوانده می شود، فضای سیاسی او را در کانون توپوس سیاست نشان دهد؛ چراکه آواره مساله اصلی نظریه سیاسی را در جهان مدرن رو می آورد: مرز.

رورتی در صدد است تا تلقی دکارتی از فلسفه را که سبب تخصصی شدن روزافزون و دورماندن آن از بقیه ی فرهنگ شده مورد انتقاد قرار دهد؛ دیدگاهی که به عقیده ی او نتیجه ی پذیرش ذهن آینه وار دکارتی است. رورتی چنین دیدگاهی را ناشی از تصور ذهن به مثابه آینه ای می داند که امور بیرونی را بازنمایی می کند و فیلسوفان را به عنوان نگهبانان آینه که در مقام داور یا قاضی تلاش می کنند بازنمایی های مطابق واقعیت را از غیر آن بشناسانند. ادعای فلسفه این است که چنین کاری را بر اساس فهم خاص خود از ماهیت شناخت و ذهن انجام می دهد. یعنی، فرهنگ، تلفیقی از ادعاهای شناختی است و فلسفه چنین ادعاها یی را مورد قضاوت قرار می دهد. رورتی به عنوان فیلسوفی نئوپراگماتیست تلاش می کند تصویر آینه طبیعت و فلسفه متناسب با آن را کنار گذارد و فلسفه را وارد گفت وگو با دیگر حوزه ی های دانش نماید.

منطق پژوهی در ایران معاصر از فقر مطالعه ی تاریخی رنج می برد. فقدان تاریخ منطق دوره ی اسلامی برجسته ترین نشانه ی این فقر است. نگارش چنین تاریخی را باید از بررسی روند دگردیسی مدخل فرفوریوس آغازید. آموزه های این کتاب در دوره ی اسلامی نه تنها تغییر کارکرد دادند، بلکه هم گسترش یافتند و هم ژرفا پیدا کردند. گسترش آن را در دو محور به خوبی می توان رصد کرد: 1. افزوده شدن سرآغازهای هشت گانه، 2. افزوده شدن پیش نیازهای فهم کلی های پنج گانه. جستار فرارو، با کران مند ساختن خود به چهار منطق دان، یعنی فارابی، ابن سینا، ابن طیب، و رازی، بر محور نخست انگشت می نهد: پس زمینه ی تاریخی آن را بازمی جوید، پرسمان هایی که در پیرامون آن روییده اند را برمی رسد و تلاش هایی که برای فروگشودن این پرسمان ها صورت پذیرفته اند را بازمی نمایاند.

ادموند هوسرل را پدر پدیدارشناسی نامیده اند. پدیدارشناسی روشی است که به جای پیش بینی و اندازه گیری مرسوم در علوم بر کشف، توصیف و معنی تاکید می کند. هوسرل ابتدا موضوع اصلی پدیدارشناسی خود را آگاهی قرار می دهد، لذا بسیاری پدیدارشناسی وی را نوعی شناخت شناسی دانسته اند. این پژوهش به این مساله می پردازد که هر چند هوسرل در برخی از آثارش متوجه آگاهی است اما در آثار متاخرش از آگاهی شناسی یا اگولوژی فراتر رفته و موضوع جهان- زندگی یا زیست- جهان را، یعنی جهان آن چنان که توسط یک فرد زیسته می شود و نه این که مجزای از انسان وجود دارد، موضوع پدیدارشناسی دانسته است. برای این منظور ابتدا مختصری در باب پدیدارشناسی توضیح خواهیم داد و سپس با توجه به دو اثر متاخر هوسرل یعنی تاملات دکارتی و بحران در فلسفه اروپایی و پدیدارشناسی استعلایی ضرورت طرح زیست- جهان را به عنوان موضوع اصلی در پدیدارشناسی وی روشن خواهیم ساخت.

از سال 1953 میلادی با کشف ساختار دی ان ای توسط واتسون و کریک گروهی از فیلسوفان علم و زیست شناسی را به رویکردی تقلیل گرایانه امیدوار کرد تا درنتیجه آن بتوانند اصول، نظریه ها، ویژگی ها، کارکردها، واژگان، مفاهیم و نهایتا تبیین های زیست شناسی را با معادل های آنها در شیمی و فیزیک تقلیل دهند، چراکه معتقد بودند قدرت تبیینی و پیش بینی فیزیک به همراه شفافیت در تبیین های آن، امکان معرفت ما را افزایش می دهد. خانم اولین فاکس کلر از جمله مدافعان تقلیل گرایی است و معتقد است تقلیل تبیین های زیست شناسی به تبیین های شیمی و فیزیک در آینده علی الاصول ممکن است. اساس استدلال وی بر اتخاذ قرائتی تکاملی از مفهوم کارکرد استوار است. در مقابل جان دوپره معتقد است که پیچیدگی های حاکم بر سیستم های زیستی و نامتعین بودن کارکرد هستومندهای زیستی، تقلیل گرایی را ناممکن می سازد. او در دفاع از دعوی خود بر وجود ویژگی های نوخاسته در هستومندهای زیستی و علیت نزولی بر سیستم های زیست شناسی تاکید می کند و تقلیل در سطح تبیین ها را حتی در آینده هم ناممکن می داند. با نقد استدلال طرفین می توان نشان داد که زیست شناسی سیستم ها چگونه آنها را به هم نزدیک می کند. به نظر می رسد با اتخاذ روش تقلیل گرایی موضعی بتوان راهکاری یافت که به رشد معرفت یاری رساند.