پژوهشنامه انقلاب اسلامی
سال:1391 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

تخصیص هر گونه کمک و یا رفتاری از جانب یک دولت به سایر بازیگران دولتی و غیردولتی به نحوی که در راستای تامین اهداف سیاست خارجی کشور حامی و منافع ملی آن قرار گیرد، ذیل عنوان رفتار حمایتی تعریف می گردد. اگر قدرت نرم را شکل دهی به ترجیحات دیگران از طریق اقناع دیگران به شیوه غیرمحسوس و برای کسب نتایج مطلوب از طریق جذابیت به جای اجبار یا تطمیع بدانیم، مسلما سیاست های حمایتگرایانه را باید بخشی از قدرت نرم و ابزار کشورها در تقابل با مخالفانشان بدانیم. مساله اصلی مقاله بررسی جایگاه سیاست های حمایتگرایانه آمریکا در جنگ نرم علیه انقلاب اسلامی ایران است. فرضیه این مقاله آنست که با بن بست سیاست های تقابل گرا و تعامل گرای آمریکا در قبال ایران، رویکرد جایگزینی برای مقابله با ایران با محوریت جنگ نرم در دستور کار سیاست خارجی آمریکا قرار گرفته است که بالتبع رفتارهای حمایتگرایانه آمریکا علیه ایران نیز با تمرکز بر جنگ نرم در قبال نظام جمهوری اسلامی ایران پیگیری می شود. این رفتارهای حمایتی با هدف مشروعیت زدایی از نظام و کاهش کارآمدی آن و در راستای از بین بردن حمایت مردمی و همراه سازی آنان با رفتارها و سیاست های دول غربی در حال گسترش است.

انقلاب اسلامی ایران گفتمان سیاسی شیعه را در همه کشورهای اسلامی متاثر کرده است، اما یکی از مهم ترین این کشورها، عراق با اکثریت جمعیت شیعه و هم مرز با ایران است که دوره تبعید امام خمینی (ره) در آن، موجب تحولاتی عمیق در این کشور شد؛ به گونه ای که حوزه نجف را متحول کرد. بعدها کسانی مانند شهید صدر و آیت اله حکیم توانستند با تاسی از ایشان، نقش عمده ای را در عراق ایفا کنند. تحولات عراق بنا به دلایل ذکر شده و نیز به این علت که در دوره ای بخشی از خاک ایران بوده از اهمیت بسزایی برخوردار است.با ابتنا بر مطالب مذکور، دغدغه اصلی پژوهش حاضر پاسخگویی به این سوال بوده است که «انقلاب اسلامی ایران چه بازتابی بر گفتمان سیاسی شیعه در عراق داشته است؟» به همین منظور، تلاش شد با کاربست دو روش گفتمان لاکلا و موف و نظریه پخش، مدلی تحلیلی ارائه شود که در سنجه آن به ارزیابی فرضیه اصلی مقاله، اینکه «انقلاب اسلامی ایران با تاثیرگذاری خود موجب پویایی، فعال و انقلابی شدن اندیشه سیاسی تشیع در کشور عراق شده است،» پرداخته شود. به منظور اثبات فرضیه، سعی شد دوران حکومت صدام، گفتمان مقاومت و پس از سقوط وی، دو خرده گفتمان مقاومت بر علیه تروریسم و اشغالگر خارجی، و گفتمان مشارکت در بعد داخلی مورد بررسی قرار گیرد.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه سال 1357 منشاء تحولات عظیمی در منطقه و جهان گردید. این رویداد تاثیرات زیادی در بیداری مسلمانان جهان و احیای باورهای دینی داشت. یکی از دستاوردهای انقلاب در منطقه و جهان، صدور انقلاب اسلامی است که در آن، جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب اصل دعوت صدور انقلاب را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده و حتی صدور انقلاب به عنوان یک اصل و هدف در سیاست خارجی در آمده است و تقابل انگاره ها در اداره امور کشور و مدیریت کلان در عرصه داخلی و خارجی نمود پیدا کرد؛ به طوری که می توان الگوهای مختلفی از صدور انقلاب در گفتمان های سیاست خارجی ایران را برشمرد.نوشتار پیش رو در مقام پاسخگویی به این سوال است که رویکرد نخبگان حاکم در ایران نسبت به سیاست صدور انقلاب در هر دوره چگونه بوده است؟ به نظر می رسد که نمی توان الگوی مشترکی از صدور انقلاب در سیاست خارجی ایران در دوره های مختلف پیدا کرد. در حالی که در دهه اول، ضمن مخالفت عده ای با صدور انقلاب گفتمانی آرمان گرا و ارزش محور بر سیاست خارجی حاکم بود و بر صدور انقلاب به هر طریقی تاکید داشت. بعد از جنگ هشت ساله، رویکردی درون نگر و واقع گرا در سیاست خارجی حاکم شد که بیشتر به دنبال ارائه مدلی نمونه از انقلاب اسلامی بود تا دیگران بتوانند از آن الگوبرداری کنند. لازم به ذکر است که الگوی صدور مسالمت آمیز انقلاب در تمامی گفتمان های سیاست خارجی بر الگوی صدور قهرآمیز غلبه داشته است.

این تحقیق با هدف بررسی ارتباط بین مشارکت سیاسی مردم و قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر وجهی از مشارکت با عنوان مشارکت در انتخابات که بخش وسیعی از فعالیت سیاسی مردم را در بر می گیرد، به آزمون فرضیه ارتباط بین دو متغیر مشارکت سیاسی مردم و قدرت نرم ج. ا. ایران می پردازد.تحقیق از نظر داده ها کمی، از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت پیمایشی است که پس از انجام تحقیق، در این تحقیق از نظرات 72 نفر از دست اندرکاران اجرای انتخابات و نخبگان و مسوولان آشنا با قدرت نرم کشور در وزارت امور خارجه و سازمان های امنیتی، اطلاعاتی و انتظامی که به صورت تصادفی به عنوان جامعه آماری تحقیق انتخاب شده بودند، استفاده شد و داده های حاصل از ابزار اندازه گیری تحقیق که پرسشنامه ای 18 سوالی بسته است، با آزمون آماری اسپیرمن مورد تحلیل قرار گرفت.نتایج حاصل از تحقیق بیانگر آن است که با شدت رابطه 0.7 بین مشارکت مردم در انتخابات و قدرت نرم ج. ا. ایران رابطه قوی و معنی داری وجود دارد و با توجه به جهت مثبت رابطه بین دو متغیر می توان با افزایش مشارکت مردم در انتخابات بر قدرت نرم ج. ا. ایران افزود.

بیداری اسلامی (انقلاب های نوظهور جهان عرب) واجد تحولاتی است که سیاست خارجی تمام بازیگران منطقه از جمله ایران را متاثر خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران که برخاسته از انقلابی مذهبی است، در مواجهه با این تحولات، توامان فرصت و چالش های متعددی را در عرصه سیاست خارجی راهبردی خود شاهد بوده که برآیند این روند، الزام گزینش راهبردی قابل اعتنا برای تامین امنیت و استفاده از فرصت ها را گوشزد می کند. این پژوهش با توجه به بافت منطقه خاورمیانه و رهیافت های متنوع نظری در عرصه سیاست بین الملل، اتخاذ راهبرد منطقه ای ایران مبتنی بر رویکرد نظری «رئالسیسم تدافعی» را از قابلیت بیشتری جهت توفیق در مواجهه با تحولات منطقه دانسته، تا ضمن افزایش قدرت ملی، خصومت های رقبای منطقه ای را نیز بر نیانگیزد. در این راستا، ایران ضمن تعریف دو حلقه فوری و غیرفوری در محیط امنیتی خویش، سعی در استفاده از دو ابزار استراتژیکی و ایدئولوژیکی برای رفع نگرانی های راهبردی خود نموده است تا ضمن برطرف نمودن تهدیدات امنیتی از یک طرف و از طرف دیگر با حمایت از اکثر انقلاب های منطقه در راستای افزایش نقش منطقه ای خود، پیروزی جبهه اسلامی و تقویت محور مقاومت اسلامی گام بردارد.

نظریه نهادی، به رغم ظرفیت هایی که برای تحلیل اندیشه و عمل متفکران معاصر دارد، نظریه شناخته شده ای در مطالعات انقلاب اسلامی و اندیشه سیاسی در ایران نیست. بر این قیاس، تبیین اندیشه و عمل یک اندیشمند و بیان ارتباط آن با انقلاب اسلامی و تاکید بر ابعاد نهادی آن نیز مسبوق به سابقه نیست.مقاله حاضر با فرض چنین وضعیتی برای نخستین بار به تبیین و بررسی وجوه نهادی اندیشه و عمل آیت اله سید محمد حسینی بهشتی و نسبت آن با انقلاب اسلامی می پردازد. از این روی، پرسش اصلی مقاله این است که ابعاد نهادی اندیشه و عمل آیت اله بهشتی چیست و کدام است؟ این موضوع از آنجا اهمیت می یابد که بهشتی در شمار افراد موثر در پیدایش انقلاب اسلامی ایران و نیز ساختارهای پسینی آن در قالب جمهوری اسلامی است. مدعای نگارنده این است که هم اندیشه و هم عمل آیت اله بهشتی واجد عناصری است که با نظریه نهادی ارتباط وثیقی دارد و در قالب آن می توان به تحلیل اندیشه ایشان پرداخت. هدف نهایی از طرح چنین مباحثی، نهادی ساختن پاره ای از ارزش ها در جامعه و در نتیجه، حل و فصل مشکلاتی است که جامعه ما بیش از یک سده است با آن درگیر است.

به رغم گذشت بیش از دو دهه از پذیرش قطعنامه 598 توسط امام (ره)، کماکان زوایای پنهانی در مورد این رویداد وجود دارد که ذهن بسیاری از صاحب نظران را به خود مشغول ساخته است؛ از جمله این که: به چه دلیل امام راحل (ره) پذیرش قطعنامه را از نوشیدن جام زهر کشنده تر دانستند و چه مصلحتی باعث قبول این کار شد؟ به تعبیری دیگر، آیا امام خمینی (ره) با پذیرش قطعنامه، از آرمان های خود در قبال جنگ تحمیلی دست کشیدند؟ و به طور کلی تر، آرمان ها و واقعیت ها در اندیشه امام (ره) چه جایگاهی داشتند؟ نویسنده برای پاسخ به پرسش تحقیق، از مباحث تصمیم گیری در سیاست خارجی بهره می گیرد و به مطالعه گفتار و کردار امام (ره) می پردازد. بر این اساس، فرضیه ای که این مقاله مطرح می کند، چنین است: در اندیشه امام (ره)، آرمان ها بر اساس مقتضیات، شرایط و واقعیت های زمانه اولویت بندی شده و دارای مراتب حداقلی و حداکثری بوده اند. در مورد پذیرش قطعنامه 598 نیز، اگر چه آرمان های حداکثری امام (ره) محقق نشد، اما به آرمان های حداقلی ایشان جامه عمل پوشیده شد.