اقتصاد کشاورزی و توسعه
سال:1396 | دوره:25 | شماره:99 |تعداد مقالات:13

کشاورزی یکی از راهبردی ترین بخش های اقتصاد ایران و از جنبه های مختلف دارای اهمیت است. رشد این بخش از اهداف اولیه و اساسی سیاست گذاران به شمار می رود. در مقاله حاضر، آثار مالیات تورمی بر رشد بخش کشاورزی ایران بررسی شد. برای این منظور ارزش افزوده بخش کشاورزی در قالب مدل رشد سولو تابعی از نیروی کار، موجودی سرمایه و مالیات تورمی در نظر گرفته شد. برای برآورد روابط کوتاه مدت و بلندمدت، مدل خودتوضیح با وقفه های توزیع شده (ARDL) به کارگرفته شد. نتایج نشان داد که در کوتاه مدت و بلندمدت رابطه مستقیم میان موجودی سرمایه و رشد بخش کشاورزی وجود دارد، ولی کشش ارزش افزوده بخش کشاورزی نسبت به نیروی کار در بلندمدت و اثر مالیات تورمی بر رشد بخش کشاورزی در کوتاه مدت و بلندمدت منفی به دست آمد.

استفاده بهینه و کارا از منابع در راستای افزایش تولید و بهبود بهره وری نه یک هدف، بلکه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. با توجه به اینکه متنوع سازی فعالیت های کشاورزی می تواند از طریق صرفه های ناشی از تنوع و مساعدت های آن موجب بهبود بهره وری کل عوامل تولید شود، از این رو هدف مطالعه حاضر بررسی عوامل موثر بر بهره وری کل عوامل تولید در بخش کشاورزی با تاکید ویژه بر میزان و جهت اثرگذاری تنوع فعالیت های تولیدی است. به این منظور با به کارگیری الگوی خودتوضیحی با وقفه های گسترده (ARDL)، عوامل موثر بر بهره وری کل عوامل تولید بررسی شد. نتایج به دست آمده از برآورد الگوی بلندمدت نشان داد که رابطه مثبت و معنی داری بین سطح تنوع فعالیت های کشاورزی و بهره وری کل عوامل تولید وجود دارد به طوری که با افزایش یک درصدی شاخص تنوع فعالیت های کشاورزی، بهره وری کل عوامل تولید 15.67 درصد افزایش می یابد. ضریب جمله تصحیح خطا در این الگو 0.61- به دست آمد که نشان می دهد در هر دوره 61 درصد از عدم تعادل در بهره وری کل عوامل تولید تعدیل شده و به سمت روند بلندمدت خود نزدیک می شود. بنابراین دولت می تواند با یک برنامه جامع به شناسایی پتانسیل های مناطق مختلف کشور بپردازد. سپس با اعمال سیاست های مختلفی مانند توصیه های ترویجی، ایجاد امکانات کشت محصولات دارای پتانسیل و حمایت های همه جانبه حرکت به سمت یک کشاورزی متنوع را تشویق نماید.

مدیریت پیچیده منابع آب نیازمند به کارگیری دیدگاه های مختلف فنی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی است که در آن نیاز تمامی بهره برداران آب مدنظر قرار گیرد. هدف اصلی این مطالعه معرفی مدل هیدرو- اقتصادی و مدلسازی آن در یکی از دشت های کشور در راستای تحلیل سیاست های مدیریت منابع آب است. به این منظور، از آمار و اطلاعات اقلیمی و هواشناسی دشت نیشابور و همچنین مصاحبه حضوری و تکمیل پرسش نامه از کشاورزان استفاده شد. مدلسازی هیدرو- اقتصادی از دو بخش اصلی هیدرولوژیکی و اقتصادی تشکیل شده است. در بخش هیدرولوژیکی از مدل ویپ WEAP و در بخش اقتصادی از برنامه ریزی مثبت منطقه ای (فضایی) استفاده شد. استراتژی های به کاررفته در این مطالعه شامل سه سناریوی اصلی کاهش دسترسی به منابع آب در بخش کشاورزی (کاهش 20، 30 و 40 درصدی) بود که تاثیر آن ابتدا بر الگوی کشت و در ادامه تغییرات الگوی کشت بر منابع و مصرف آب بررسی شد. نتایج در بخش اقتصادی مدل هیدرو- اقتصادی نشان داد که بیشترین تاثیرپذیری از اجرای سناریوهای مختلف سیاستی مربوط به منطقه اول است به گونه ای که سطح کشت آن در سناریوی اول 13.4 درصد، دوم 20.59 درصد و سوم 29.11 درصد کاهش یافته است. در بخش هیدرولوژیکی مدل هیدرو- اقتصادی، تغییر الگوی کشت بر مصرف منابع آب بر اساس سناریوهای مختلف و با استفاده از مدل ویپ شبیه سازی شد. نتایج نشان داد که بیشترین تاثیر بر کاهش مصرف آب مربوط به سناریوی سوم بوده که علت اصلی آن نیز مربوط به تغییر و کاهش سطح زیر کشت محصولات مختلف است. همچنین اجرای سناریوهای مختلف بر تخصیص آب بین بخش های اصلی متقاضی آب تاثیرگذار بوده و باعث شده که میزان عدم تامین در بین سال های 2013-2035 در سه بخش کشاورزی، صنعت و شرب کاهش یابد.

نوغانداری یک فعالیت جنبی روستایی است که دوره پرورش کوتاه، درآمدزایی بالا و نیاز به سرمایه گذاری اندک دارد. این فعالیت به دلیل شرایط اقلیمی مناسب در استان مازندران، پتانسیل های فراوانی برای توسعه دارد.با توجه به محدودیت های زمین و فناوری موجود جهت افزایش تولید، یکی از مناسب ترین فرصت ها برای توسعه این صنعت، ارتقای سطح کارایی واحدهای نوغانداری است. پژوهش حاضر در پی شناخت وضعیت کارایی نوغانداران بود تا راهکارهایی مناسب برای توسعه این حرفه ارائه شود. جامعه آماری تحقیق را 1150 نوغاندار استان مازندن تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه 240 نوغاندار تعیین شد. نمونه گیری به صورت خوشه ای چندمرحله ای بود و نمونه ها به صورت تصادفی ساده از هر خوشه انتخاب شدند. ابزار اصلی جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسش نامه بود و با استفاده مدل تحلیل پوششی داده ها، تجزیه و تحلیل صورت گرفت. یافته های تحقیق نشان داد که میانگین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی با فرض ثابت نسبت به مقیاس به ترتیب 0.727، 0.514 و 0.351 است.

پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر بر توسعه کشاورزی (زیربخش زراعت) در شهرستان ملکان پرداخت. به این منظور، از 350 سرپرست خانوار بر اساس روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، پرسش نامه تکمیل شد. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق رگرسیون گام به گام و تحلیل مسیر انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که متغیرهای "نزدیکی روستا تا جاده اصلی"، "تعداد محصولات زراعی کشت شده"، "مساحت اراضی دیم"، "مساحت اراضی آبی"، "مساحت باغ و قلمستان"، "مساحت اراضی بیمه شده"، "سطح پایداری اکولوژیکی" و "سطح مشارکت اجتماعی" علاوه بر تاثیر مستقیم، به طور غیرمستقیم هم بر سطح توسعه کشاورزی اثر گذارند. با توجه به نتایج مطالعه، یکپارچه سازی اراضی دیم و آبی، ترویج پایداری اکولوژیکی از طریق برنامه ریزی علمی، تشویق زارعان به بیمه اراضی و افزایش مشارکت کشاورزان در فعالیت های اجتماعی پیشنهاد شد.

در این مطالعه با استفاده از مدل لاجیت ترتیبی به شناسایی مولفه های کیفی موثر بر قیمت قارچ های خوراکی پرداخته شد. به این منظور، از طریق تکمیل پرسش نامه و مصاحبه حضوری، اطلاعات 148 خانوار منطقه شش شهرداری تهران جمع آوری شد. نتایج نشان داد متغیرهای سفیدی قارچ، دارا بودن بسته بندی، اندازه ساقه و نوع قارچ با تاثیر مثبت و معنی دار و متغیرهای گوشتی بودن قارچ و پوسیدگی با تاثیر منفی و معنی دار بر قیمت قارچ موثرند. با توجه به نتایج، زمینه سازی برای ایجاد واحدهای تولیدی در نزدیکی بازار مصرف، استفاده از ابزارهای بازاریابی مناسب نظیر بسته بندی و گرایش به تولید قارچ دکمه ای به فعالان این عرصه پیشنهاد شد.

باتوجه به اینکه بیشتر سیاست های دولت از طریق ساز و کار تغییر قیمت های نسبی انجام می پذیرد، لذا لازم است آثار این تغییرات قیمت بر رفاه اقتصادی مورد سنجش قرار گیرد. این مقاله نیز به بررسی آثار رفاهی ناشی از تغییر قیمت مواد پروتئینی مصرفی خانوارهای شهری پرداخته است. برای این منظور با استفاده از اطلاعات درآمد - هزینه خانوار شهری، برآوردهای سیستم تقاضای تقریبا ایده آل درجه دو انجام شد. یافته های محاسبه کشش مخارج خانوارهای شهری نشان داد که گوشت دام، گوشت پرندگان، ماهی و میگو و فراورده های آن و شیر و فراورده های آن کشش نا پذیرند.همچنین نتایج کشش خودقیمتی جبرانی نشان داد که خانوار های شهری نسبت به تغییر قیمت گوشت دام و ماهی و میگو و فراورده های آن در مقایسه با سایر مواد پروتئینی، با ثابت بودن سایر شرایط، واکنش بیشتری از خود نشان می دهند و در صورتی که قیمت مواد پروتئینی دو برابر گردد رفاه تغذیه ای خانوارهای شهری حدودا 48 درصد کاهش می یابد.

در پژوهش حاضر عوامل موثر بر انتخاب استراتژی های قیمت گذاری (پرمایه و نفوذی) محصولات در شرکت های بزرگ تولیدکننده مواد غذایی در سطح کشور شناسایی و میزان تاثیر هر یک از این عوامل در انتخاب استراتژی های قیمت گذاری این شرکت ها با استفاده از مدل سازی معادلات ساختاری بررسی شد. داده ها و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از مصاحبه و تکمیل 127 پرسشنامه از میان خبرگان عرصه مواد غذایی کشور جمع آوری شد. اعتبار سازه ای و کشف و شناسایی متغیرهای پنهان با بهره گیری از تحلیل عاملی اکتشافی صورت گرفت. اولویت بندی عوامل موثر بر انتخاب استراتژی قیمت گذاری بر اساس دیدگاه پاسخ گویان نشان داد که نوع صنعت به لحاظ غذایی و یا غیر غذایی بودن، نوع کالا، درجه رقابت بین بنگاه ها و ارزش برند محصول به ترتیب پنج عامل مهم تاثیرگذار در انتخاب استراتژی هستند. به علاوه، بر اساس نتایج تحلیل عامل اکتشافی، چهار عامل شناسایی شده مشتری، رقبا، ویژگی های بازار و سیاست های دولت بیش از 67 درصد واریانس تجمعی انتخاب استراتژی قیمت گذاری را تبیین می کنند. نتیجه تحلیل عاملی اکتشافی تایید کننده چارچوب نظری عوامل موثر بر انتخاب استراتژی قیمت گذاری بود. در نهایت، نتایج حاصل از تحلیل مسیر نشان داد، متغیرهای پنهان مشتری و ویژگی های بازار به عنوان مهم ترین عوامل موثر در انتخاب نوع استراتژی قیمت گذاری (نفوذی / پرمایه) محصولات تولیدی در صنعت مواد غذایی می باشند.

با افزایش مساعدت های آبزی پروی در تامین غذاهای دریایی مورد نیاز، انتظار می رود که آثار متقابل میان بازارهای تولید آبزی پروری و صید پررنگ تر شود. بنابراین، هدف از این مطالعه بررسی همگرایی بازار میان ماهیان دریایی پرفروش در استان شامل شیر، قباد و سنگسر با ماهی پرورشی قزل آلاست. به این منظور از قیمت ماهانه چهار نوع ماهی مذکور در سال های 1386:1 تا 1391:12 در استان فارس استفاده و آزمون ایستایی و همگرایی فصلی با در نظر گرفتن ماهیت ماهانه بودن داده ها به کار گرفته شد. نتایج این مطالعه نشان داد که در بسیاری از ریشه های فصلی اکثرا علیت دو طرفه میان ماهی های شیر، قباد و سنگسر و قزل آلا برقرار است. سه نوع ماهی دریایی شامل شیر، سنگسر و قباد با بازار ماهی پرورشی قزل آلا در استان یکپارچه بوده و همگرایی قیمت ها در آنها قابل مشاهده است. لذا سیاست گذاری در هر بازار بر رفتار قیمتی در سایر بازارها اثرگذار خواهد بود.

یکی از مهم ترین مشکلات روش های اقتصاد سنجی موجود جهت تخمین پارامترهای مورد نظر به ویژه در تحقیقات اقتصاد کشاورزی، عدم وجود داده های لازم و لذا کاهش شدید و یا در برخی موارد منفی شدن درجه آزادی است که به آن مساله بد فرم نیز اطلاق می شود. مسائل بدفرم تحقیقات اقتصادی را در بخش کشاورزی به ویژه در کشورهای درحال توسعه همانند ایران با محدودیت جدی همراه کرده است. این پدیده در مطالعات منطقه ای و استانی با شدت بیشتری نمایان است. با این رویکرد و برای ایجاد بستر مناسب در تحقیقات اقتصادی بخش کشاورزی، در مطالعه حاضر روش ماکزیمم آنتروپی تعمیم یافته (GME) مورد بحث قرار گرفت و با استفاده از آن، کشش های استانی عرضه و تقاضای گندم در شرایط عدم وجود داده های کافی محاسبه شد. یافته های مطالعه نشان داد که تحت شرایط ضعیف تخمین های ماکزیمم آنتروپی تعمیم یافته کاراتر از تخمین های حداقل مربعات معمولی است ولی در صورت وجود داده های کافی اولویت با روش های تخمین کلاسیک خواهد بود.