اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1390 | دوره:1 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

خشکسالی به عنوان یکی از بزرگ ترین بلایای طبیعی محسوب می شود که تاثیر آن بر جوامع بشری بیش از سایر بلایلای طبیعی می باشد. سیستم های پایش در تدوین طرح های مقابله با خشکسالی و مدیریت آن از اهمیت زیادی برخوردار بوده و بدین منظور از شاخص های کمی موجود برای بیان این پدیده استفاده می شود. از آنجا که این شاخص ها به صورت نقطه ای محاسبه می شوند، لازم است که به صورت مکانی پردازش شوند. در این راستا از روش های میان یابی و از آن جمله روش های زمین آمار استفاده می گردد. در این تحقیق قابلیت روش های کریجینگ، کوکریجینگ و عکس فاصله وزنی (IDW) در تحلیل مکانی خشکسالی در سه استان ساحلی دریای خزر مورد ارزیابی قرار گرفت. تحلیل خشکسالی با استفاده از آمار 30 ساله ایستگاه های هواشناسی منطقه انجام، و سپس نقشه های خشکسالی تهیه و ارزیابی شد. آنالیز واریوگرافی ضمن تایید مکانی بودن شاخص SPI، نشان داد که روش کریجینگ از دقت بالاتری در پهنه بندی خشکسالی برخوردار است. همچنین بررسی وابستگی بین نمونه ها بر اساس نسبت واریانس فضایی (C) به (C0+C) بیش از 0.5 بوده که بیانگر وجود ساختار مکانی متوسط تا قوی برای شاخص SPI می باشد که این امر دلیلی بر همبستگی مکانی خشکسالی در منطقه می باشد. همبستگی مکانی ایستگاه های هواشناسی در منطقه تا فاصله 800 کیلومتر موثر بوده است.

شناسائی دقیق منابع و برنامه ریزی صحیح، مهمترین عامل در مدیریت عرصه است که این هدف در تحقیق حاضر با مقایسه بین سه روش فوق ((GIS، طرح های مرتعداری و دانش بومی بهره برداران برای مکان یابی برنامه های اصلاح و احیائی در مراتع حوزه جاشلوبار در شهرستان مهدیشهر در استان سمنان مدنظر قرار گرفت، تا در نهایت میزان هماهنگی بین این روش ها با یکدیگر مشخص و راهکار مناسب برای مدیریت بهینه در مراتع ارائه گردید. در این راستا در سیستم (GIS) لایه های مختلف اطلاعاتی مورد نیاز (شیب، ارتفاع، خاکشناسی، پوشش گیاهی، وضعیت مرتع و گرایش مرتع) با اعمال قواعد اساسی در طرح های مرتعداری، با یکدیگر تلفیق و نقشه های نهائی تولید گردیدند. نتایج نشان داد برنامه های ارائه شده در طرح های مرتعداری کاملا با توانائی مراتع هماهنگی نداشته و در این زمینه باید در زمان تهیه طرح های مرتعداری دقت بیشتری به عمل آمده و همچنین بعضی از پروژه های پیشنهادی نیز بازنگری شوند. همچنین مشخص شد دیدگاه های بهره برداران در مرتع نیز در بعضی از مراتع با وضعیت و توان مراتع همخوانی نداشته و یا بیشتر در راستای اهداف خاصی برنامه های خود را ارائه می کنند، این نتایج دلالت می کند که استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیائی(GIS)  به همراه اطلاعات دقیق و صحیح از مراتع می تواند ما را در انتخاب برنامه های اصلاحی و احیائی مناسب و موثر در مراتع کمک نماید.

عمق کاشت و اندازه بذر یونجه های یکساله از فاکتورهای مهمی است که بر موفقیت جوانه زنی این گونه های گیاهی و نیز عملکرد بالا، استقرار مناسب، اصلاح و احیاء اراضی کشاورزی و منابع طبیعی تاثیرگذار هستند. یکی از این گونه های گیاهی یونجه های یکساله می باشند که عمق کاشت و اندازه بذر با استقرار آنها دارای همبستگی بالایی هستند. لذا شناخت عمق کاشت و اندازه بذر از عوامل موفقیت در برنامه اصلاحی اراضی کشاورزی یا مرتعی در یک منطقه می باشد. در این تحقیق 6 گونه یونجه یکساله که دارای توانایی خوبی در سازگاری با اقلیم، تولید علوفه و افزایش حاصلخیزی خاک هستند، انتخاب شدند. آزمایش به صورت طرح فاکتوریل در قالب پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در طی یک دوره 65 روزه انجام گرفت. ارقام در سه عمق یک، دو و سه سانتیمتری کشت شدند. نتایج نشان داد بین اعماق مختلف کاشت گونه ها اختلاف معنی داری وجود نداشت ولی بیشترین تعداد بوته بین بذرهایی که در عمق یک سانتیمتر کشت شده بود بدست آمد. بین اندازه های مختلف بذر در ارتباط با تولید ماده خشک و ارتفاع بوته اختلاف معنی دار وجود داشت و بین گونه های مختلف و اندازه بذر در ارتباط با تعداد میانگره اختلاف معنی دار وجود داشت. میزان تولید ماده خشک در بذرهای بزرگ، به طور میانگین در تمام گونه ها 4098.5 کیلوگرم در هکتار است. در حالی که میزان تولید ماده خشک به طور میانگین در تیمارهای با بذر کوچک 3280.17 کیلوگرم در هکتار بوده است. ارتفاع بوته در تیمارهای با بذر بزرگ 27.79 سانتیمتر و بذرهای کوچک 21.08 سانتیمتر است. بذرهای بزرگتر میانگره بیشتری را به طور کلی تولید کرده اند که تعداد میانگره در بذرهای بزرگ معادل 12.92 و در بذرهای کوچک 11.83 می باشد.

به منظور بررسی ویژگی های فیزیکو شیمیایی خاک در یک محیط جنگلکاری شده نسبت به محیط بدون پوشش درختی، منطقه ای به مساحت 50 هکتار از اراضی جنگلکاری شده به وسیله گونه بادام کوهی پشت سد دز واقع در منطقه شهیون شهرستان دزفول انتخاب گردید. برای انجام مقایسه داده ها محدوده ای نیز به وسعت 10 هکتار به عنوان شاهد در خارج از محدوده جنگلکاری در نظر گرفته شد. برای شناسایی ویژگی های فیزیکو - شیمیایی خاک، به صورت تصادفی سیستماتیک 3 قطعه پلات از ناحیه جنگلکاری و 3 قطعه پلات نیز منطقه همجوار در نظر گفته شد و در هر پلات سه نمونه خاک از عمق های مختلف در ارتفاع 520 متری از سطح دریا و شیب تقریبا مشابه (30-25%) برداشت گردید با انجام آزمایشات خاکشناسی، بافت خاک، EC، PH، مواد آلی و نیتروژن آن اندازه گیری شد. برای اندازه گیری پوشش گیاهی نیز به صورت سیستماتیک تصادفی 5 پلات 20×20 متری انتخاب شد و در هر پلات، 3 میکروپلات 2×2 متر برداشت شد (5 پلات در منطقه جنگلکاری و 5 پلات در منطقه شاهد در ارتفاع 520 متری از سطح دریا) و پس از شمارش و شناسایی گونه های علفی با انجام آنالیزهای آماری در SPSS به بررسی روابط و نتایج مربوطه پرداخته شد. نتایج این بررسی نشان داد که درصد مواد آلی در دو منطقه تفاوت معنی دار داشته ولی در بافت خاک تغییرات محسوسی ایجاد نشده است.

بهره برداری از گندمیان بومی فصل سرد در مراتع به دلیل سازگاری، حفاظت خاک، چرای دام و تولید حائز اهمیت می باشد. به منظور تعیین مهمترین عوامل موثر بر سبز شدن و استقرار هفت گونه گندمیان فصل سرد، آزمایشی در منطقه گوینیک واقع در استان خراسان شمالی در سال 1384-1385 اجرا شد. گراس های مورد مطالعه شامل: Agropyron elongatum, Agropyron Pecteniforme, Bromus tomentellus, Bromus inermis, Festuca ovina, Dactylis glomerata, Secale montanum بودند. این آزمایش به صورت طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا گردید. صفات مورد بررسی شامل درصد سبز شدن، سرعت سبز شدن و وضعیت استقرار گیاهچه از طریق اندازه گیری اجزاء مختلف گیاهچه در انتهای آزمایش بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین گونه ها از نظر استقرار نهائی اختلاف معنی داری وجود نداشت، ولی با سرعت سبز شدن و خصوصیات مختلف رشد گیاهچه، اختلاف معنی دار بود (P<0.05). به طور متوسط بیشترین درصد استقرار مربوط به گونه دانه درشت Secale montanum با حدود 23.5 درصد بود. نتایج این آزمایش پیشنهاد می کند که اندازه بذر و پنجه زنی و سرعت سبز شدن می تواند در استقرار گندمیان موثر باشد.

تنش های محیطی مانند نور، درجه حرارت، قابلیت دسترسی به آب و ... توانایی گیاه به متابولیسم نرمال را کاهش می دهند. این به معنای عدم تعادل بین جذب انرژی نورانی توسط کلروفیل و استفاده از انرژی جذب شده در فتوسنتز می باشد. در این تحقیق تیمارهای تنش نور بالا(HIS)  و تنش کمبود آب(WS)  به طور جداگانه و همزمان با هم (HIS+WS) در بذرهای گیاه گندم(Triticam acstivml)  اعمال گردید. جهت اعمال تنش نور بالا، دانه رست های رشد یافته در معرض نور شدید (250 wm-2) به مدت 2 ساعت روزانه در طول 5 روز قرار گرفتند. در تنش کمبود آب به جای استفاده از آب مقطر از محلول آبدار 5% پلی اتیلن گلیکول 4000 استفاده شد که به دانه رست های تحت تابش کنترل (15 wm-2) اضافه گردید. جهت تنش همزمان نور بالا و کمبود آب(HIS+WS)  دانه رست ها به جای آب مقطر با PEG آبیاری شدند و تحت تاثیر تابش 250 wm-2 به مدت 2 ساعت روزانه قرار گرفتند. نتایج حاصل نشان داد که در تیمار همزمان نور بالا و کمبود آب میزان رنگدانه های کلروفیل و کاروتنوئید، بیشترین کاهش را نشان داد. کاهش در انتقال انرژی تحریکی در هر دو PSII و PSI نیز در تیمارهای تنش نور شدید و کمبود آب به طور همزمان بیشتر بود. شدت فلوئورسانس و فعالیت فتوسنتزی یا به عبارت دیگر احیای نوری DCPIP توسط کلروپلاست ها نیز مانند سایر پارامترها در تیمارهای تنش همزمان نور و آب کاهش بیشتری را بعد از 5 روز نشان داد. به این ترتیب اعمال دو تنش به طور همزمان اثر بیشتری نسبت به اعمال تنش به طور جداگانه در پارامترهای مورد بررسی بود.

فعالیت های جنگل کاری یکی از روش های احیا و بازسازی اراضی مخروبه در سطح جنگل های شمال کشور است و از همین رو ارزیابی هر یک از گونه های کاشته شده به ویژه گونه های بومی از اهمیت خاصی برخوردار است. در این بررسی گونه های توسکا ییلاقی، افرا (پلت) و ون در جنگل های توتکی استان گیلان از نظر خصوصیات کمی و کیفی مورد مطالعه قرار گرفتند. آمار برداری انجام شده به روش تصادفی - سیستماتیک در 57 قطعه نمونه 5 آری (500 مترمربع) و با شدت 5 درصد انجام گرفت. نتایج حاصل از بررسی نشان داد که میانگین قطر و ارتفاع و همچنین رویش سالیانه ارتفاع و میانگین حجم درختان توسکا به ترتیب با مقادیر 40 سانتی متر، 23 متر، 0.75 متر و 45.58 سیلو نسبت به گونه های افرا و ون دارای مقادیر بیشتری هستند. از نظر توزیع درختان در طبقات قطری مختلف مشخص گردید که گونه های افرا و ون از این نظر دارای توزیع نرمال بوده ولی گونه توسکا فاقد این ویژگی است. از نظر صفات کیفی مطالعه شده به جز صفت پیچیدگی تنه اختلاف معنی داری در سطح a=%1 بین سه گونه وجود دارد. از این نظر جنگل کاری با گونه توسکا از لحاظ متغیرهای کمی و کیفی بهترین وضعیت را دارا بوده و نسبت به گونه های افرا و ون قابلیت توسعه بیشتری را دارا می باشد.

به منظور بررسی رابطه انتشار بذور و استقرار طبیعی زادآوری جنسی گونه های درختی بلوط ایرانی، بنه و کیکم در جنگل های زاگرس منطقه ای به مساحت 700 هکتار از جنگل های میان تنگ واقع در شمال استان ایلام انتخاب شد. سپس به صورت تصادفی سیستماتیک 35 قطعه نمونه 20 آری جهت مطالعات توده و به مرکزیت آنها ریز قطعات نمونه 4 آری جهت مطالعات زادآوری پیاده گردید. در داخل قطعات نمونه ارتفاع تنه، قطر حداکثر و حداقل تاج درختان و مشخصات رویشگاهی و در داخل ریز قطعات نمونه تمامی نهال های دانه زاد برای هر گونه یادداشت گردید. جهت مطالعه انتشار بذر، 5 پایه از هر گونه طوری انتخاب گردید که علاوه بر باز بودن اطراف آن و قرارگیری بر روی شیب های مختلف (45-9%)، حتی الامکان در داخل قطعات نمونه قرار گیرند. نتایج نشان داد که مسافت انتشار بذر بلوط ایرانی (بذر سنگین) < بنه (بذر سنگین) < کیکم (بذر سبک) می باشد. بر این اساس می توان گفت که نوع گونه و اندازه بذر در مسافت انتشار بذور تاثیر دارد. فاصله انتشار بذر از درخت با افزایش درصد شیب همبستگی مثبت داشت. همچنین نحوه انتشار بذر گونه ها در نحوه استقرار زادآوری آنها تاثیر دارد. بطوریکه فراوانی زادآوری گونه های بلوط و بنه در محدوده تاج و سایه درختان مادری و گونه کیکم در زیر درختچه ها و بوته ها بیشتر بوده و زادآوری هر سه گونه در فضای باز و بدون پوشش تاجی کمترین است. همچنین فراوانی زادآوری در جهت شمالی دامنه، جهت شمالی تاج درخت بیشتر از سایر جهت ها بود.

این تحقیق به بررسی مهمترین عوامل محیطی تاثیرگذار در استقرار جنس Artemisia با تاکید بر مهمترین عوامل پستی و بلندی و خاک در مراتع استپی استان فارس می پردازد. در این راستا یک سایت مرتعی در مراتع آباده فارس به وسعت 27295.4 هکتار در گرادیان ارتفاعی 1900 تا 2400 متری انتخاب و با اندازه گیری دو متغیر تراکم و وفور در تعداد 268 کوادرات 1 مترمربعی در امتداد 4 ترانسکت 300 متر طولی و 8 ترانسکت 100 متر عرضی به تفکیک طبقات ارتفاعی شد. تعیین محل های حفر پروفیل خاک از تلفیق سه نقشه ارتفاع، شیب و جهت در محیط نرم افزاریArcGIS  و برای محاسبه شاخص شباهت و عدم شباهت از شاخص سورن سون استفاده شد و با کاربرد دو روشDCA  وCCA  ارتباط میان حضور دو گونه جنس Artemisa با عوامل محیطی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد بیشترین درصد احتمال وقوع عوامل محیطی در پراکنش گونه Artemisia sieberi در گرادیان ارتفاعی 2200-1900 متری فسفر، اسیدیته، حضور شن، ارتفاع از سطح دریا به عنوان عوامل اولیه و درصد آهک و گچ و پتاسیم به عنوان عوامل ثانویه و در پراکنش گونه Artemisi aucheri در گرادیان ارتفاعی 2400-2200 متری شن، ارتفاع از سطح دریا، به عنوان عوامل اولیه و پتاسیم و درصد رس و شیب مهمترین عوامل ثانویه به شمار می روند.