اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1392 | دوره:3 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

اجرای عملیات جنگل شناسی به آگاهی از تنوع گونه ای در جوامع مختلف نیاز دارد. با هدف بررسی تنوع گونه ای درختی، درختچه ای و علفی در تیپ های مختلف جنگلی در جنگل های زاگرس شمالی، سامان عرفی گمارلنگ در شهرستان مریوان انتخاب شد. به وسیله جنگل گردشی، سطح تاج و فراوانی درختان به طور تجربی تیپ های جنگلی شناسایی و محل استقرار تیپ های جنگلی مشخص گردید. سپس در محل تیپ های مورد نظر اقدام به نمونه برداری درختان، درختچه ها، زادآوری و پوشش علفی کف جنگل شد. در کل سامان عرفی تعداد 7 تیپ جنگلی شناسایی شد که شامل مازو دار، ویول، برودار، ویول، مازودار، ویول، برودار، برودار، مازودار، برودا، ویول در هر تیپ جنگلی 30 قطعه 5 آری (500 مترمربع) پیاده و تعداد درختان و درختچه ها به تفکیک گونه برداشت شد. در مرکز هر قطعه نمونه به وسیله برداشت میکروپلاتهای 25 متر مربعی (5×5 متر) و ضعیت پوشش علفی کف براشت شد. از شاخص های تنوع گونه ای شانون، وینر، سیمپسون و مارکالف استفاده شد. از آزمون تجزیه واریانس جهت مقایسه میانگین شاخص های تنوع گونه ای در تیپ های مختلف جنگلی استفاده شد. انالیز داده ها به کمک نرم افزار Methodology Ecological صورت گرفت. نتایج نشان داد که در سامان عرفی مورد مطالعه تعداد 9 گونه درختی، 7 گونه درختچه ای و 65 گونه علفی شناسایی شد. در محل هایی که تیپ های جنگلی آمیخته گونه ویول با دیگر گونه های بلوط وجود داشت دارای بیشترین تنوع گونه ای در لایه علفی، درختچه ای و درختی بوده و برعکس در تیپ های خالص بلوط شامل ویول، مازودار و برودار میزان تنوع زیستی کاهش می یابد. نتایج آزمون تجزیه واریانس و نشان داد که اختلاف بین متوسط شاخص های تنوع گونه ای در تیپ های مختلف جنگلی معنی دار بوده و تیپ جنگلی ویول، مازودار و ویول برودار دارای بیشترین تنوع گونه ای در سه لایه فوق بودند. براساس نتایج بدست آمده در این تحقیق پیشنهاد می شود که در مدیریت این منابع جنگلی توده های آمیخته در راستای حفاظت و حمایت از تنوع گونه ای مورد حمایت قرار گیرد و در بلندمدت توده های خالص به سمت آمیخته سوق داده شوند.

شناخت گیاهان موجود در یک منطقه به عنوان زیر بنایی برای سایر مطالعات از قبیل پژوهش های بوم شناختی، مدیریت اکوسیستم ها و حفاظت گیاهان می باشد. منطقه یاسوج با وسعتی در حدود 1591593 هکتار در برگیرنده قسمت هایی از سه استان فارس، کهکیلویه و بویر احمد و اصفهان می باشد. این تحقیق با هدف شناسایی فلور منطقه یاسوج و بررسی شکل زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان این منطقه انجام شده است. بدین منظور نمونه های گیاهی منطقه یاسوج با استفاده از مطالعات میدانی گسترده جمع آوری و شناسایی گردید. نتایج حاصل از این مطالعه منجر به شناسایی 929 گونه متعلق به 417 جنس و 84 خانواده شد که نشان دهنده تنوع زیستگاهی و پتانسیل بالای تنوع زیستی در منطقه یاسوج می باشد. این مطالعه نشان داد که خانواده های Asteraceae، Fabaceae و Lamiaceae به ترتیب با 135، 111 و 70 گونه فراوانترین خانواده ها و جنس های Astragalus، Centaurea و Nepeta به ترتیب با 53، 15 و 13 گونه فراوانترین جنس های مشاهده شده در منطقه یاسوج بودند. همچنین با توجه به مطالعات شکل زیستی، همی کریپتوفیت ها و تروفیت ها به ترتیب با %44.84 و 28.06% بیش از 70 درصد از عناصر شناسایی شده را به خود اختصاص می دهند. نتایج بررسی های پراکنش جغرافیایی گیاهان یاسوج نشان داد که اکثر گونه های آن (67.49 درصد) مربوط به ناحیه ایرانی، تورانی می باشند.

هدف از این انجام این تحقیق، بررسی اثر مبدا و اندازه بذر بر خصوصیات مورفولوژیک برگ بلندمازو (Quercus castaneifolia) در جنگل لوه در استان گلستان بوده است. در این پژوهش 3 مبدا ارتفاعی مختلف (400، 1000، 1600) انتخاب گردید و سپس در هر مبداء درختان مادری مناسب که در سال 1386 بذرفراوان تولید نموده بودند، مورد بررسی قرار گرفتند و از بین آن ها 6 درخت مادری ( مجموعا 18 درخت مادری) با ویژگی های ریخت شناسی برتر انتخاب گردید. بذور مورد نیاز از درختان مذکور جمع آوری و سپس به سه درجه کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم بندی و در نهالستان کاشت شدند. پس از رشد بذور، تعداد 108 نهال انتخاب و از هر کدام 2 برگ گسترش یافته برداشت گردید. پس از خشک نمودن برگ ها، اندازه گیری های مورفولوژیک برگ انجام شد و داده های به دست آمده به کمک آنالیز واریانس و آزمون توکی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد اندازه و مبدا بذر بر روی ویژگی های مورفولوژیک تاثیر معنی داری ندارد و به این معنی است که صفات مورفولوژیک کمتر تحت تاثیر محیط قرار می گیرند، و به احتمال زیاد صفاتی ژنتیکی هستند.

این مطالعه به منظور آگاهی از میزان تاثیر متفاوت جنگلکاری گونه های مختلف بر خاک صورت گرفت. برای این منظور یک جنگلکاری 13 ساله با 5 گونه درختی تثبیت کننده ازت - و 3 گونه فاقد وی‍‍ژگی تثبیت ازت (سه گونه) انتخاب شد که در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در حاشیه رودخانه دز شده بودند. در مجموع تعداد 24 نمونه ترکیبی خاک با آرایش سیستماتیک (یکی در وسط و چهار نمونه در چهار گوشه هر قطعه جنگلکاری) توسط اوگر از عمق 25-0 سانتی متری نمونه برداری شد. سپس برخی از ویژگی های شیمیایی خاک شامل: کربن آلی، ازت کل، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم قابل جذب و PH اندازه گیری شد. همه ویژگی های خاک بجز PH، در خاک زیر گونه های مختلف تفاوت معنی داری نشان دادند. مقایسه ویژگی های خاک در دو گروه نشان داد که میزان کربن آلی، نسبت C/N، پتاسیم و کلسیم در خاک زیر گونه های غیر تثبیت کننده ازت به طور معنی داری بیشتر از خاک زیر گونه های تثبیت کننده ازت می باشد. تجزیه به مولفه اصلی (PCA) گونه های جنگلکاری شده بر اساس ویژگی های خاک نشان نیز داد که گونه های تثبیت کننده ازت A.salicina، A.stenophylla، A.farnesiana، A.saligna و D.sissoo در یک گروه و سایر گونه ها یعنی E.camaldulensis،E.microtheca و P.euphratheca در یک گروه دیگر قرار می گیرند. عامل تمایز دو گروه نسبت کربن به ازت ، پتاسیم و کلسیم قابل جذب می باشند.

به منظور بررسی اثرات عملیات اصلاح مرتع بر خصوصیات خاک و پوشش گیاهی مطالعه ای در مراتع نیمه خشک مانه و سملقان خراسان شمالی انجام گرفت. برای انجام تحقیق با توجه به پیشینه طرح های مرتعداری انجام شده در منطقه، دو نوع عملیات اصلاحی کپه کاری و یونجه کاری دیم انتخاب و در کنار هر تیمار عملیات اصلاحی یک تیمار شاهد در نظر گرفته شد. نمونه برداری پوشش گیاهی به صورت تصادفی، سیستماتیک، با استفاده از 6 ترانسکت 100 متری و نمونه برداری خاک در دو عمق 0-30 و 30- 60 سانتی متری نمونه خاک انجام گردید. تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده پس از حصول اطمینان از نرمال بودن آن ها با استفاده آزمون t مستقل و در نرم افزار SPSS17 صورت پذیرفت. نتایج نشان داد که، در اثر هر دو عملیات انجام شده ماده آلی، نیتروژن در هر دو عمق مورد مطالعه افزایش یافته است (P<0.01). همچنین کپه کاری و یونجه کاری سبب افزایش میانگین درصد تاج پوشش، تولید کل و درصد ترکیب گیاهان کلاس I شده است (P<0.01). در کل اجرای عملیات کپه کاری و یونجه کاری تاثیرات مثبتی بر ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک و پوشش گیاهی داشته است.

خروج دام از جنگلهای استان مازندران همواره از دغدغه های اساسی سیاست گزاران منابع طبیعی در استان و کشور بوده است. هدف از این تحقیق ارزیابی اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگل در سری 2 مکارود از حوزه 36 کاظم رود در عباس آباد استان مازندران بود. در این پژوهش اقدام به تهیه پرسش نامه و نظر سنجی از 30 نفر دامدارانی که در طرح خروج دام شرکت نموده اند و 30 نفر از دامدارانی که در جنگل حضور دارند، گردید. یافته های حاصل از تکمیل پرسشنامه ها در این دو گروه دامداران حاکی از عدم موفقیت آن به علت درآمد پایین (قریب 90 درصد دامداران خروج دام یافته درآمدی پایین تر از 500 هزار تومان دارند) است. از طرفی، میزان سطح سواد در هر دو گروه دامداران بخصوص دامداران تخریب سرا شده پایین تر می باشد، زیرا سواد منجر به بالا رفتن سطح تحصیلات شده و با افزایش هرسال به سال های تحصیلی دامداران احنمال خروج دام 21 درصد افزایش می یابد. جنگل نشینان علاقه بیشتری به دریافت زمین نسبت به دریافت پول داشتند. تعدادی از آنها خواهان بازگشت به جنگل بودند.

پژوهش حاضر به معرفی مناطق تاریخی، طبیعی شیرگاه از شهرهای سوادکوه استان مازندران و تعیین استعداد آن برای توسعه اکوتوریسم با استفاده از GIS می پردازد. منطقه با مساحت تقریبی 40000 هکتار در دامنه ای ارتفاعی 300 تا 1500 متر قرار دارد. در این پژوهش ابتدا جاذبه های تاریخی، طبیعی منطقه شیرگاه به کمک مطالعات اسنادی، از جمله نقشه سبز سازمان جنگل ها و مراتع کشور و مشاهدات میدانی شناسایی شد. سپس با استفاده از تجزیه و تحلیل سیستمی و ترکیب پارامترهای محیطی (تلفیق لایه های مربوط به نقشه های شیب، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا) و به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، توان اکولوژیک مناطق بر اساس معیارهای تعریف شده تعیین شد. یافته ها حاکیست که این منطقه دارای منابع متنوع محیطی اعم از آب کافی، خاک حاصلخیز، شرایط اقلیمی مطلوب، پوشش گیاهی متنوع، باغات مرکبات، شالیزارها، جنگل های انبوه خزری، اماکن تاریخی، فرهنگی، مذهبی و پدیده های طبیعی از قبیل آبشارهای متعدد و چشم اندازهای جذاب برای گردشگری می باشد. از نقطه نظر توسعه اکوتوریسم، تمامی منطقه بر اساس معیار تفرج متمرکز و تفرج گسترده از توان بالقوه بالایی برخوردار است. با برنامه ریزی اصولی و استفاده از این منابع می توان منطقه را در مسیر ارتقاء اکوتوریسم و توسعه پایدار هدایت کرد و بنیان های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقه را تقویت کرد.

بررسی اثرات پروژه های مرتعداری امروزه از بنیادی ترین مسائلی است که در کشورها به منظور برنامه ریزی های آتی در خصوص طرح های اجرایی و مدیریت منابع طبیعی انجام می گیرد. با توجه به نبود تجهیزات لازم به منظور اندازه گیری و ثبت تغییرات ایجاد شده در وضعیت سیلاب و فرسایش و رسوب آبخیز های آبخیز استفاده از مدل های هیدرولوژیکی برای شبیه سازی رفتار آبخیز در قبل و بعد از اقدامات مرتعداری ابزاری کار آمد در دست یابی به این اهداف می باشد. بر این اساس تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تاثیر تغییر پوشش گیاهی بر رواناب در آبخیز آبخیز گلرود شهرستان بروجرد در استان لرستان با استفاده از مدل هیدرولوژیکی HEC-HMS واسنجی و اعتباریابی گردید. سپس برای تعیین تاثیر تغییر وضعیت مرتع بر زمان تمرکز که موجب تاخیر در انتقال آب می شود، در شرایط بعد از اجرای اقدامات محاسبه و نیز طی بازدیدهای مکرر صحرایی میزان بهبود پوشش گیاهی آبخیز و ارتقاء وضعیت هیدرولوژیک آن با استفاده از روش SCS محاسبه و با اعمال تغییرات ایجاد شده در ورودی های مدل اقدام به شبیه سازی رفتار سیلاب برای وقایع موجود گردید. معیارهای دبی اوج و حجم سیلاب برای ارزیابی تعیین شد و مقادیر آنها برای دو وضعیت قبل و بعد از تغییرات کاربری محاسبه گردید. نتایج نشان داد که این مدل برای پیش بینی و شبیه سازی رواناب در آبخیز مورد نظر با دقت قابل قبول مناسب بوده و به دلیل کم شدن شماره منحنی در اثر افزایش پوشش گیاهی به ترتیب بهترین سناریو برای کاهش رواناب به ترتیب قرق، مدیریت حال حاضر، آتش سوزی و چرای شدید است. بنابراین برای کاهش رواناب بهتر است که نسبت به افزایش پوشش گیاهی با هر ابزار مدیریتی حتی قرق که آخرین راه است اقدام نمود تا از بروز فاجعه و تخریب اراضی، باغات و اماکن احداث شده در حاشیه رودخانه و در کنار شهر بروجرد جلوگیری کرد.

فرسایش و رسوب زایی هر منطقه تا حد زیادی وابسته به اقلیم و آب و هوای آن می باشد، زیرا آب و هوا علاوه بر تاثیر بر روی پدیده خاک زایی بر وضعیت پوشش گیاهی نیز تاثیر دارد. از طرفی در محیط نرم افزاری، سیستم اطلاعات جغرافیایی دو نوع فرمت نقشه (برداری، رستری) وجود دارد و با توجه به نوع نقشه، بایستی از فرمت صحیح برای تولید نقشه استفاده گردد تا در زمانی که از این نقشه ها جهت آنالیز نهایی استفاده می شود دقت کار محقق افزایش یابد. در این تحقیق عامل هواشناسی با دو روش MPSIAC و EPM با هر دو فرمت (برداری و رستری) در حوزه آبخیز نشتارود بدست آمده و در محاسبات به کار گرفته شده است. نتایج نشان داد با توجه به اینکه داده های هواشناسی از نوع داده های وابسته می باشد تهیه آنها از طریق ساختار رستری منجر به ایجاد خطای کمتری نسبت به ساختار برداری درآنالیز نهایی داده ها شده است (با توجه به اینکه زمانیکه از فرمت برداری استفاده میشود محقق مجبور می شود که یک متوسط وزنی برای واحدهای کاری در نظر بگیرد درحالیکه این واحد کاری میتواند دارای شرایط متفاوتی از نظر امتیاز هواشناسی باشد که ازبین رفتن این اختلافات باعث پیش بینی ناصحیح میزان فرسایش درحوزه های آبخیز می شود.) که این امر متعاقبا درصد خطای کمتری را درارتباط با برآورد مقدار فرسایش و رسوب ویژه دربرخواهد داشت. همچنین میزان این تفاوت در روش MPSIAC و EPM در زیر حوزه های A1-1-4-1، A1-1-5، A1-1-6-1، A1-1-6-2، A1-1-7-1، A1-1-7-2 حوزه آبخیز آزادرود مشاهده شده است. در این زیر حوزه های بیان شده امتیاز عامل آب هوا در حدود 2 الی 3.5 امتیاز متفاوت می باشد و در کل حوزه این اختلاف در حدود 0.5 امتیاز می باشد. که این نتایج برای ارائه روش های کنترل فرسایش می تواند موثر باشد.