اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1394 | دوره:6 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

با توجه به اینکه قسمت اعظم کشور را مراتع خشک و نیمه خشک تشکیل داده است، گیاهان این مناطق باید سازگار به کمبود آب باشند. استفاده از گونه های مرتعی مقاوم به خشکی در امر اصلاح و توسعه مراتع دارای اهمیت فراوانی است. بر این اساس تاثیر تنش خشکی بر جوانه زنی دو گونه Helichrysum globiferum و Helichrysum aucheri در قالب یک طرح آزمایشی به صورت فاکتوریل در 4 تکرار و 4 سطح خشکی (0-50-100-150 مگاپاسکال محلول پلی اتیلن گلایکول 6000) انجام شد. بذرهای این دو گونه از مراتع قوشچی واقع در 70 کیلومتری جاده قدیم ارومیه – قره باغ جمع آوری گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که در نتیجه تنش خشکی، درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، ریشه چه و گیاه چه در هر دو گونه به طور معنی داری کاهش می یابد. مقدار این کاهش در همه صفات در گونه Helichrysum globiferum کمتر از گونه Helichrysum aucheri بوده، نسبت طول ریشه چه به ساقه چه (ضریب آلومتری) نیز در گونه Helichrysum globiferum دارای بالاترین مقدار بود، بنابراین می توان نتیجه گرفت که این گونه مقاوت بیشتری نسبت به گونه ی دیگر دارد. همچنین بیشترین کاهش جوانه زنی در تیمار 100 و 150 میلی مول بود بطوریکه در تیمارهای مذکور هیچ بذری جوانه نزد.

بررسی روابط بین پوشش گیاهی و خاک کمک شایانی به شناخت پتانسیل ها و عملکرد مراتع خواهد داشت. گونه های چوبی جز جدایی ناپذیر مراتع می باشند و نقش قابل توجهی در مشخصه های خاک مراتع دارند. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر ساختار گیاهان چوبی بر تغییرات عملکرد مراتع منطقه پرور در استان سمنان صورت گرفت. با استفاده از روش آنالیز عملکرد چشم انداز (LFA) ، 11 ویژگی سطح خاک در سه نوع از ساختار گیاهان چوبی (فشرده، نیمه فشرده و باز) در طول 3 ترانسکت صورت گرفت در طول هر ترانسکت 5 تکرار از هر نوع لکه اکولوژیک و نیز خاک لخت برداشت شد. سپس فاکتورهای اندازه گیری شده در قالب سه مشخصه پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر غذایی در هر نوع ساختار طبقه بندی شد. نتایج نشان داد که گونه های چوبی با فرم فشرده تر نقش پررنگتری در بهبود شاخص های عملکرد مرتع از جمله پایداری، نفوذ پذیری و چرخه عناصر غذایی در مقایسه با ساختار نسبتا فشرده و نیز باز گونه های چوبی دارند. از طرفی هرچه ارتفاع گونه های چوبی کوتاه تر باشد نقش آنها در پایداری خاک بیشتر خواهد بود.

قابلیت استفاده از اطلاعات کاربری اراضی در مدیریت حوزه های آبخیز به تصمیم گیران کمک می کند تا طرح و برنامه های کوتاه و بلند مدتی برای حفاظت، توسعه و استفاده پایدار از منابع طبیعی و آبخیزها داشته باشند. در این مطالعه از داده های سنجنده ETM+ (1385)، GPS و GIS برای پردازش تصاویر، برداشت داده های زمینی و تهیه نقشه استفاده شد. تصحیحات لازم و پیش پردازش های اولیه صورت گرفت. پس از بازدید میدانی و کنترل زمینی، کلاس های مختلف کاربری تعریف، ابتدا تفسیر چشمی انجام و سپس نمونه های تعلیمی انتخاب و با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال طبقه بندی نظارت شده صورت گرفت. با توجه به عدم قابلیت در تفکیک کاربری های مسیله و مسکونی در تفسیر رقومی، تلفیقی از تفسیر چشمی و رقومی (نظارت شده) و همچنین طبقه بندی شیءگرا استفاده شد. نتایج نشان داد در تفسیر چشمی تقریبا امکان تفکیک کاربری های مرتع از زراعت دیم وجود ندارد، ولی کاربری های باغ، مسکونی و مسیله قابل تفکیک است. نتایج همچنین نشان داد تفکیک کاربری ها به صورت طبقه بندی نظارت شده نیز با مشکلاتی روبرو است، ولی با تلفیق دو روش تفسیر چشمی و رقومی می توان از تصویر لندست در تفکیک کاربری های مختلف در مناطقی مانند حوزه آبخیز کفتاره و منطقه ارشق استان اردبیل استفاده کرد. نتایج حاصل از ارزیابی صحت طبقه بندی شی گرا بالاترین صحت کلی را نشان داد. توصیه می گردد، با توجه به اهمیت این نقشه در مطالعات منابع طبیعی، آبخیزداری و کشاورزی از تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک بالا و روش هایی نظیر شی گرا در این ارتباط استفاده گردد.

معرف های گیاهی ساده ترین ابزار شناخت شرایط اکولوژیکی موجود در محیط می باشند. این مطالعه به بررسی گونه های معرف گیاهی 6 رویشگاه طبیعی گونه در خطر انقراض سفیدپلت در سه استان شمالی کشور با دو هدف بررسی وضعیت فعلی رویشگاههای این گونه و کارایی معرف های گیاهی در بیان وضعیت موجود می پردازد. آماربرداری با روش تصادفی سیستماتیک، ابعاد شبکه 100*150 متر، قطعه نمونه 400 مترمربعی(20*20 متر) با 9 میکروپلات 2*2 انجام شد. لیست فلورستیک کلیه گونه های گیاهی موجود در میکروپلات ها تهیه و گونه های گیاهی معرف آنها با مراجعه به تحقیقات و مطالعات معتبر مشخص شد. پارامترهای اساسی اقلیمی، خاکی و تخریب جهت بررسی کارایی معرف های گیاهی مورد بررسی قرار گرفت. مطابق نتایج، در مجموع 43 گونه معرف شناسایی شد. وجود گیاهان شاخص تخریب، گیاهان معرف خاکهای قلیایی تا اسیدیته ضعیف و گیاهان شاخص خاکهای با محتوی رطوبتی بالا، بارزترین ویژگی گیاهان شاخص رویشگاههای سفیدپلت می باشند. اقلیم مرطوب و نیمه مرطوب، خاک آهکی و تخریب گسترده از بارزترین ویژگی های رویشگاههای این گونه در خطر انقراض هیرکانی می باشد. نتایج کلی تحقیق حاضر ضمن تایید کارایی ارزشمند شاخص گیاهی در بیان وضعیت اکولوژی حاکم بر رویشگاهها، ضرورت بکارگیری از معرف های اکولوژیک را در مدیریت منابع زیستی کشور و همچنین در نظر گرفتن تمهیداتی موثر و کارا در غالب مدیریت ex situ و in situ جهت بازسازی و حفظ رویشگاه های این گونه باستانی و در خطر انقراض را گوشزد می کند.

هدف از این تحقیق بررسی رابطه بین سطح، تعداد بهره بردار و تعداد دام با تولید مرتع در طرح های مرتعداری می باشد. بدین منظور با مطالعه دقیق کتابچه طرح های مرتعداری ییلاقی استان اصفهان، تولید مراتع، سطح مراتع، تعداد دام مجاز در زمان ممیزی و تعداد بهره بردار هر طرح استخراج گردید. در مرحله بعد، با بازدیدهای صحرایی تعداد دام موجود هر طرح شمارش گردید. در مرحله آخر رابطه بین سطح مرتع، تعداد بهره بردار و تعداد دام (بصورت جداگانه و مشترک) با تولید مرتع در دو حالت (مراتع تک بهره بردار و مراتع بیش از یک بهره بردار) تجزیه و تحلیل شد. همچنین تولید مراتع تک بهره بردار با مراتع بیش از یک بهره بردار (مشاعی و شورایی) و تعداد دام مجاز با تعداد دام موجود در هر دو گروه مراتع مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد تولید با سطح مرتع رابطه معنی دار منفی و با تعداد واحد دامی رابطه معنی دار هر دو گروه مراتع داشته اما با تعداد بهره بردار رابطه معنی دار ندارد. همچنین نتایج مقایسه تولید مراتع تک بهره بردار با مراتع بیش از یک بهره بردار نشان از عدم ارتباط معنی داری آنها بوده و تعداد دام مجاز با دام موجود در هر دو گروه مراتع اختلاف معنی دار داشتند. بنابراین با توجه به نتایج این تحقیق، می توان گفت که سطح مرتع و تعداد دام، عوامل مهم و تاثیرگذاری در تولید مرتع محسوب شده و انتخاب تعداد دام مجاز چرا کننده از مرتع با توجه به سطح و توان تولیدی مرتع می تواند یکی از گام های اساسی مدیریت و حفاظت از مراتع به شمار رود.

اکوسیستم های مرتعی یکی از پیچیده ترین اکوسیستم ها محسوب می شوند و بین اجزای آن روابط بسیار دقیقی وجود دارد. این امر ایجاب می کند که منابع مرتعی موجود در هر منطقه برای انواع بهره-برداری به درستی مورد ارزیابی قرار گیرد و تناسب اراضی برای هر نوع کاربری نیز مشخص شود. هدف از این پژوهش بررسی شایستگی مراتع حوزه آبخیز باقران واقع در استان خراسان جنوبی برای چرای گوسفند می باشد که با استفاده از روش فائو در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی انجا شده است. در این تحقیق از بین عوامل فیزیکی و پوشش گیاهی سه عامل تولید علوفه، منابع آب و حساسیت به فرسایش انتخاب شدند که به صورت سه زیر مدل ارائه شده است. نتایج حاصل از مدل نهایی شایستگی مرتع نشان می دهد که شیب و فاصله منابع آب مهم ترین فاکتورهای کاهش شایستگی مرتع برای این کاربری هستند. همچنین 32.63 درصد مراتع در طبقه شایستگی S2 (متوسط)، 21.13 درصد مراتع در طبقه شایستگی S3 (کم) و 18.06 درصد مراتع در طبقه شایستگی N (غیر شایسته) قرار گرفته اند.

هدف این پژوهش بررسی رابطه انتشار گونه Dorema aucheri با عوامل محیطی است. ابتدا 60 سایت در سطح شهرستان دلفان انتخاب گردید. در هر سایت 3 ترانسکت به طول 100 متر مستقر و در طول هر ترانسکت در 10 پلات چهار مترمربعی درصد تاج پوشش کل و تراکم گونه مورد بررسی تعیین شد. در ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت از عمق 30-0 سانتی متری نمونه برداری از خاک صورت گرفت. ارتفاع، شیب، جهت شیب و برخی خصوصیات خاک شامل: بافت، هدایت الکتریکی، اسیدیته، ماده آلی، فسفر، پتاسیم و درصد ازت تعیین شدند. از روش تجزیه خوشه ای، آزمون t مستقل، آنالیز تشخیص و تجزیه به مولفه اصلی برای تجزیه و تحلیل آماری استفاده گردید. نتایج تجزیه خوشه ای نشان داد که سایت ها به 2 گروه اصلی تفکیک می شوند که گونه مورد بررسی بیش-ترین حضور را در ارتفاع 2345 متر، شیب بالای 80 درصد و جهات جغرافیایی جنوب غرب و غرب، دمای 10 درجه سانتی گراد، بارندگی 498 میلی متر، خاک های با ماده آلی 1.63 درصد و درصد شن کمتر و مقدار سیلت و رس بیشتر دارد. نتایج آنالیز تشخیص و تجزیه به مولفه اصلی نشان داد که در درجه اول ارتفاع، بارندگی و دما و همچنین برخی از پارامترهای مربوط به خاک مانند درصد شن، درصد سیلت و مقدار ماده آلی و در درجه دوم جهت شیب و سایر خصوصیات مربوط به خاک مانند pH و پتاسیم در انتشار گونه مورد مطالعه موثر هستند. با استناد به نتایج این تحقیق می توان در پیشنهاد گونه برای اصلاح و احیاء مراتع به طور مناسب تری تصمیم گیری نمود.

اکوسیستم های گیاهی کره خاکی سرویس ها و خدمات متفاوتی را ارائه می دهند، با توجه به شرایط حال حاضر کره زمین و آلودگی بیش از حد اتمسفر یکی از مهم ترین خدمات جوامع گیاهی ترسیب کربن در طولانی مدت در درون خاک می باشد. در مطالعه حاضر هدف بررسی تاثیر قرق بر میزان ترسیب کربن و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در مراتع نیمه استپی استان چهارمحال و بختیاری می باشد. در هر منطقه (قرق و غیر قرق) هفت سایت همگن از لحاظ شرایط محیطی انتخاب و نمونه برداری از پوشش گیاهی و خاک درون آن انجام گردید. نمونه بردای پوشش گیاهی با استقرار ترانسکت و نصب پلاتهای چهار مترمربعی صورت گرفت و برداشت نمونه خاک تا عمق 30 سانتی متری در هر پلات در هر سایت نمونه برداری انجام شد. زیتوده هوایی و لاشبرگ در هر پلات جمع آوری و توزین گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که میزان زیتوده هوایی، کربن خاک و کل کربن ترسیب شده در اکوسیستم در مراتع نیمه استپ گندمی به ترتیب با t/ha 1.99، t/ha 51.75 و t/ha 53.02 بصورت معنی داری بیشتر از مراتع نیمه استپ بوته زار برآورد گردید. میزان زیتوده هوایی، کربن زیتوده هوایی، درصد پوشش و کربن خاک منطقه نیمه استپ گندمی به ترتیب با t/ha 1.99، t/ha 0.95، %67.91 وt/ha 54.08 بیشتر از منطقه نیمه استپ بوته زار می باشد. همچنین نتایج نشان داد میانگین ترسیب کربن کل و خاک در هر دو منطقه مورد مطالعه در تیمار قرق تفاوت آماری معنی داری با تیمار غیر قرق دارد.