اکوسیستم های طبیعی ایران
سال:1389 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

فعالیت های مدیریتی تغییرات زیادی در ساختار و عملکرد مرتع بوجود می آورند. ارزیابی مرتع به تفسیر و قضاوت در مورد این فعالیت ها کمک می کند. شدت چرا و شخم اراضی از جمله مهمترین عوامل تخریب مرتع می باشند. از این رو برای بررسی تاثیر این فعالیت ها بر روی مراتع مناطق استپی یک تیپ گیاهی در منطقه رودشور ساوه انتخاب و 5 تیمار مدیریتی شامل 3 شدت چرایی (سنگین، متوسط، سبک)، اراضی شخم خورده و اراضی رها شده در آن مورد بررسی قرار گرفتند. منطقه چرای سبک به عنوان منطقه مرجع انتخاب شده و سایر تیمارها با آن مورد مقایسه قرار گرفتند. در هر یک از تیمارهای مدیریتی، اثر فعالیت های مدیریتی بر روی خصوصیات سطح خاک و ویژگی های عملکردی مرتع با استفاده از روش آنالیز عملکرد چشم انداز(LFA)  مورد بررسی قرار گرفت. در این روش برای تعیین 3 ویژگی عملکردی شامل: پایداری، نفوذپذیری و چرخه عناصر از 11 شاخص سطح خاک که عبارتند از: پوشش سطح زمین (میزان حفاظت از سطح خاک)، پوشش تاجی / یقه گیاهان چندساله، پوشش لاشبرگ و درجه تجزیه شدگی، پوشش کریپتوگام، خردشدگی سله ها، نوع و شدت فرسایش، مواد رسوب گذاری شده، پستی و بلندی سطح خاک، مقاومت سطح خاک نسبت به فرسایش، آزمون پایداری خاک و بافت خاک استفاده شده است. نتایج نشان داد که با افزایش شدت چرا، پوشش گیاهان چندساله کاهش پیدا کرده، مقاومت سطح خاک کم شده و با خرد شدن سله ها حجم قابل توجه ای از خاک لخت بوجود آمده است و در نهایت فرسایش های شیاری، تراست و ستون های فرسایشی در مرتع افزایش می یابند. شخم اراضی باعث افزایش نفوذپذیری و کاهش پایداری رویشگاه شده است. در اراضی رها شده نیز با استقرار گیاهان در منطقه مقادیر ویژگی های عملکردی مورد مطالعه بهبود پیدا نمود. در مجموع این روش با صرف زمان و وقت کم و شاخص های مناسب، کارایی بالایی را در تعیین عملکرد مرتع نشان داد.

خشکه دارها مهمترین مولفه جهت خاکسازی در اکوسیستم های جنگلی می باشند. به منظور بررسی خاک اطراف خشکه دارها، در محدوه 98 هکتاری جنگل های لیره سر تنکابن از ترانسکت های نواری با عرض 10 متر استفاده و کلیه خشکه دارها در مسیر شناسایی و ثبت شد. با توجه به میزان پوسیدگی، هر خشکه دار در یکی از چهار کلاس خشکه دار تازه، شروع پوسیدگی، پوسیدگی پیشرفته و پوسیدگی کامل قرار داده شد. خاک در فواصل زیر خشکه دار، 0.5 متری خشکه دار، 1 متری خشکه دار و برای هر یک نمونه ای شاهد برداشت شد. ویژگی های خاکی کربن، نیتروژن، C/N، فسفر، آهک، pH و رطوبت مورد بررسی قرار گرفت. 73 خشکه دار در منطقه از گونه های راش، بلوط، افرا، توسکا و ممرز شناسایی شد. مطابق نتایج خشکه دارهای راش و بلوط سبب افزایش کربن و آهک شده بودند و ممرز و توسکا اثر معنی داری بر نیتروژن، فسفر،pH  و رطوبت بر جای گذاشتند. بین موقعیت های رویشگاهی مختلف، مناطق زیر خشکه دار بیشترین میزان از ویژگی ها را به خود اختصاص داده بودند. به استثنایpH  سایر ویژگی ها در اطراف خشکه دارهای با کلاس پوسیدگی چهارم (پوسیدگی کامل) بیشترین میزان را نشان دادند. اگر چه ویژگی های آهک و نسبت کربن به نیتروژن از این نظر تفاوت معنی داری نداشتند.

هر چند آگاهی از ارزش غذایی علوفه مرتعی جهت مدیریت چرایی مراتع ضرورت دارد، اما اطلاعات چندانی در این خصوص در دسترس نیست. تعیین ارزش غذایی گیاهان مرتعی، جهت ارزیابی مقدار انرژی در دسترس دام و همچنین تعیین بهترین زمان بهره برداری و افزایش عملکرد دام بدون آسیب به گیاهان مرتعی، اقدامی ضروری است. لذا به منظور مطالعه ارزش غذایی علوفه گونه های گیاهی مختلف مورد استفاده در اقالیم و مراحل مختلف رویشی، گیاه مرتعی Caragana grandiflora در سه مرحله رشد رویشی، گلدهی و بذردهی مدنظر قرار گرفت. در هر مرحله تعداد 3 نمونه و از هر نمونه 3 تکرار به صورت تصادفی برداشت گردید، نمونه های جمع آوری شده پس از خشک شدن در آزمایشگاه با استفاده از روش متداول A.O.A.C مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفت. مواد معدنی: ازت، فسفر، پتاسیم، آهن، منگنز، مس، روی، کلسیم و منیزیم اندازه گیری شد. متوسط عناصر پرمصرف کلسیم، فسفر، ازت، پتاسیم، منیزیوم به ترتیب، 1.18، 0.13، 3.49، 0.13، 0.63، درصد و متوسط عناصر کم مصرف آهن، منگنز، مس و روی به ترتیب 520، 93، 9، 64 قسمت در میلیون اندازه گیری گردید. تجزیه واریانس داده ها حاکی از تاثیر مراحل فنولوژی بر روی مواد معدنی بود.

این مقاله رفتار شاخص های قطعه نمونه ای در تعیین الگوی پراکنش مکانی گونه های درختی Pistacia atlantica, Quercus brantii Acer cineracense, و Lonicera nummularifolia را در جنگل های آمیخته بلوط ایرانی شمال استان ایلام مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد. در این تحقیق سطح قطعات نمونه از طریق رسم منحنی سطح - گونه 2000 مترمربع تعیین گردید و قطعات نمونه به صورت تصادفی سیستماتیک پیاده گردیدند. روش های تعیین الگوی مکانی در این مطالعه شامل شاخص های موریسیتا، استاندارد موریسیتا، گرین، کپه ای لوید و نسبت واریانس به میانگین است که مقادیر کمی آنها به تفکیک گونه در اندازه های مختلف نمونه (20، 26، 35، 46، 55، 65 و 75 قطعه نمونه) محاسبه و رفتار آنها با افزایش تعداد قطعه نمونه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تمامی شاخص های فوق الذکر الگوی کپه ای را برای هر یک از گونه ها در اندازه های مختلف نمونه معرفی نمودند. اما درجات کپه ای بودن الگوی مکانی گونه ها با افزایش تعداد قطعه نمونه کاهش پیدا می کرد. در این بررسی نتیجه گیری شد که شاخص استاندارد موریسیتا بهترین شاخص است، چون کاملا مستقل از اندازه نمونه، نوع گونه و تراکم جمعیت است. شاخص گرین از این نظر بعد از شاخص استاندارد موریسیتا و بهتر از شاخص های دیگر رفتار نمود.

یکی از اهداف مدیریت منابع طبیعی حفظ تنوع زیستی در اکوسیستم های طبیعی است. تشخیص ارتباط بین شیوه های بهره برداری و تنوع زیستی یکی از اساسی ترین چالش های مطرح در مدیریت منابع طبیعی می باشد. این تحقیق در مراتع خشک و نیمه خشک منطقه بزداغی شهرستان مانه و سملقان استان خراسان شمالی به منظور بررسی اثرات قرق بر تنوع زیستی انجام گردید. بدین منظور دو منطقه قرق و تحت چرا انتخاب و تعداد 100 قاب یک مترمربعی به طور تصادفی در سطح عرصه پیاده و درصد تاج پوشش و تراکم گیاهان اندازه گیری شد. شاخص های تنوع، یکنواختی و غنا شامل شانون - وینر، مک اینتاش و جک نیف در محیط نرم افزارBIO-DAP  مورد ارزیابی قرار گرفت. جهت بررسی معنی دار بودن سطوح انداره گیری شده تنوع از آزمون تی دانش آموز استفاده شد. نتایج نشان می دهد میزان تنوع و غنا گونه ای در منطقه قرق نسبت به منطقه چرا افزایش یافته است و لیکن چرای دام ثاثیر چندانی بر یکنواختی گونه ای به دلیل جایگزینی گونه های یکساله، مهاجم و زیاد شونده نگذاشته است. لذا می توان نتیجه گرفت که اعمال مدیریت صحیح با کاهش و یا حذف دام از عرصه می تواند باعث پایداری اکوسیستم و در نتیجه افزایش تنوع زیستی گردد.

افزایش غلظت دی اکسیدکربن در جو زمین به عنوان اصلی ترین عامل تغییرات اقلیمی است که تغییر در اکوسیستم ها و در نتیجه کاهش تنوع زیستی از عواقب و خسارت ناشی از آن هستند. بنابراین جلوگیری از ورود و کاهش پیش از سطح آستانه تحمل آلایندگی دی اکسیدکربن اتمسفری، امری ضروری به نظر می رسد. حوزه های آبخیز در هر منطقه به عنوان بزرگترین واحدهای فیزیکی و توپوگرافیک با تنوع اکوسیستم ها از اهمیت خاصی برخوردار هستند. خاک، از مهمترین اجزای این اکوسیستم ها، در مقیاس جهانی سومین منبع ذخیره کربن است و در توازن جهانی کربن و ترسیب مجدد آن نقش به سزایی دارد. به منظور برآورد ترسیب کربن خاک، در حوزه آبخیز نومه رود تحت پنج تیمار شامل دیمزارهای رها شده، مراتع، جنگل های انبوه، جنگل های نیمه انبوه و جنگل های تنک انتخاب گردید. نمونه برداری خاک در عمق 30-0 سانتی متری به صورت تصادفی با سه نمونه و یا بیشتر در شبکه های یک کیلومتر مربعی (در نقشه توپوگرافی) برای هر کاربری و در مجموع 85 نمونه برداشت گردید. نمونه ها در هوای آزاد خشک شده و از الک 2 میلی متری در آزمایشگاه عبور داده شد. اندازه گیری کربن آلی خاک با روش والکی - بلاک انجام گردید. نتایج نشان داد که کاربری های مختلف اثرات متفاوتی در مقدار ترسیب کربن دارند. به طوری که در واحد سطح، جنگل های انبوه و مراتع به ترتیب بیشترین و کمترین ترسیب کربن را به خود اختصاص دادند. همچنین اعمال مساحت هر یک از کاربری ها در مقدار ترسیب کربن در واحد سطح نشان داد که جنگل های انبوه و جنگل های تنک به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار ترسیب کربن را دارا بودند. هر چند میزان ترسیب کربن مراتع در واحد سطح ناچیز اما به واسطه وسعت بالا، در این منطقه از مقدار ترسیب کربن بالایی برخوردار بوده است. به طور کلی مقدار ترسیب کربن خاک در کل سطح این حوزه آبخیز بیشتر از 311473 تن بوده است.

زمین لغزش از حرکات توده ای و مخاطرات طبیعی محسوب شده و جز فرایندهای ایزوله شده ای هستند که شاید در سطح کوچکی باشند اما به دفعات مختلف در یک منطقه مستعد رخ می دهند. هدف نهایی از بررسی و مطالعه زمین لغزش ها را می توان یافتن راه های کاهش خسارت های ناشی از آنها ذکر کرد همین امر لزوم استفاده از پهنه بندی را در زمین لغزش تاکید می کند. به همین دلیل از روش تحلیل سلسله مراتبی در حوزه آبخیز واز استفاده گردید. عوامل مورد بررسی ایجاد زمین لغزش در روش سلسله مراتبی بر اساس اولویت شامل زمین شناسی، جاده، شیب، آبراهه، کاربری اراضی، بارش، جهت شیب، ارتفاع و گسل می باشد که در این بین عامل زمین شناسی دارای بیشترین وزن (0.303) بوده است. در نهایت نقشه پهنه بندی لغزش تهیه شد که به 4 کلاس خطر کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد تقسیم شد که کلاس خطر متوسط دارای بیشترین سطح بوده است. بر اساس این نقشه بیشترین زمین لغزش ها در سازندهای شمشک و الیکا بود. همچنین ساخت جاده باعث ایجاد زمین لغزش های زیادی در اطراف آن شده است. از طرفی کلاس های خطر زیاد و خیلی زیاد در محیط جنگلی بوده که نشان دهنده نقش درختان در بالا بردن وزن توده خاک و ایجاد زمین لغزش بوده است.

برآورد تولید علوفه به منظور تعیین ظرفیت چرا با هدف اعمال مدیریت صحیح مراتع امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. تحقیقات و بررسی های انجام شده حاکی از آن است که بین تولید علوفه سالانه مراتع و بارش موثر، در مقایسه با سایر متغیرهای اقلیمی رابطه رگرسیونی مناسب تری وجود دارد. به همین منظور منطقه ای از مراتع سیاه آفتاب گرمسار؛ به عنوان الگویی از مراتع نیمه استپی استان سمنان مشخص گردید. از سال 1379 تا 1388 تولید علوفه سالانه منطقه با روش سیستماتیک - تصادفی در طول 4 خط ترانسکت 400 متری با استفاده از 60 عدد پلات 2 مترمربعی با شیوه نمونه گیری دوبل اندازه گیری شد. تولید سالانه مرتع به عنوان متغیر وابسته و میزان بارش ماهانه، مجموع دو ماه متوالی، فصلی و سالانه به عنوان متغیرهای مستقل منظور و روابط بین آنها با استفاده از برنامه رگرسیون چند متغیره خطی با روش گام به گام بررسی شد. نتایج نشان می دهد که بین تولید علوفه سالانه و مجموع بارش ماه های بهمن و اسفند (فصل رشد) رابطه معنی داری وجود دارد. با توجه به مطالعه انجام شده به نظر می رسد که بتوان از روی میزان بارش ماه های بهمن و اسفند مقدار تولید را برآورد نمود.

در این تحقیق ویژگی های عمق ریشه دوانی و تراکم بیوماس گونه Euphorbia seguieriana از گیاهان مراتع تیل از توابع شبستر به منظور استفاده در پایدارسازی شیب ها مورد بررسی قرار گرفت. میزان بارندگی متوسط سالانه منطقه حداکثر 250 میلی متر و بیشترین بارندگی معمولا در فصل اردیبهشت است. تراکم بیوماس خاک به گونه، سن گیاه و مکان گیاه بستگی دارد و با افزایش گیاهان پایا، تراکم بیوماس خاک نیز افزایش می یابد. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد که گونه Euphorbia seguieriana با عمق ریشه دوانی 34.50 سانتی متر و متوسط ارتفاع ساقه 40 سانتی متر و متوسط بیوماس بخش هوایی 2.70 گرم در مترمربع و متوسط بیوماس ریشه ای 2.10 گرم در مترمربع می باشد و باعث پایدارسازی خاک مناطق شیب دار می شود.