سامانه های سطوح آبگیر باران
سال:1400 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 28) |تعداد مقالات:6

جنگل های بلوط زاگرس علی رغم نقش حیاتی در پایداری کشاورزی، محیط زیست و معیشت، با تخریب انسانی و پدیده خشکیدگی ناشی از تغییرات اقلیمی مواجه هستند. هدف از اجرای این تحقیق استحصال آب باران و ذخیره آن در خاک به منظور مقابله با پدیده خشکیدگی جنگل های زاگرس بود که بخشی از جنگل های جنوب شرقی استان کرمانشاه در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی انجام یافت. تیمارهای مورد آزمایش شامل بانکت+قرق، قرق، بانکت بدون قرق و شاهد با سه تکرار بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که اعمال تیمار بانکت توام با قرق در مقایسه با تیمار شاهد موجب کاهش معنی دار نرخ خشکیدگی و نیز احیاء درختان دچار خشکیدگی به تعداد 57 پایه درختی در هکتار شد. میزان افزایش کربن آلی خاک که در سال اول با هم تفاوت معنی داری نداشتند، در سال سوم به ترتیب برای تیمارهای بانکت+قرق، قرق، بانکت بدون قرق و شاهد به ترتیب 25/3، 90/2، 05/2 و 90/1 درصد رسید که در دو تیمار اول بطور معنی داری افزایش یافت (0. 05

افزایش جمعیت، گرم شدن زمین، تغییر الگوی بارش و کاهش آن باعث شده که مسیله آب و خاک به عنوان یکی از مهم ترین چالش های بشر امروز باشد. از روش هایی که می تواند تا حدودی مشکل مذکور را حل نماید مدیریت منابع آب و خاک در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد. پوشاندن سطح خاک با مصالح طبیعی نفوذپذیر علاوه بر کاهش فرسایش آبی و بادی می تواند میزان تبخیر از سطح خاک را کاهش دهد و باعث افزایش ذخیره رطوبت و ماندگاری بیشتر آن در خاک شود. در این پژوهش تاثیر پوشش شنی به ضخامت پنج سانتیمتر بر روی میزان رواناب و فرسایش خاک بررسی و مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که پوشش شنی رواناب را از 14/5 لیتر بر مترمربع به 24/4 لیتر بر مترمربع و فرسایش را از 4/97 گرم بر مترمربع به 37/9 گرم بر مترمربع در طول دوره آماربرداری (دو سال) کاهش می دهد نتیجه اینکه پوشش شنی باعث کاهش فرسایش و تخریب خاک در اثر عوامل محیطی و فیزیکی ازجمله درجه حرارت، باد و ضربات قطرات باران می شود و علاوه بر کاهش فرسایش باعث کاهش تبخیر و رواناب، افزایش رطوبت و ماندگاری بیشتر آن در خاک می شود که این مسیله در مدیریت حفاظت آب و خاک از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد.

مهار سیلاب ها، تغذیه سفره های آب زیرزمینی، بهبود پوشش گیاهی و افزایش تولید مراتع از پیامدهای اجرای طرح های پخش سیلاب در کشور می باشند. با این حال، ارزیابی صحیح این پروژه ها زمانی ممکن است که علاوه بر ارزیابی فنی، طرح را بر اساس نظرات ساکنین و بهره برداران نیز مورد ارزیابی قرار داد. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثربخشی طرح پخش سیلاب جاجرم از دید روستاییان ساکن در حاشیه طرح انجام شده است. ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق پرسشنامه می باشد. به منظور سنجش روایی پرسشنامه از نظرات کارشناسان و صاحب نظران آبخیزداری استفاده شده و برای سنجش پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شد. یافته های این تحقیق نشان داد که ارزیابی ساکنین مناطق اطراف از اجرای طرح پخش سیلاب جاجرم مثبت بوده است. هم چنین نتایج نشان داد که بیش ترین تاثیر طرح پخش سیلاب جاجرم از دیدگاه روستاییان، کاهش خسارت های سیل بر مزارع و باغ ها و منازل مسکونی (گویه های 8 و 9) است.

کانال های آبیاری به عنوان بخشی از سامانه های آبگیر باران، از دیرباز برای تامین آب کشاورزی استفاده می شده است. تلفات نشت در کانال های آبیاری یکی از دغدغه هایی است که بهره برداران و کشاورزان همواره با آن دست به گریبان اند. نشت آب به ویژه در کانال های خاکی می تواند قابل توجه باشد. روابط مختلفی برای تخمین مقدار نشت از کانال های آبیاری ارایه شده است که تعیین دقت آن ها تنها توسط اندازه گیری مقدار نشت از کانال به دست می آید. در این تحقیق سه کانال خاکی تحت پوشش کانال "هامون" یعنی کانال های "آباده رامجرد" و کانال "زرگران" و کانال " حسن آباد" واقع در شبکه آبیاری و زهکشی درودزن، انتخاب شده است. با انجام آزمایش های میدانی، میزان نشت آب از این کانال ها اندازه گیری شده، راندمان انتقال آب در این کانال ها به دست آمد. همچنین دقت روابط مختلف در تخمین میزان نشت، برای کانال های موردنظر در محدوده موردمطالعه، ارزیابی گردید. نتایج نشان می دهد میزان تلفات آب در کانال آباده رامجرد، زرگران و حسن آباد به ترتیب 56/4، 6/10 و 19/19 درصد به ازای هر کیلومتر طول کانال است. به منظور ارزیابی دقت روابط مختلف تخمینگر نشت از کانال از معیار آماری قدر مطلق میانگین خطا (RMAE) استفاده گردید. بر این اساس مشخص گردید که برحسب شرایط کانال، میزان دقت روابط تخمینگر نشت، متغیر است. به گونه ای که در کانال آباده رامجرد، روش اچه وری، در کانال زرگران روش موریتز و در کانال حسن آباد، روش آفنگدن بیشترین دقت را از بین روابط موجود داشته اند. مقدار معیار آماری RMAE حاصل از دقیق ترین رابطه برای کانال آباده رامجرد برابر 168/0 و برای کانال زرگران برابر 397/0 و برای کانال حسن آباد برابر 319/0 به دست آمد.

اساس آمایش سرزمین پهنه بندی ژیومورفولوژیک سطح زمین است که اولین مرحله آن تعیین پهنه های همگن سطح زمین از نظر خصوصیات ژیومورفولوژیک می باشد. پهنه هایی که از نظر ژیومورفولوژیک همگن هستند، می توانند با یک روش مدیریت شوند. پهنه بندی سطح زمین، تشخیص عوارض زمین به وسیله ویژگی های اساسی سطح مانند ارتفاع، شیب و جهت شیب می باشد. دراین تحقیق به شناخت شکل ظاهری زمین از دید کمی و پهنه بندی ژیومورفولوژیک سطح زمین پرداخته می شود. پهنه بندی کمی با استفاده از روش های خودکار و تعریف شده و براساس اعداد و ارقام پهنه بندی انجام می گیرد. در پهنه بندی کمی سلیقه و درجه مهارت کارشناس دخیل نیست و با استفاده از راهکار های کمی مشخص، پهنه ها به دست خواهند آمد. در واقع پهنه های مشخص شده با روابط و ضرایبی مشخص می شوند که تغییرات این ضرایب در مناطق مختلف برای مقایسه پهنه ها قابل استفاده است. در این پژوهش، پهنه بندی کمی با داشتن مدل رقومی ارتفاع و نرم افزارهای7. 1, Arc GIS 9. 3 Matlab و 4. 8 Envi و به کارگیری روابط برای منطقه کوه گر در دشت گربایگان فسا انجام گردیده است. برای این تحقیق داده های رقومی ارتفاعی با دقت 10 متر از سازمان نقشه برداری استفاده گردیده و با استفاده از ابزار برازش سطح در نرم افزارMatlab رابطه مربوطه به هر فرم به قطعات محدود یا پنجره های محدود، از سطح برازش گردیده است. این پنجره ها به نحوی انتخاب می شوند که حالت مربعی داشته و مثلا ابعاد آنها 3×3، و یا 9×9 باشد. با اعمال برنامه های داده شده هر یک از ضرایب کمی به صورت پهنه هایی ارایه شده و برای تعیین درجه برازش از پارامتر مجموع مربعات میانگین خطای اختلافات سطح استفاده گردیده است. برای مناطقی که سطح زمین دارای بیشترین انحنا باشد (دره و قله)، پارامترهای کمی ایوانس-شری دارای بیشترین و کمترین مقادیر هستند.

خشکسالی یکی از پیچیده ترین مخاطرات طبیعی است که از جنبه های گوناگون بر سیستم های طبیعی و بخش های مختلف یک اکوسیستم تاثیر می گذارد. بررسی رفتار خشکسالی مانند تعیین زمان وقوع آن، درک روابط انواع خشکسالی و شناخت ویژگی های آن مانند بزرگی، شدت و تداوم دوره های خشکسالی می تواند کمک بسزایی در مدیریت منابع آب داشته باشد. این پژوهش به منظور تعیین خصوصیات خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیکی و آب زیرزمینی دشت کاشمر و بردسکن و ارتباط زمانی وقوع آن ها با بهره گیری از شاخص های SPEI، SDI و GRI در یک دوره زمانی 29 ساله (67-1366 تا 95-1394) انجام شده است. بر اساس نتایج بدست آمده، بطور کلی وضعیت خشکسالی هواشناسی، هیدرولوژیکی و آب زیرزمینی در منطقه روند افزایشی دارد. افزایش وقایع خشکسالی در مورد خشکسالی آب زیرزمینی کاملا مشهود است. بیشترین ضریب همبستگی انواع خشکسالی با یکدیگر، مربوط به شاخص های SPEI و SDI در همه مقیاس های مورد بررسی در تاخیرهای کمتر از 3 ماه و در مورد شاخص های SPEI و GRI مربوط به تاخیر 6 ماهه است که بیانگر ارتباط ناچیز خشکسالی های هواشناسی با خشکسالی های هیدرولوژیکی و آب زیرزمینی در منطقه می باشد. بطور کلی همبستگی بین شاخص های SPEI با GRI و همچنین SDI با GRI در هیچ مقیاس زمانی در سطح 95% معنی دار نمی باشد و می توان گفت در منطقه مورد مطالعه ارتباط معنی داری بین خشکسالی آب زیرزمینی و خشکسالی هیدرولوژیک یا خشکسالی هواشناسی وجود ندارد. بنابراین، می توان بیان نمود که خشکسالی آب زیرزمینی و هیدرولوژیک تحت تاثیر عوامل دیگری غیر از خشکسالی هواشناسی (و بارش) می باشد. کاهش پیوسته تراز آب زیرزمینی در محدوده مورد مطالعه هم می تواند دلیل دیگری بر این ادعا باشد. همچنین بررسی ویژگی های خشکسالی نشان داد در مقیاس کوتاه مدت شاخص GRI دارای شدت بیشتری نسبت به سایر شاخص ها می باشد و بیشترین کمبودها توسط شاخص SPEI شناسایی گردید. پیشنهاد می شود اثر برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی بر کمیت و کیفیت منابع آب مورد بررسی بیشتر قرار گیرد.