صفه
سال:1400 | دوره:31 | شماره:95 |تعداد مقالات:7

سبک زندگی ایرانی و مظهر آن معماری ایرانی طی هزاران سال تکامل یافته ولی از اواخر دوره قاجار به طور بنیادین دگرگون می شود. گرچه عوامل متعددی در این دگرگونی نقش داشتند اما بی شک یکی از مهم ترین عوامل فعالیت شرکت بی پی (مریی ترین جلوه حضور امپراتوری بریتانیا در ایران) در مناطق نفت خیز جنوب بود. بی پی با مشاوره شرکت های معماری بریتانیایی مانند ویلسون ماسون، که پیش تر سابقه فعالیت در شهرهای استعماری همچون دهلی نو را داشتند، شرکت شهرهایی شبه استعماری در ایران پدید آورد که هیچ ارتباطی با بافت فرهنگی خود نداشتند. همچنین، این اولین تجربه معماری کوی های مسکونی مدرن و زندگی شهری با الگوی غربی در ایران بود. در این پژوهش، با بهره گیری از راهبرد تفسیری تاریخی و به شیوه پژوهش اسنادی، نقش صنعت نفت و در راس آن کمپانی بی پی، به منظور پاسخ به چیستی و چگونگی دگرگونی معماری و سبک زندگی ایرانی، مطالعه می شود. در این تحقیق مشخص می شود که فعالیت کمپانی بی پی در سه پرده، زمینه ساز دگرگونی، ابتدا در شهرهای نفت خیز و سپس پایتخت و دیگر شهرها می شود. در پرده اول با تبعیض شدید در امکانات رفاهی کارکنان اروپایی و ایرانی، که نوعی تمنای تغییر در میان ایرانی ها ایجاد می کند. در پرده دوم، از 1303ش کمپانی اقدام به مدرنیزاسیون گسترده شهرهای نفتی می کند. در پرده سوم، معماری و شیوه زندگی مدرن در شهرهایی همچون آبادان و مسجدسلیمان در دیگر شهرها تقلید می شود؛ تقلیدی که ناشی از تبلیغات فراوان است.

یکی از مفاهیمی که در حوزه معماری از آن سخن گفته می شود، مفهوم تهی است. از میان صاحب نظران، این مفهوم توجه کریستوفر الکساندر را به خود جلب کرده است و برای بسط نظریاتش از آن بهره می برد. واکاوی بستر نظرات او نشان می دهد تهی در قالب سه مفهوم منتسب، که به طور مستقیم (مفاهیم تهی عظیم و تهی) و یا به طور غیرمستقیم و ضمنی (مفهوم تهی وارگی) بدان ها پرداخته شده است، در این بستر حضور دارد. او تعابیر متفاوتی از آن ها در ذهن دارد، اما ارتباط یا ساختار واضح و مشخصی را مابینشان برقرار نمی کند؛ درحالی که، به نظر می رسد این سه مفهوم که در آرای الکساندر به صورت جدای از هم آمده اند، اشاره به مراتب مختلف یک مفهوم دارند و می توانند به صورت یک منظومه با ساختاری مشخص درآیند و به مثابه یک حقیقت واحد ادراک شوند. در این مقاله به منظور بررسی نظرات الکساندر در خصوص انتظام بخشی به مراتب تهی، بعد از تعمق بر نظرات او، اندیشه اش از منظر جهان بینی اسلامی، به مثابه بخشی از خاستگاه اندیشه الکساندر در باب تهی و با استفاده از روش استدلال منطقی، تحلیل می شود تا نقاط مکتوم آن آشکار گردد. درنهایت، منظومه ای مرکزگرا در جهت تعیین ساختار مراتب تهی حاصل می گردد، که در آن تهی عظیم، به مثابه مرکز منظومه، باطنی ترین و نهان ترین مرتبه مفهوم است و همه چیز در جذبه حضور آن نظم می یابد. پنج مرتبه دیگر در این منظومه و به دور آن حضور دارند؛ بعیدترین و بیرونی ترین مراتب (سادگی و تهی) مربوط به مفهوم تهی است که محل حضورش در عالم جسمانیت یا همان معماری و واجد معنایی از تجلی تهی عظیم در عالم واقع است و سه مرتبه دیگر (فنا، بقا، و یقین) مربوط به تهی وارگی است که محل ظهورش در وجود معمار و واجد معنایی از تجلی تهی عظیم به صورت اختبار روحی است.

دریافت نور روز در فضاهای ساخت انسان در شمار مهم ترین عوامل ارتقای کیفیت زیست در این محیط ها محسوب می گردد. این عامل در کاربری هایی با نیازهای خاص، مانند سالن های مطالعه، اهمیت دوچندان می یابد. به طورکلی کمیت و کیفیت دریافت نور روز در یک فضا با استفاده از شاخص های مختلفی قابل ارزیابی است. در این پژوهش عملکرد بصری سالن های مطالعه هفت دانشکده دانشگاه شهید بهشتی در شهر تهران از طریق شبیه سازی با نرم افزار رادیانس ارزیابی و شاخص های مربوطه محاسبه و سپس این مقادیر با استانداردهای ملی و بین المللی مقایسه شده است. در گام بعد، به منظور بهبود شرایط بصری، راهکارهایی پیشنهاد و در هرکدام از فضا های مورد بررسی، متناسب با نتایج اولیه، اعمال شده و میزان اثرگذاری هرکدام از راهکارها بر بهبود کمیت و کیفیت نور روز عرضه گردیده است. در این مقاله صحت مدل های شبیه سازی، با استفاده از برداشت میدانی، بررسی گردیده و بعد به منظور مطالعه میزان تاثیرات متناظر با هریک از راهکارهای مورد بررسی در حوزه کفایت و توزیع نور در فضا، آسایش بصری (خیرگی)، و انرژی روشنایی مورد نیاز استفاده شده اند. درنهایت، بر اساس نتایج به دست آمده در بخش شبیه سازی و هزینه های به کارگیری آن ها، راهکارهایی برای هر فضا پیشنهاد شده است. بر اساس ارزیابی اولیه کتابخانه های مورد بررسی، ، در پنج مورد مشکل دریافت نشدن نور کافی در روز و در یک کتابخانه دریافت بیش از حد نور و وجود خیرگی بوده است، یک کتابخانه هم مشکلی در این زمینه نداشت. مقادیر مربوط به توزیع نور روز (UDI300-3000) در فضاهای دارای مشکل در دریافت نور روز، از بازه 6 تا 59٪ در مدل پایه به مقادیر 24 تا 100٪ ارتقا یافته است. موثرترین راهکارها برای بهبود وضعیت کتابخانه ها افزایش و بهبود ضریب بازتاب نور با رنگ آمیزی مجدد سطوح فضا، اجرای نورگیر سقفی، و ارتقای ضریب عبور نور شیشه ها با حفظ و نگه داری و یا تغییر شیشه های فضا بوده است. همچنین مصرف انرژی الکتریکی متناظر با نورپردازی مصنوعی در کتابخانه ها از 4 تا 58٪ بهبود داشته است. نتایج این پژوهش می تواند راهنمایی اجرایی برای ارتقای عملکرد فضاهای کتابخانه ای از نظر دریافت نور روز، آسایش، و مصرف انرژی روشنایی در فضاهای کتابخانه ای باشد.

وضعیت شهری در جهان امروز به طور بنیادین دگرگون شده و در پس آن، فضاهای نوین شهری متاثر از شیوه های جدید شهری شدن (اوربانیزاسیون) تبلور یافته اند. وقتی سخنی از شهری شدن یا شهرها به میان آید، بر پیش فرض هایی از چیستی شهرها و ماهیت شهری شدن تاکید می شود. بخش عمده ای از گفتمان های مربوط به شهری شدن با محوریت سیتی بوده اند؛ زیرا سیتی را محرک و علیت شهری شدن دانسته اند. سخن گفتن در مورد گستره هایی با عنوان سیتی بدون فهم اوربان غالبا گمراه کننده است؛ زیرا ارتباط و تمایز عمیقی بین این دو مفهوم وجود دارد. اغلب سیتی و اوربان طوری به کار گرفته می شوند که گویا در هر دو واژه دقیقا بر یک مفهوم مشابه بدون تفاوت های فضایی زمانی تاکید می شود. درحالی که این دو مفهوم متفاوت از هم هستند؛ زیرا هرکدام با فرایندهای متفاوتی از دگرگونی و بازتولید مقیاس های فضایی همخوانی دارد. هدف از این پژوهش، قیاس دو مفهوم سیتی و اوربان مبتنی بر جایگاه هر کدام در شهری شدن است. بر این اساس، سعی شده تا خوانشی متناسب برای فهم این دو پدیده عرضه گردد. در این پژوهش مبتنی بر اصول فکری تحلیل محتوای کیفی، به تبیین چارچوب مفهومی مولفه های متمایز بین سیتی و اوربان پرداخته شده است. نتیجه پژوهش گویای آن است که شهری شدن در چهار سطح مفهومی تبیین گردیده، به طوری که در سطح نخست شهرنشینی با محوریت سیتی و اوربان به مثابه صفت آن، در سطح دوم با مفهوم شهری شدن و تحول اوربان به اسم، سطح سوم با مفهوم اوربانیزاسیون با محوریت اوربان و تضعیف سیتی، سطح چهارم با مفهوم اوربانیزاسیون و اوربان به مثابه اتوپیا یا آرمان بوده است.

امروزه بیش از هر زمان دیگری شهرها در فرایند جهانی شدن رقابت سختی را در پیش گرفته اند، در این رقابت معماری معاصر نیز نقشی رو به رشد دارد؛ لیکن این قابلیت در شهرهای ایران کمتر مورد توجه بوده است. صاحب نظران بر این باورند که معماری معاصر می تواند زمینه های متعددی در رشد اقتصادی مناطق مختلف شهری برای شهروندان و همین طور جذب گردشگران فراهم کند. هدف در این تحقیق شناسایی چگونگی تاثیر شکل گیری آثار معماری بزرگ مقیاس بر مولفه های موثر در رشد و توسعه اقتصاد شهری است که برای این منظور از اطلاعات قابل استخراج از منابع مربوط به دو ساختمان بزرگ مقیاس در شهر مشهد استفاده شده است؛ سوال اصلی آن است که چگونه آثار معماری بزرگ مقیاس می توانند در توسعه اقتصاد شهری موثر باشند و چگونه می توان ارزش های افزوده ایجادشده توسط آثار معماری را شناسایی و ارزیابی کرد. رویکرد تحقیق کمی است و از «آنالیز هدانیک» و «روش تفاوت در تفاوت ها»، که ابزاری موثر برای سنجش تاثیرات اقتصادی آثار معماری است، استفاده می شود. بر اساس یافته های این تحقیق مشخص می گردد که شکل گیری پروژه های بزرگ مقیاس سبب ایجاد مرغوبیت در ارزش واحد های آپارتمانی مجاور به میزان 50٪ می شود و الگوی قیمت گذاری واحد های آپارتمانی محدوده را تغییر می دهد، افزایش قیمت ایجادشده در ارزش واحد های آپارتمانی با فاصله از آثار معماری بزرگ مقیاس نسبت معکوس دارد و تا شعاع 500 تا 750 متر افزایش قیمت واحدهای آپارتمانی به میزان 15 تا 25٪ بیشتر از میزان متوسط محدوده است. نتایج این تحقیق به صورت کمی بیانگر تاثیرات قابل توجه و مثبت شکل گیری پروژه معماری بزرگ مقیاس بر رونق در کسب وکار محدوده به منزله عاملی موثر در رشد اقتصاد شهری است.

سالانه میلیون ها نفر در جهان با وقوع حوادث طبیعی بی خانمان می شوند. در ایران نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص آن، حوادثی نظیر زمین لرزه و سیل تجربه می شود و تکرار آن محتمل است. توجه به امر اسکان موقت در حمایت از افراد سانحه دیده ازجمله مواردی است که در شرایط امروزی نه تنها اجتناب ناپذیر بلکه ضروری است. با وجود عرضه راهکارهای نهایی، همچنان مشکلات متعددی در تامین آسایش حرارتی درون سرپناه دیده می شود و مراتب نارضایتی کاربران از حضور در این فضاها گزارش می شود. اغلب مشکلات محل های اقامت موقت، به خاطر فهم نادرست در انتخاب محل، با توجه به موقعیتی است که مردم پس از سانحه تجربه می کنند. در پژوهش پیش رو، از طریق پیشنهاد فرم بهینه سرپناه، شرایط نسبی آسایش برای حادثه دیدگان از لحاظ آسایش دمایی برآورد می شود. هدف در این پژوهش بهینه سازی سیستم های موجود سرپناه از نوع کاربردی است و ماهیت آن در بخش مطالعات تیوری در حوزه سوانح طبیعی و تجارب ایجاد سرپناه جنبه کیفی دارد. به منظور تعیین فرم مناسب سرپناه، با شبیه سازی توسط نرم افزار دیزاین بیلدر و آزمون شرایط دمای داخلی، سرپناه اقلیمی بهینه برای شرایط پس از سانحه ارزیابی و معرفی می شود. نتایج حاصل در مقایسه 11 فرم سرپناه با حجم برابر و با معیار کیفیت دمایی داخل نشان می دهد که فرم گنبدی مناسب ترین گزینه است و پس از آن فرم های چندضلعی پلان با سقف مخروطی قرار دارد که شرایط دمایی داخل سرپناه را نزدیک به شرایط آسایش می کند. درنهایت فرم مکعبی با سقف طاقی شکل مناسب تر از بقیه فرم ها است. به طور کلی انحنای کامل جداره های سرپناه با سقف مخروطی باعث کاهش جذب انرژی می شود و هرچه شکست پلان کمتر باشد و به سمت چندضلعی شدن متمایل شود، عملکرد دمایی داخل سرپناه بهتر خواهد بود. همین شرایط در مورد سقف های تخت با تعداد لایه های کمتر پوشش صادق است، ولی با افزایش لایه ها، جداره های منحنی با سقف تخت اختلاف دمایی کمی بالاتر خواهد داشت. ازآنجا که فرم مکعب سرپناه با سقف های متفاوت شرایط دمایی نزدیکی نسبت به هم دارند، در صورت لزوم و برای انتخاب فرم مناسب، سهولت ساخت و تقاضای کاربران می تواند مد نظر قرار گیرد. درنهایت می توان پوشش های فایبرگلاس و چوب پنبه را یکی از مصالح موثر در بهبود کیفیت دمایی داخل سرپناه در اقلیم سرد پیشنهاد کرد.

تغییر و دگرگونی سنت دیرپای تاریخ معماری و شهرسازی است، تاجایی که در بناهای عمومی حکومتی و به ویژه در دو قرن اخیر این تغییرات شتاب و شدت بیشتری داشته است. عمارت دیوان خانه کریم خانی شیراز ازجمله این بناهاست که در پی تغییرات در شیوه زندگی و مدیریت دو قرن اخیر دچار تحولات مستمری در کالبد، کارکرد، و معنا شده است. در این پژوهش، با استفاده از روش تفسیری تاریخی و تحلیلی و گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات عمیق میدانی و کتابخانه ای، به بررسی تغییرات کارکردی و کالبدی و علل آن ها طی دو قرن اخیر در جبهه جنوبی عمارت یادشده و بافت اطراف آن پرداخته می شود. این بنا در ابتدا به منظور دیوان خانه و عنصری مهم در زنجیره فضایی مجموعه کریم خان زند ساخته و پرداخته می شود، دیری نمی پاید که در دوران قاجاریه به تلگراف خانه تغییر کارکرد می دهد، سپس در دوره پهلوی به دنبال دگرگونی گسترده در سازمان فضایی شهر، بخش جنوبی عمارت دیوان خانه تغییر کالبد و ماهیت می یابد و به اداره پست، تلگراف و تلفن تبدیل می شود، بعد از انقلاب اسلامی در سال 1382 اداره پست دوره پهلوی به کلی تخریب و برچیده می شود و بازسازی تاریخی مجموعه زندی و احیای گذشته آن در دستور کار اداره میراث فرهنگی قرار می گیرد؛ که این امر تا کنون محقق نشده و به صورت ویرانه در قلب شهر باقی مانده است.