اسلام و مطالعات اجتماعی
سال:1401 | دوره:10 | شماره:1 (پیاپی 37) |تعداد مقالات:7

مقاله ی پیش رو به واکاوی تحلیلی و تبیینی عدالت اجتماعی مهدوی در عصر غیبت بر اساس نظریه ی ولایت فقیه می پردازد. در این نوشتار، ابتدا به چیستی عدالت مهدوی و شاخصه های آن، نظیر «فراگیر و جهانی بودن»، «جامع و کامل بودن» و «مقبولیت و پذیرش همگانی داشتن» پرداخته می شود و سپس به پردازش دو افق پسا ظهور و پیشا ظهور که یکی تداعی گر جامعه ی مطلوب مهدوی و دیگری بیانگر جامعه ی ولی فقیه است، مبادرت می شود و در ادامه، چگونگی پیاده سازی عدالت مهدوی در عصر غیبت بر اساس نظریه ی ولایت فقیه بررسی می شود. بر این اساس، در فرایند کار ابتدا مؤلفه های توجیهی ِتحقق اصل عدالت مهدوی نظیر «نیابت ولی فقیه»، «فقاهت ولی فقیه»، «عدالت ولی فقیه» و «معرفت بخشی ولی فقیه» بیان می گردد و در ادامه، به تبیین مؤلفه های توجیهی ِاستمرار عدالت مهدوی نظیر «کاریزمایی بودن ولی فقیه»، «عدالت پیشگی ولی فقیه و کارگزاران او»، «ترویج عدالت مهدوی توسط ولی فقیه» و «اجرا و مدیریت صحیح عدالت مهدوی توسط ولی فقیه» مبادرت می شود.

ابعاد قدسی و فلسفی عزاداری حسینی×، بعضاً باعث فراموشی وجوه هویت ساز و مؤثر در مناسبات زندگی روزمره بوده است. در سایه ی این کم توجهی به ابعاد زمینی ذخایری چون عاشورا و عزاداری، مقوله ی سبک زندگی ایرانی اسلامی هر چه بیشتر نیاز متنوع خود را با منابع به روزشونده ی وارداتی تأمین کرده است؛ درحالی که سنت ها و آیین ها، دربردارنده ی وجوه معنایی و قابل الهام برای تغذیه ی سبک زندگی اند. بر این اساس، سؤال اصلی این خواهد بود که چه ظرفیت های عینی و عملی در عزاداری امام حسین× به عنوان یک فراوری انسانی برای دست مایه قراردادن سبک زندگی ایرانی اسلامی وجود دارد؟ این پژوهش با هدف بهره گیری از منطق مناسبات عینی و عملی درون عزاداری، در پی معرفی برخی مناسبات سازنده ی یک سبک زندگی فراگیر و خارج از محدودیت های یک مناسک آیینی است. در این مقاله، روش فهم پدیده ها مبتنی برگونه ای پدیدارشناسی خواهد بود که توصیف پدیدارهای عزاداری را بر اساس نیاز، تجارب و تأثیرپذیری های عامل شناسای مسلمان شیعی، در زندگی روزمره دنبال می کند. لذا شکل پدیدارشناسی، امر لنفسی (برای من) خواهد بود و از الگوی استعلایی تبعیت نمی کند. ضمن اینکه تجارب زیسته و مشاهدات عینی نگارندگان از عزاداری های امام حسین× و بازتاب های عزاداری در روایتِ برخی منابع مکتوب نیز مدنظر بوده است. از جمله نتایج این تحقیق، گردآوری فهرستی از گزاره های قوام بخش و ایجابی برای یک سبک زندگی عینی و ساختِ مناسبات جدید در زندگی روزمره خواهد بود.

پایه و بنیان شکل گیری علوم مختلف مبتنی بر منطق و روش هایی است که چگونگی تجزیه و تحلیل واقعیت ها را مشخص می سازند؛ از جمله ی آن ها منطق تکوینی است که دورکیم در علم اجتماعی خویش مدعی استفاده از آن است. به این معنا که در تحقیق واقعیت های اجتماعی لازم است از ساده ترین نمود پدیده های اجتماعی آغاز کرد تا از این طریق بتوان به انکشاف واقعیت های پیچیده در اجزای ساده دست یافت. این امر با نگاه به اصول فلسفی حکمت متعالیه رویکرد متفاوتی را رقم می زند. مقاله ی پیش رو با استفاده از روش کتابخانه ای و به شیوه ی اسنادی در صدد بیان این نکته است که هرچند توجه به منطق تکوینی در حکمت متعالیه موضوعیت دارد، اما نادیده گرفتن سایر سطوح معرفتی که نقشی پررنگ در تولید و پیشرفت علم دارند، باعث تقلیل گرایی، نسبی گرایی و. . . می شود. در حکمت متعالیه با توجه به همبستگی طولی ادراکات، تنوع روشی، توجه به قصد کنشگران، توجه به اصول عقلی و ارتباط وثیق علم با متافیزیک، ثبات علم و حقیقت محوری آن با بازگشت به باورهای پایه تضمین می گردد.

مفهوم مخاطره از تهدیداتی حکایت می کند که در نتیجه ی تصمیمات انسانی به خصوص پس از مدرنیته ایجاد شده اند. پیچیدگی، کنترل ناپذیری و وسعت جهانی مخاطرات در جهان مدرن سبب شده است این مفهوم از اواخر قرن بیستم، هر چه بیشتر از سوی محافل علمی مورد استقبال قرار گیرد. در این پژوهش، مفهوم مخاطره در دستگاه فکری ملاصدرا ترسیم گردیده و در این راستا از روش تحلیلی بهره برده می شود. این مفهوم هنگامی که در نظام حکمت صدرایی طرح می شود، چه از نظر مفهومی و چه از حیث مصداقی، گستره ای وسیع تر و عمیق تر از آنچه در نظریات غربی طرح گردیده است را شامل می شود و تنها به عوارض جانبی مدرنیته ختم نخواهد شد. از دیدگاه صدرایی، مخاطره به دلیل عدم هماهنگی با هستی و بر اثر غفلت انسان از حقیقت هستی رخ می دهد که به موجب آن، هستی نیز خود را از انسان مخفی می سازد. همان گونه که سرپیچی و غفلت از اوامر پرودگار و انسان کامل به عنوان حقیقت هستی و خلیفه ی خداوند بر روی زمین موجب ایجاد مخاطرات می شود، بازگشت انسان به حقیقت و پناه بردن به انسان کامل به عنوان یگانه کسی که قدرت تصرف در هستی را داراست، باعث رهایی انسان از مخاطرات خواهد شد.

فلسفه های ذکرشده برای حجاب، تا چه میزان عادلانه بودن این تکلیف را توجیه می کنند و ادراک عدالت را در این مقام بسط می دهند؟ مقاله ی پیش رو با روش تحلیلی انتقادی پاسخ این مسئله را می کاود. زن در فقه اسلامی برخلاف مرد، مکلف به پوشش حداکثری بدن غیر از صورت و دست ها تا مچ است. برای توجیه این تمایز فقهی، فلسفه هایی نظیر مهار آتش شهوت، استحکام پیوند خانوادگی، استواری جامعه و مانند آن ذکر شده است. از منظر فقیهان، فلسفه های مذکور «علت» حجاب شرعی نیستند و «حکمت» آن محسوب می شوند؛ درنتیجه حتی با فقدان آن ها نیز حجاب واجب است. این درحالی است که آنچه تحقق این فلسفه ها را تضمین می کند، شکل گیری «عفت اخلاقی» در بستر جامعه است، نه لزوماً «حجاب فقهی». نقض این فلسفه ها در برخی فتاوای فقهی نظیر تجویز عدم پوشش کنیزان و اهل کتاب و تجویز نگاه به زنان ازکارافتاده و زنانی که عادت به پوشاندن ندارند نشان می دهد که با تکیه ی صرف بر این فلسفه ها نمی توان این تمایز فقهی میان زن و مرد را کاملاً توجیه کرد. در این مقام، اثبات عدالت جنسیتی در سطح واقعی و ادراکی، با تکیه بر این فلسفه ها ممکن نیست و تنها می توان از تعبد به حکم شارع و حق طاعت الهی سخن گفت.

جهانی شدن کووید-19، آمار بالای سرایت بیماری و مرگ ومیر ناشی از آن، پژوهشگران و اندیشمندان این موضوع به ویژه جامعه شناسان را به صورت آشکاری مجاب کرده تا آن را مسئله ای اجتماعی بدانند. هدف این پژوهش، کشفِ تفسیر و معنای دین از منظر دانشجویان پسر ساکن شهر تهران در مواجهه با پاندمی کووید19 و تأثیر آن بر سلامت روانی اجتماعی آنان می باشد. روش پژوهش مقاله ی حاضر، کیفی و از راهبرد نظریه ی زمینه ای استفاده شده است. به این منظور با 23 دانشجوی پسر ساکن شهر تهران که با روش نمونه گیری هدفمند و استراتژی گلوله ی برفی انتخاب شده بودند، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته انجام شد. هشت مقوله ی اصلی و یک مقوله ی هسته از خلال نظام کدگذاری داده ها استخراج شد: ترس از مرگ، تقویت تفکر و اعتقاد نسبت به آخرت و جهان پس از مرگ، پررنگ شدن بعد مناسکی دین داری، تقویت بعد اعتقادی دین، دین و آرامش در دوران شیوع پاندمی، تقویت سرمایه ی اجتماعی و سلامت اجتماعی در دوران شیوع پاندمی، ظهور و بروز معانی جدید از زندگی، تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی. همچنین، «پاندمی کووید-19 و بازگشت به معنویت» به عنوان مقوله ی هسته انتخاب و درنهایت، مدل پارادایمی مستخرج از داده ها تنظیم شد. یافته ها بر این دلالت داشتند که دانشجویان پسر در مواجهه با پاندمی کووید19 به شکلی معنادار دین داری را در ابعاد اعتقادی و مناسکی در خود تقویت نموده و یا بازگشت به معنویت را تجربه کرده اند. همچنین نقش دین در بهبود سلامت روان و جسم این افراد در مواجهه با پاندمی کووید19، پررنگ و مهم می باشد؛ موضوعی که در عصر جهانی با فرهنگی فردگرا، نگاه بشر را به مفاهیمی مانند انسجام و همبستگی، صمیمیت و مشارکت اجتماعی، نیکوکاری در بحران و آرامش در زندگی دعوت می کند.

گرایش به دین داری، عاملیت و پایبندی دینی، سدی محکم در برابر انواع آسیب های اجتماعی و ناملایمات زندگی است. این پژوهش با هدف بررسی پایبندی دینی و گرایش به رفتارهای پرخطر در بین شهروندان کاشانی انجام شده است. روش تحقیق به کاررفته در پژوهش حاضر پیمایشی بوده و نمونه ی آماری پژوهش، تعداد 552 نفر بر اساس فرمول کوکران و با درنظرگرفتن دیدگاه استاد راهنما، به روش نمونه گیری احتمالی متناسب با حجم به عنوان نمونه ی نهایی انتخاب شدند. پایایی پرسش نامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ و اعتبار آن بر اساس نظرات افراد متخصص دانشگاهی صورت گرفته است. برای تحلیل استنباطی و سنجش ارتباط بین متغیرهای مستقل و وابسته، از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و آزمون های T مقایسه ی زوجی با استفاده از نرم افزارهایSPSS 25 استفاده شده است. نتایج آزمون همبستگی پیرسون حاکی از این است که همبستگی بین متغیرهای دین داری با ابعاد سه گانه ی آن (اعتقادی، مناسکی و پیامدی) و متغیر وابسته ی پژوهش یعنی رفتارهای پرخطر، علاوه بر وجود رابطه ی معنادار، منفی و معکوس بوده است.