پژوهش آب در کشاورزی
سال:1400 | دوره:35 | شماره:3 (ب) |تعداد مقالات:7

این تحقیق به منظور مقایسه و پایش دو سامانه آبیاری قطره ای و سطحی برای کشت های ذرت و گندم در سه فصل کاشت از تابستان 1395 تا بهار 1397 در یکی از ایستگاه های تحقیقات کشاورزی خوزستان واقع در اهواز طراحی و اجرا شد. منبع آب آبیاری رودخانه کارون با شوری سه دسی زیمنس بر متر در مقطع اهواز بود. این پژوهش به صورت طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گردید. تیمارها و مبنای بلوک بندی در کشت ذرت، رژیم آبیاری دو و چهار روزه و در کشت گندم، فواصل 60، 40 و 75 سانتی متری بین نوارهای قطره ای بود. نتایج نشان داد که حجم آب کاربردی در سامانه قطره ای برای کشت های ذرت و گندم به ترتیب %24 و %32 نسبت به سامانه سطحی کمتر بود. همچنین بهره وری آب در سامانه قطره ای برای کشت ذرت در عملکرد علوفه ای و دانه ای به ترتیب 16% و 21% و برای کشت گندم به میزان %35 نسبت به سامانه آبیاری سطحی بیشتر بود. در کشت گندم میزان بهره وری آب برای فواصل مختلف نوارهای قطره ای از همدیگر نیز اختلاف معنی داری نداشت بنابراین می توان در خاک هایی با بافت سنگین، از نوارهای آبیاری قطره ای با فواصل 75 سانتی متری برای کشت گندم بهره برداری کرد. در تحلیل پایش خاک، سامانه قطره ای موجب کاهش کیفیت خاک شد. به نحوی که خاک غیرشور-غیرسدیمی (ECe=3. 09dS/m, ESP=6. 18%) ابتدای تحقیق، بعد از سه فصل کاشت با این سامانه، شور شد (ECe=7. 63dS/m, ESP=12. 63%). اما، با وجود انباشت نمک ها در پیرامون خاک خیس شده زیر قطره چکان ها، رشد و عملکرد گیاهان در سامانه قطره ای نسبت به سامانه آبیاری سطحی بهتر بود و دلیل آن بالا نگه داشتن پتانسیل آب خاک در محیط اطراف ریشه و در زیر قطره چکان ها بود که تجمع نمک را کاهش داده و رشد بهتر گیاه را با وجود آب شور محقق ساخت. نتایج این پژوهش نشان داد که در صورت استفاده از سامانه قطره ای برای اقلیم مشابه مناطق مرکزی و جنوبی خوزستان، زهکشی اراضی و عملیات آبشویی در انتهای فصل کشت برای حفاظت خاک ضرورت دارد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثرات مدیریت آبیاری بر روی مقدار آب مورد نیاز مزرعه برنج و ضریب گیاهی در کشت اول دو رقم هاشمی و کوهسار در شرایط مزرعه در شهرستان محمودآباد در استان مازندران بود. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در دو سال زراعی 96-1395 و 97-1396 انجام شد. مقدار آب مورد نیاز مزرعه (از نشاءکاری تا برداشت) و ضریب گیاهی این دو رقم در دو سامانه کشت سنتی غرقابی و مدیریت کشت فشرده برنج مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در کشت نخست، مقدار میانگین دوساله آب مورد نیاز مزرعه برای رقم های کوهسار و هاشمی در سامانه ی مدیریت کشت فشرده ی برنج به ترتیب 534 و 556 و برای سامانه ی سنتی غرقابی 623 و 632 میلی متر بود. مقدار آب مورد نیاز مزرعه در کشت سنتی غرقابی نیز به میزان 13/1% در سامانه ی مدیریت کشت فشرده ی برنج کاهش یافت. مقادیر ضریب گیاهی بر پایه ی تبخیر-تعرق مرجع از روش تشتک تبخیر برای فازهای سه گانه ی رویشی، زایشی و رسیدن، برای سامانه ی سنتی غرقاب در کشت اول برای رقم کوهسار به ترتیب از راست به چپ برابر با (1/14-1/129-0/92) و هاشمی (1/18-1/32-0/92) به دست آمد. طبق نتایج به دست آمده می توان دریافت که به کارگیری سامانه ی کشت فشرده ی برنج باعث صرفه جویی قابل ملاحظه ای در مصرف آب شالیزار می شود. لذا با توجه به کمبود آب در کشور، می توان از این روش به عنوان یکی از راهکارهای سازگاری با کم آبی در مناطق برنج خیز بهره برد.

کمبود منابع آب به ویژه در بخش کشاورزی یکی از معضلات متداول در توسعه پایدار محسوب می شود. به این منظور تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر کم آبیاری در روش آبیاری قطرهای بر عملکرد، اجزای عملکرد و کارآیی مصرف آب در گیاه ذرت سینگل کراس 704، در سال زراعی 97-1396 در مزرعه تحقیقاتی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران واقع در شهرستان پاکدشت اجرا شد. آزمایش به صورت بلوک کامل تصادفی با سه سطح %100 (ِD1)، %75 (D2) و %55 (D3) نیاز آبی گیاه ذرت در سه تکرار انجام شد. بیشترین عملکرد زیست توده در بین سطوح مختلف آبیاری در تیمار %100 مشاهده شد و با اعمال کم آبیاری%75 و %55، عملکرد محصول %25 و %50 کاهش نشان داد. همچنین، بیشترین عملکرد دانه برابر 14805 کیلوگرم در هکتار در تیمار %100 آبیاری و کمترین آن با مقدار 10227 کیلوگرم در هکتار در تیمار %55 نیاز آبی بود. بیشترین کارآیی مصرف آب زیست توده برای تیمار %75 آبیاری قطره ای و برابر با 55/3 کیلوگرم بر مترمکعب آب مصرفی به دست آمد. بنابراین می توان گفت که سامانه آبیاری قطره ای با %75 نیاز آبی، سامانه بهینه است و استفاده از آن توصیه می شود.

یکی از مهم ترین مسائل بخش کشاورزی پایین بودن بهره وری نهاده ها به ویژه آب است. در این مطالعه علاوه بر تعیین بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب، عوامل مؤثر بر بهره وری فیزیکی و اقتصادی آب در تولید پرتقال در شهرستان قائم شهر استان مازندران نیز بررسی شد. در راستای اهداف تحقیق، از شاخص های عملکرد به ازای مترمکعب آب آبیاری (CPD)، درآمد ناخالص به ازای مترمکعب آب آبیاری (BPD) و درآمد خالص (سود) به ازای مترمکعب آب آبیاری (NBPD) استفاده شد. همچنین برای بررسی عوامل مؤثر بر بهره وری آب از تحلیل های رگرسیونی بهره گرفته شد، اطلاعات لازم در این پژوهش نیز از طریق تکمیل 162 پرسشنامه از باغداران شهرستان قائم شهر در استان مازندران در سال زراعی 98-1397 گردآوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از نرم افزار Eviews7 انجام پذیرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که برای پرتقال شهرستان قائم شهر، شاخص CPD معادل 6/9 کیلوگرم بر مترمکعب، شاخص BPD معادل 47500 ریال بر مترمکعب و شاخص NBPD در سه نرخ بهره 10، 12 و 15 درصد به ترتیب معادل 29000، 28000 و 26600 ریال بر مترمکعب است. دبی چاه، روزهای استفاده از چاه، مدت زمان صرف شده برای آبیاری، تعداد دفعات آبیاری، سن درختان، فاصله درختان، سن باروری درختان، هزینه سم و هزینه کود از عوامل مؤثر بر بهره وری آب می باشند. در بین متغیرهای مذکور متغیر مدت زمان صرف شده برای آبیاری از طریق تأثیر بر میزان آب آبیاری، بیشترین تأثیر را بر بهره وری فیزیکی آب داشته است. با توجه به تأثیر منفی متغیرهای دبی چاه، تعداد دفعات آبیاری و مدت زمان صرف شده برای آبیاری بر بهره وری اقتصادی آب، پیشنهاد می گردد آبیاری متناسب با نیاز درختان و با روشی صورت گیرد که حجم آب کمتری مصرف شود.

ضرورت افزایش بهره وری اقتصادی کشاورزی و افزایش تقاضای جهانی برای مصرف گیاهان دارویی و همچنین کم بودن نیاز آبی این گیاهان باعث تغییر الگوی کشت به نفع گیاهان دارویی شده است. با توجه به مشخص نبودن نیاز آبی گیاه دارویی سیاهدانه در منطقه خشک بیرجند، این تحقیق با هدف تعیین ضرایب گیاهی (Kc) مراحل مختلف رشد و همچنین تعیین نیاز آبی (ETc) این گیاه در سال 1397 اجرا شد. به منظور اجرای طرح از سه عدد میکرولایسیمتر وزنی با قطر 20 و ارتفاع 16 سانتی متر در سه تکرار استفاده شد. تبخیر و تعرق روزانه واقعی به روش بیلان آب در میکرولایسیمترها برآورد شد و تبخیر و تعرق مرجع با استفاده از گیاه چمن 12 سانتی متری (گیاه مرجع) محاسبه گردید. نتایج نشان داد که در مرحله ابتدایی میزان تبخیر و تعرق پایین بود، در مراحل توسعه روند افزایشی داشت، در مرحله میانی به حداکثر مقدار خود رسید و در مرحله انتهایی رشد گیاه به علت فرآیند پیری میزان تبخیر و تعرق به حداقل مقدار کاهش یافت. مقدار تبخیر و تعرق مرجع برابر با 1439 میلی متر، میانگین نیاز آبی سیاهدانه برابر با 670 میلی متر و مقدار ضرایب گیاهی در مراحل مختلف اولیه، توسعه، میانی و انتهایی به ترتیب برابر با 0/39، 0/53، 0/59 و 0/28 بدست آمد. نتیجه گیری کلی تحقیق این است که با استفاده از مقادیر ضرایب گیاهی و نیاز آبی بدست آمده می توان نسبت به کشت برنامه ریزی شده این محصول با حداکثر بهره وری آب در منطقه خشک بیرجند اقدام نمود.

به منظور بررسی تنش شوری آب بر ویژگی های جوانه زنی بذر کینوا، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح آماری کامل تصادفی با 10 تیمار و سه تکرار در سال 1397 در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران اجرا شد. عامل شوری آب در پنج سطح (آب مقطر، 5، 10، 15 و 20 دسی زیمنس بر متر) و عامل رقم در دو سطح (تیتیکاکا و ردکاردینا) در نظر گرفته شد. اثر شوری آب و رقم و اثر متقابل آنها بر صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه، ریشه چه و گیاه چه، شاخص بنیه و شاخص تحمل ساقه چه و ریشه چه معنی دار بود. تنش شوری کلیه صفات اندازه گیری شده را به طور معنی داری کاهش داد که این کاهش در رقم ردکاردینا بیشتر از رقم تیتیکاکا بود. تنش شوری آب تا سطح پنج دسی زیمنس بر متر تاثیر معنی داری بر درصد جوانه زنی بذر رقم تیتیکاکا نداشت، در حالی که در مورد رقم ردکاردینا تفاوت درصد جوانه زنی بین سطوح شاهد آب مقطر و شوری پنج دسی زیمنس بر متر معنی دار بود. بیشترین درصد جوانه زنی به میزان 100% از تیمار بدون تنش شوری (تیمار شاهد) در هر دو رقم تیتیکاکا و ردکاردینا به دست آمد، در حالی که درصد جوانه زنی در تنش شوری آب 5، 10، 15 و 20 دسی زیمنس بر متر در رقم تیتیکاکا 1/4%، 4/9%، 14/3% و 21% و در رقم ردکاردینا به ترتیب2/6%، 6/6%، 18/3% و 29/7% نسبت به شاهد کاهش یافت. طول ساقه چه ارقام در سطح شوری 5، 10، 15 و 20 دسی زیمنس بر متر نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 6/8%، 14/0%، 27/6% و 39/6% برای رقم تیتیکاکا و 7/3%، 19/9%، 43/7% و 53/8% برای ردکاردینا نسبت به شاهد کاهش نشان داد که این درصد کاهش برای طول ریشه چه رقم تیتیکاکا، 2/1%، 12/6%، 32/6% و 44/2% و در رقم ردکاردینا 6/4%، 21/2%، 38/2% و 57/9% بود. تنش شوری آب 5، 10، 15 و 20 دسی زیمنس بر متر موجب شد تا وزن خشک گیاهچه رقم تیتیکاکا 12/7%، 27/1%، 36/8% و 46/6% و در رقم ردکاردینا 11/4%، 27/8%، 45/0% و 57/1% کاهش یابد. نتایج به-دست آمده حاکی از حساسیت بیشتر رقم ردکاردینا به تنش شوری آب در مرحله جوانه زنی در مقایسه با رقم تیتیکاکا بود.

خیار (Cucumis sativus L) یکی از مهم ترین تولیدات گلخانه ای در ایران و جهان محسوب می شود. خیار محصول فصل گرم معتدل بوده و به تغییرات رطوبت خاک بسیار حساس است. به منظور مدل سازی تأثیر اختلاط خاک با خاک اره بر عملکرد خیار گلخانه ای در شرایط تیمارهای رطوبتی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل نمونه بدون خاک اره (شاهد) و ترکیب 5%، 10%، 20% و 40% خاک اره بود و رژیم های رطوبتی در دو سطح 45% و 65% ظرفیت زراعی و سطح بدون تنش منظور گردید. با استفاده از روش سطح پاسخ، نتایج نشان داد که بهترین مدل عملکرد بر اساس متغیر های درصد خاک اره و میزان رطوبت، مدل درجه دو با ضریب تبیین 0/85 است. همچنین تأثیر میزان سطوح رطوبت در دسترس بر عملکرد به صورت خطی بوده و در مقابل تأثیر عامل درصد خاک اره بر عملکرد به صورت تابع درجه دو است. نیز، بیش ترین عملکرد با فرض کمترین رطوبت در دسترس و کمترین درصد اختلاط خاک اره، برابر 86/6 (تن بر هکتار) با درجه مقبولیت[1] برابر 0/6، در تیمار 13/7% خاک اره و 43/6% تخلیه رطوبتی به دست آمد. بیش ترین عملکرد با فرض کمترین رطوبت در دسترس و تغییر میزان خاک اره بین صفر تا 40%، برابر 93/6 (تن بر هکتار) با درجه مقبولیت 0/8، در تیمار 27/6% خاک اره و 47% تخلیه رطوبتی به دست آمد. نتایج نشان داد که با کاهش رطوبت در دسترس و همچنین در یک رژیم رطوبتی مشخص با افزایش میزان خاک اره، شاخص های ریشه، به غیر از طول ریشه اصلی، روندی افزایشی داشت. همچنین در هر یک از تیمارهای رطوبتی، روند افزایشی عملکرد با افزایش میزان خاک اره مشاهده گردید. بنابراین، با توجه به تأثیر غیرخطی متغیرهای رژیم رطوبتی و میزان اختلاط خاک اره بر عملکرد خیار گلخانه ای، برای رسیدن به بهترین عملکرد، می بایست نسبت مناسب اختلاط آن برای هر خاک تعیین شود.