مطالعات اقتصاد انرژی
سال:1400 | دوره:17 | شماره:71 |تعداد مقالات:8

برق به عنوان یکی از نهاده های اصلی نقش بسیار مهمی در تولید بخش های مختلف اقتصادی ایفا می کند، لذا قطعی برق می تواند هزینه های زیادی را به این بخش ها و نهایتا به رشد و توسعه اقتصادی تحمیل نماید. در این راستا، هدف مطالعه حاضر برآورد هزینه های رفاهی ناشی از قطعی احتمالی برق در بخش های تولیدی اقتصادی ایران می باشد. این مطالعه با استفاده از داده تابلویی استانی دوره زمانی 1397-1389 و در دو مرحله انجام شده است. در مرحله اول، توابع تقاضای مشتقه برق در بخش های (صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات) برآورد شده است. در مرحله دوم تغییرات اضافه رفاه مصرف کنندگان برق با فرض قطعی احتمالی برق با استفاده از تابع تقاضای برآورد شده هر بخش انجام گردیده است. نتایج مرحله اول نشان می دهد گازوییل (نفت گاز) در بخش صنعت و معدن مکمل برق و گاز طبیعی در بخش خدمات جانشین برق می باشد. بخش کشاورزی نسبت به تغییرات قیمت برق حساسیت ندارد. همچنین نتایج محاسبه زیان رفاهی بخش های (صنعت و معدن، کشاورزی و خدمات) در سطح کلان و استانی نشان می دهد که در بخش صنعت و معدن استان های کهگیلویه و بویراحمد و آذربایجان شرقی به ترتیب بالاترین و پایین ترین تغییرات رفاهی ناشی از قطعی احتمالی برق را به ازای یک قیمت تعادلی معین به خود اختصاص داده اند. در بخش خدمات، استان خراسان شمالی و استان البرز به ترتیب بالاترین و پایین ترین میزان زیان رفاهی را از قطعی احتمالی برق دارند.

هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه میان بازده و نوسان قیمت نفت خام سنگین ایران با استفاده از روش کوانتایل مبتنی بر کاپولا است. رگرسیون کوانتایل کاپولا ابزاری کارا برای تحلیل مدل های غیرخطی سری زمانی است که به دلیل عدم نیاز به فروض اولیه، دارای مزیت در برآورد ارتباط بین بازده و نوسان است. داده های تحقیق به صورت ماهیانه از ژانویه 1990 تا دسامبر 2019 مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش برای محاسبه نوسانات قیمت نفت از فیلتر هادریک-پرسکات استفاده شده است و کوانتایل ها هم به صورت چارکی و هم به صورت صدکی به کار برده شده است. آزمون کلموگروف-اسمیرونوف و بررسی آمار توصیفی، توزیع چوله به چپ متغیرهای بازده و نوسانات قیمت نفت ایران را تایید می کند، بنابراین محاسبه رابطه مستقیم میان بازده نفت ایران و نوسانات قیمت نفت ایران امکان پذیر نیست. براساس نتایج برآورد رگرسیون کوانتایل کاپولا، بین نوسانات و بازده قیمت نفت خام ایران در کوانتایل های (05/0، 1/0، 2/0، 25/0، 3/0، 8/0، 9/0، 95/0) که مربوط به دوره های بدون ثبات و بحرانی (دوران جنگ و تحریم های اقتصادی) است، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد که از نظر تیوریک از طریق کانال تاثیر تقاضای احتیاطی بر قیمت نفت قابل توضیح است. براساس نتایج آزمون ANOVA جهت بررسی همگونی واریانس ها درون کوانتایل های مختلف، فرضیه برابری واریانس ها رد شد. همچنین بین نوسانات قیمت نفت با تاخیر زمانی یک دوره (Xt-1) و بازده نفت در کوانتایل های فوق رابطه معنادار یافت شد. با استفاده از این نتایج، سرمایه گذاران می توانند ریسک سرمایه گذاری در بازار نفت و نیز سایر یازارهای مالی مرتبط با بازار نفت را به نحو موثرتری مدیریت کنند.

درحالی که اکثر مطالعات در ادبیات نفرین منابع طبیعی بر تاثیر این نوع منابع بر رشد اقتصادی و سطح درآمد متمرکز شده اند، هدف این مطالعه بررسی تاثیر وابستگی به انرژی نفت بر توزیع درآمد در گروه کشورهای در حال توسعه غنی از منابع نفت (شامل ایران و 18 کشور دیگر) می باشد. همچنین این مطالعه به بررسی تاثیر کیفیت نهادی (شامل چهار مولفه معرفی شده توسط بانک جهانی و شاخص ترکیبی آنها) و اثرات متقابل بین اندازه های متفاوت این شاخص ها و وابستگی به نفت بر نابرابری درآمدی در طول دوره 2017-2000 می پردازد. برای دست یابی به این هدف از روش گشتاورهای تعمیم یافته (GMM) برای حل مشکل درون زایی استفاده می گردد. نتایج حاصل از برآورد الگو بیانگر این است که وابستگی به نفت به افزایش نابرابری درآمدی منتهی شده است. همچنین نتایج نشان دهنده اهمیت نقش سرمایه انسانی، افزایش تولید ناخالص داخلی سرانه و بهبود کیفیت نهادی در کاهش نابرابری درآمدی می باشد. این نتایج همچنان نسبت به شاخص های متفاوت کیفیت نهادی برقرار می باشد. به علاوه، در این مطالعه سطح استانه ای برای شاخص ترکیبی کیفیت نهادی حاصل شده که بیانگر این است که وقتی شاخص ترکیبی بالاتر از این سطح قرار گیرد، اثرات مثبت وابستگی به نفت بر افزایش نابرابری درآمدی جبران می شود.

اضطراب در بازارهای مالی به عنوان نیروی موثر بر رفتار عاملان اقتصادی به صورت وجود نااطمینانی و تغییر انتظارات تعریف می شود که به مقادیر بحرانی آن، بحران مالی می گویند. افزایش درآمدهای نفتی ممکن است از طریق افزایش سرمایه گذاری، به خصوص سرمایه گذاری بخش دولتی و نیز واردات کالاهای سرمایه ای و واسطه ای و ورود تکنولوژی های جدید، اثرات مثبتی بر عرضه کل باقی گذارد. افزایش ارزش پول ملی که می تواند از یک تکانه مثبت نفتی حاصل شود، در واقع قیمت کالاهای سرمایه ای و واسطه ای وارداتی را کاهش می دهد. با توجه به اهمیت بحث شاخص اضطراب مالی و ارتباط آن با متغیرهای اقتصادی تاثیرگذار بر کشورها در این پژوهش با هدف بررسی انتقال نوسان شاخص اضطراب مالی بر شاخص های اقتصاد کلان کشورهای عضو اوپک به مطالعه این موضوع پرداخته شده است. در این پژوهش با استفاده از مدل های GARCH چند متغیره مدل BEKK و VAR، به بررسی و امتحان فرضیه های پژوهش پرداخته شده است. داده های پژوهش حاضر به صورت روزانه طی سال های 1389 تا 1398 مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که شاخص اضطراب مالی سبب ایجاد تکانه در نرخ بهره، نقدینگی و تورم در کشورهای ایران، کویت و قطر می شود.

انتشار سالانه نزدیک به 180 میلیون تن CO2 توسط نیروگاه های حرارتی کشور یکی از عوامل قرارگیری ایران در جایگاه نهم کشورهای تولیدکننده گاز های گلخانه ای در دنیا می باشد. براین اساس، در پژوهش حاضر سیاست های دیسپاچینگ بهینه اقتصادی محیط زیستی بار و پروتفولیوی از استراتژی های بهبوددهنده کارایی در دو سمت عرضه و تقاضا به ترتیب در سناریوهای MT1 و MT2 و EEP در مدل ساز LEAP و سیستم بهینه یاب آن OSeMOSYS شبیه سازی و بهینه یابی شده اند. برای این منظور از داده های سری زمانی 1387 تا 1397 ترازنامه انرژی کشور استفاده شد و با مدل سازی سیستم انرژی، به شناسایی وضعیت موجود و پیش بینی عرضه و تقاضای برق حرارتی، انواع هزینه ها و میزان انتشار گازهای گلخانه ای در بازه زمانی 20 ساله 2030-2011 برای کل کشور اقدام گردید. سپس با تعیین دیسپاچینگ بهینه نیروگاه های حرارتی، کارآمدترین سیاست جهت بهبود کارایی اقتصادی محیط زیستی بخش برق حرارتی در راستای دستیابی به توافقنامه پاریس در قالب برترین سناریو از طریق تحلیل هزینه-منفعت معرفی شده است. نتایج حاصل نشان دادند که کلیه سناریوهای جایگزین با کاهش بیش از 15درصد انتشار و منافع اقتصاد محیط زیستی بیش از 8 میلیارد دلار نسبت به سناریوی مرجع؛ علاوه بر امکان تحقق توافق مشروط و غیرمشروط، دستیابی به اهداف INDC ایران را میسر خواهند ساخت.

وابستگی روزافزون مصرف انرژی (به ویژه نفت و گاز) کشورهای اروپایی به عرضه انرژی خارجی موجب نگرانی همیشگی اتحادیه اروپای در زمینه تامین انرژی و امنیت عرضه آن می باشد. از طرفی با توجه به مسایل زیست محیطی سهم انرژی های پاک در سبد مصرفی انرژی جهان و به ویژه اروپا در حال افزایش است. حدود یک چهارم کل انرژی مصرفی در اتحادیه اروپا گاز طبیعی است. اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا تقریبا تمام منابع انرژی به ویژه نفت و گاز مورد نیاز خود را وارد می کنند. روند رو به رشد واردات انرژی اروپا از جمله گاز از کشور روسیه، امنیت تامین انرژی مصرف کنند. روش پژوهش حاضر کیفی و از نوع تحلیل اسنادی است که با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. سوال اصلی مقاله حاضر این است که مهم ترین راهبردهای اروپا برای برطرف کردن معضل امنیت انرژی چه خواهد بود؟ مهم ترین معضلات امنیت تامین انرژی مصرف کنندگان اروپایی کدام است؟ نتایج این پژوهش نشان می دهد، در شرایط کنونی امنیت تامین انرژی اروپا به دلیل مواردی نظیر وابستگی زیاد واردات نفت و گاز از روسیه و تحریم نفتی کشورهای تولیدکننده نفت از جمله ایران، ونزویلا و. . . با مخاطره جدی مواجه است. مهم ترین راهبردهای کشورهای اروپایی عبارتست از تقویت و گسترش نهادهای بین بین المللی در جهت مقررات زدایی با تاکید بر بورس های نفتی، استفاده از منابع جایگزین انرژی های فسیلی، متنوع سازی سبدهای وارداتی نفت و گاز، سرمایه گذاری مشترک نفتی و گازی شرکت های اروپایی با واردکنندگان و استفاده از خط لوله برای انتقال گاز. ایران با توجه به قرارگرفتن در موقعیت منابع نفت و گاز جهان و برخورداری از اهمیت استراتژیکی در سطح جهان برخوردار بوده و موقعیت راهبردی در منطقه خلیج فارس و تنگه هرمز می تواند، از گزینه های مناسب برای کاهش مخاطرات امنیت انرژی اروپا به حساب می آید.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه مصرف انرژی و رشد اقتصادی با استفاده از روش تبدیل موجک می باشد. این روش، این امکان را فراهم می آورد تا با ترکیب تحلیل کلاسیکی سری زمانی و تحلیل دامنه فرکانسی، بتوان تحلیل زمان-فرکانس دو سری زمانی را در کنار هم مورد بررسی قرار داد. این پژوهش با استفاده از تبدیل موجک پیوسته سعی کرده است نقص روش های سنتی اقتصادسنجی را مرتفع ساخته و بینش جدیدی در خصوص رابطه میان رشد اقتصادی و مصرف انرژی در اقتصاد ایران طی سال های 1395: 4-1370: 1 ایجاد کند. نتایج نشان دهنده آن است که مصرف انرژی تنها در افق کوتاه مدت و در ابتدای دهه ی 1370 محرک رشد اقتصادی بوده و در بلندمدت، رابطه معنی داری میان دو متغیر وجود ندارد. از این رو، پیگیری سیاست های کاهش مصرف انرژی و صیانت از منابع طبیعی در بلندمدت صدمه ای به رشد تولید ناخالص داخلی وارد نمی کند.

توسعه صادرات گاز طبیعی به صورت مایع شده (LNG) به سبب شرایط حاد تحریمی کشور، محدودیت امکان صادرات گاز طبیعی از طریق خط لوله و گسترش تولید و استفاده از LNG در سبد انرژی کشورهای مختلف از جمله ضروریات توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی کشور قلمداد می شود. در مقاله حاضر تلاش شده است تا بر اساس داده های واقعی برای واحدهای کوچک-مقیاس و شرایط فعلی بازار داخلی و جهانی ابعاد این سرمایه گذاری مجددا بررسی شود و با بررسی عوامل مختلف موثر بر اقتصاد طرح به صورت همزمان و با درنظرگرفتن روابط تنگاتنگ بین آن ها، حساسیت اقتصاد طرح نسبت به تغییرات هر یک از این عوامل مدنظر قرار گیرد. بر اساس نتایج به دست آمده، احداث واحدهای کوچک-مقیاس تولید LNG در ایران از نقطه نظر سودآوری و نرخ بازگشت سرمایه بسیار توجیه پذیر می باشد. با توجه به حساسیت و همبستگی نرخ فروش محصول تولیدی به قیمت نفت صادراتی در منطقه آسیا، نتایج حاصل از بررسی شرایط اقتصادی طرح نسبت به تغییرات قیمت نفت مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و پیشنهادهایی در خصوص بهبود فرمول قیمت گذاری خوراک با هدف تامین بازده مناسب سرمایه گذار در کنار حفظ منافع وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران مطرح شده است.