پژوهش نامه اخلاق
سال:1392 | دوره:6 | شماره:22 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:مقاله پیش رو می کوشد تا ماهیت مقالات علمی ـ پژوهشی در عرصه اخلاق را بازگوید و منطق حاکم بر آن را آشکار سازد. نگارنده نخست منطق نگارش را به مثابه فرآیند اقناع بیان می کند و بر این باور است که نوشتن آکادمیک تلاشی برای اقناع مخاطبان متخصص و در نتیجه مستلزم تن دادن به قواعدی مشخص است. سپس به تحلیل ماده و صورت مقالات علمی ـ پژوهشی در عرصه اخلاق پرداخته، یکایک اجزای اساسی چنین مقالاتی را معرفی می کند و با برشمردن برخی لغزش های رایج در این زمینه، شیوه مقاله نویسی عالمانه را بازگو می کند. با این نگاه، نویسنده همه اجزای اصلی مقاله را تحلیل کرده و راه نگارش هر یک را گفته است و با بیان اصول راهنمایی برای نگارش چنین مقالاتی در عین تاکید بر اهمیت محتوا، ظرایف ساختاری را نیز خاطرنشان ساخته است. چکیده عربی:البحوث العلمیة والبحثیة، بسبب طبیعتها التجدیدیة والعلمیة، تعد الیوم أفضل معیار بل هی احیانا المعیار الوحید للحکم علی کتابها وعلی الوسط العلمی. وانطلاقا من ذلک فان کل من یدخلون فی الحقل الاکادیمی ویمارسون نشاطا فی مجال الدراسات العلیا أو التدریس، ملزمون بعرض کفاءاتهم فی هذا المجال وابراز اهلیتهم العلمیة وقدرتهم علی الکتابة. ومع کل ذلک فان کتاب هذا النمط من المقالات یفتقرون عادة إلی المقدرة العلمیة والمهارة اللازمة، ولا یعرفون کیفیة تنظیم أفکارهم وصیاغتها فی قالب علمی وثقافی. یحاول البحث الذی بین ایدیکم تسلیط الاضواء علی کیفیة سد هذا النقص، وتبین طبیعة المقالات العلمیة البحثیة فی مجال الأخلاق والمنطق الذی یسودها. وفی اطار هذه النظرة یبین الکاتب اولا منطق الکتابة بمثابة عملیة للاقناع، معتقدا ان الکتابة الاکادیمیة عبارة عن جهود تصب فی مسار اقناع متلقین متخصصین، وهو ما یعنی بالنتیجة انها تخضع لقواعد معینة. ومن بعد ذلک یأتی علی تحلیل مادة وشکل المقالة العلمیة البحثیة فی مجال الأخلاق، ثم یأتی علی شرح کل واحد من المکونات الأساسیة لمثل هذه البحوث. وبعد ذلک یسلط الضوء علی الأخطاء والهفوات الشائعة فیها، لینتهی بعد ذلک الی شرح طریقة کتابة البحث العلمی. وفی اطار هذه النظرة حلل الکاتب جمیع المکونات الأساسیة للبحث، وبین طریقة کتابة کل واحد منها، أی انه فی الواقع قدم التعلیمات الکفیلة بکتابة مثل هذه البحوث، وفی الوقت ذاته اکد علی أهمیة المحتوی والجوانب الدقیقیة فی صیاغة البحوث.

چکیده فارسی:اگرچه شاخص های گوناگون سبک زندگی اسلامی در آیات و روایات متعددی تبیین شده است، عدم تعمیق و تدقیق اندیشمندان اسلامی در این حوزه و نیز توأم نشدن آن با سبک زندگی امروزی، موجب کم رنگ شدن مولفه های سبک زندگی اسلامی در جامعه معاصر شده است. در این پژوهش، نگارندگان با تعمق و تدبر در آیات و روایات اسلامی (رویکرد دینی) و مفاهیم کسب و کار (رویکرد تخصصی)، به شناسایی مولفه های سبک زندگی اسلامی در حوزه کسب و کار می پردازند. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر جمع آوری داده، کیفی است. دستاورد این پژوهش، شناسایی 44 مولفه است که باید در کسب و کار اسلامی رعایت شود و همچنین 38 مولفه که باید در کسب و کار اسلامی از آن پرهیز شود. این مولفه ها در 3 گروه ویژگی های دینی، ویژگی های اخلاقی و ویژگی های کارآفرینی جای گرفته اند. چکیده عربی:لقد بینت العدید من الآیات والروایات المعالم المختلفة لنمط الحیاة الإسلامیة. غیر أن عدم تعمق المفکرین المسلمین فی هذا الجانب وتعاملهم السطحی معه وعدم تطویرهم له بحیث یتناسب مع نمط الحیاة الحدیثة، جعل مکونات النمط الإسلامی تفقد بریقها فی حیاة المجتمع المعاصر.فی هذا البحث حاول الکاتب من خلال اجالة النظر فی الآیات القرآنیة والأحادیث الشریفة (الاتجاه الدینی) ومفاهیم الکسب والعمل (الاتجاه التخصصی) التعرف علی مکونات نمط الحیاة الإسلامیة فی مجال العمل والکسب. هذا البحث من حیث الهدف عبارة عن بحث تطبیقی. وهو بحث کیفی من حیث الاسلوب الذی سار علیه فی جمیع المعلومات.واما النتیجة التی توصل إلیها هذا البحث فهی استخراج وبلورة 44 مکونا، وهی المکونات التی ینبغی أن تراعی فی العمل والکسب الذی یرتضیه الإسلام، هذا إلی جانب 38 مکونا ینبغی اجتنابه فی مجال العمل والکسب الذی یقره الإسلام. وقد تم تنظیم هذه المکونات ضمن ثلاثة تقسیمات وهی: الخصائص الدینیة، والخصائص الأخلاقیة، وخصائص الخلاقیة فی العمل.

چکیده فارسی:هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی پرورش صله رحم و نقش کلیدی آن در ایجاد همبستگی و تحکیم تعاملات و پیوندهای میان اعضای شبکه خویشاوندی و اجتماعی است. روش انجام این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و به منظور گردآوری داده های لازم جهت دستیابی به اهداف پژوهش، متون حدیثی مرتبط با موضوع با استفاده از فرم های فیش برداری از منابع گردآوری و با شیوه کیفی تحلیل شده است. نتایج پژوهش در دو بخش مبانی و نقش آنها در سبک زندگی اسلامی تبیین شده است. در بخش اول، ویژگی ها (کرامت، تمایل به معنویت و فضیلت دوستی، محبت، نوع دوستی، انس و الفت، آرامش طلبی، مثبت نگری، تمایل به احسان، خود ارزشمندی و دیگر ارزشمندی، تمایل به شادکامی، عفو و بخشش، مسوولیت پذیری اجتماعی و تمایل به مالکیت) مطرح گردیده و در بخش دوم پیامدهای روانی ـ عاطفی، روانی ـ اجتماعی، معنوی ـ دینی و اقتصادی ویژگی های مذکور تبیین شده است. چکیده عربی:من هذا البحث الذی بین ایدیکم تسلیط الضوء علی مبادئ تنمیة صلة الرحم وما لها من دور أساسی فی ایجاد التلاحم وتمتین أواصر العلاقات والترابط بین أعضاء شبکة الارحام والأقارب وعموم العلاقات الاجتماعیة. وکان المنهج الذی سار علیه هذا البحث منهج وصفی تحلیلی.ولغرض جمع المعلومات اللازمة لأجل التوصل إلی الأهداف التی یرمی إلیها هذا البحث أخضعت للدراسة والتحلیل بالاسلوب الکیفی نصوص الأحادیث الشریفة التی لها صلة وذلک بطریقة استمارات فرز البطاقات بعد أن جمعت من المصادر الحدیثیة. واما النتائج التی توصل إلیها البحث فقد جری شرحها فی بابین، هما المبادئ، ودورها فی نمط الحیاة الإسلامیة. تم فی الباب الاول شرح الخصائص التالیة: الکرامة، والمیل إلی الجانب المعنوی، وحب الفضیلة، والمحبة، والانس والالفة، ومحبة أبناء النوع الشری، والمیل إلی السکینة والاستقرار، والنظرة الایجابیة، والرغبة فی الاحسان، ومعرفة قیمة الذات وقیمة الآخر، والمیل إلی البهجة والسرور، والعفو والتسامح، وتحمل المسؤولیة الاجتماعیة، وحب الملکیة. وتناول الباب الثانی شرح المعطیات النفسیة العاطفیة، والنفسیة الاجتماعیة، والمعنویة الدینیة والاقتصادیة لهذه الخصائص المذکورة آنفا.

چکیده فارسی:اخلاق حرفه ای، وظایفی را متوجه سازمان تبلیغ دین می کند که رهیافت به عرصه های نوین، ازجمله آنهاست. پژوهش حاضر ضمن بازکاوی «تبلیغ دینی» مدعی است امروزه بدون ورود به عرصه های نوین علمی، تبلیغ دینی موفق نخواهد شد. ورود سازمان تبلیغ دین به دانش های جدیدی مانند: مدیریت، جامعه شناسی و روان شناسی امری اجتناب ناپذیر است. در این پژوهش با روش تبیینی، اولا عنصر «مسوولیت» در سازمان تبلیغ دین بررسی شده و این نتیجه به دست آمده که تبلیغ دین پیام رسانی صرف نیست، بلکه زمینه سازی برای پذیرش همه جانبه مفاد تبلیغی از مسوولیت های سازمان مزبور می باشد. ثانیا یکی از مهم ترین مقتضیات اخلاق حرفه ای در سازمان تبلیغ دین بررسی شده و این نتیجه به دست آمده که سازمان تبلیغ دین موظف است روش های کمی و کیفی خود را بروز داده، از تناسب با مخاطب، زمان و مکان غافل نماند. چکیده عربی:الأخلاق المهنیة تفرض علی المؤسسات الدعویة مجموعة من الواجبات ومنها دخول میادین الحیاة الحدیثة. یتناول هذا البحث تسلیط الضوء علی «الدعوة إلی الدین» ویدعی ان الدعوة الدینیة لن تحقق ای نجاح ما لم تدخل فی المجالات العلمیة الحدیثة. فالمؤسسة الدعویة لا مناص لها من الدخول فی العلوم الجدیدة مثل: علم الادارة، وعلم الاجتماع، وعلم النفس. یتناول هذا البحث فی بدایة هذا الامر شرح عنصر المسؤولیة فی مؤسسة الدعوة الدینیة، لیتوصل من خلال ذلک إلی نتیجة مفادها أن الدعوة الدینیة لیست مجرد ابلاغ رسالة الدین، وانما تقع علی عاتق المؤسسة الدعویة مهمة التمهید لقبول جمیع متطلبات الدعوة. ثم وضع علی بساط البحث أهم متطلبات الأخلاق المهنیة فی المؤسسة الدعویة وتوصل إلی نتیجة مفادها ان المنظمة الدعویة مکلفة بتطویر وتحدیث اسالیبها فی الدعوة إلی الدین سواء من حیث الکم أم من حیث الکیف، وان لا تبتعد عن مواکبة مقتضیات العصر، والمکان، والمتلقی.

چکیده فارسی:یکی از کاربردهای قاعده بسیطه الحقیقه علاوه بر اثبات وحدانیت حق تعالی اثبات «حیات» در تمام مراتب هستی و کاربست آن در حوزه زیست محیطی می باشد. همان طور که وجود، یک حقیقت واحد ساری است که به نحو تشکیک در همه موجودات جریان دارد، صفات ذاتی و حقیقی آن نظیر علم، اراده، قدرت و حیات نیز در همه موجودات سریان دارد. بنابراین همان گونه که همه موجودات از فیض وجود بهره مندند، از صفات او که عین ذات اوست، نیز بهره مند هستند. به عبارت دیگر، همه موجودات حتی جمادات نیز دارای حیات، علم، اراده و قدرت می باشند. بر این اساس، کل هستی از قوس صعود هستی تا اخس مراتب وجود، زنده و دارای حیات می باشند. در این پژوهش سعی داریم ضمن تشریح و تبیین قاعده بسیط الحقیقه و تبیین نظریات رایج زیست محیطی به نقد هر یک از این نظریات بر اساس قاعده مذکور بپردازیم. برآیند این نقد و بررسی، طرح نظریه بدیع ملاصدرا در حوزه اخلاق زیست محیطی خواهد بود. چکیده عربی:احدی القواعد الفلسفیة ذات الأهمیة الفائقة فی الحکمة المتعالیة هی قاعدة «بسیط الحقیقة کل الأشیاء ولیس بشئ منها».رغم أن الغرض الأساسی من هذه القاعدة الفلسفیة یرمی فی الدرجة الاولی إلی اثبات وحدانی الله، ولکن لها تطبیقات اخری أیضا یمکن ادراکها من خلال النظر إلی ما تنطوی علیه من خصائص. ومن هذه الخصائص اثبات «الحیاة» فی جمیع مراتب الوجود وتطبیقها فی مجال البیئة. فمثلما ان الوجود تسری فیه حقیقة واحدة وهی جاریة فی جمیع الموجودات علی نحو التشکیک، کذلک صفاته الذاتیة والحقیقیة مثل العلم، والارادة، والقدرة، والحیاة، ساریة فی جمیع الموجودات. وعلی هذا الاساس مثلما أن جمیع الموجودات تحظی بفیض الوجود، فهی کذلک تحظی بصفاته التی هی عین ذاته. وبعبارة أخری، جمیع الموجودات وحتی الجمادات منها، لها حیاة، وعلم، وارادة، وقدرة. وعلی هذا الأساس، فان الوجود کله ابتداء من قوس صعود الوجود، وإلی أدنی مراتبه، لها صفة الحیاة. نحاول فی بحثنا هذا فی اطار شرح قاعدة بسیط الحقیقة، استعراض النظریات التی طرحت فی حقل البیئة، ثم نأتی علی نقد کل واحدة منها استنادا إلی مفاد القاعدة المشار الیها آنفا. والنتیجة التی توصل إلیها هذا البحث هی طرح النظریة التی ابتکرها الملا صدرا فی حقل أخلاق البیئة.

چکیده فارسی:چالش جدی بشریت معاصر بیش از آنکه وامدار ضعف قوانین یا فقدان تکنولوژی باشد، معلول عدم کاربست بایسته های اخلاقی و رفتاری است. یکی از این بایسته های مهم و پرنقش، عنصر استقامت گفتاری است که دارای بار معنا و مفهوم خاصی است و مقصود آن، اقامه زبان بر حق و مدیریت استمرار این حق محوری است. بسیاری از چالش های فردی و فرافردی بشریت امروز همچون آشفتگی های روحی و روانی، اختلافات و از هم گسیختگی خانواده ها، نابسامانی های اجتماعی و نیز تخریب روابط در اثر لغزش های زبان و عدم استقامت گفتاری ایجاد شده و علاوه بر خسران معنوی و سوء عاقبت، لذت زندگی و آرامش درونی را از انسان سلب نموده است. ترسیم شاخصه های استقامت گفتاری در پرتو کلام علوی، نسخه مجربی را برای رفع و دفع چالش های اخلاقی بویژه در عرصه گفتار عرضه می نماید که این مقاله عهده دار بخشی از آن است. چکیده عربی:التحدیات التی تواتجهها البشریة فی حیاتها المعاصرة، تعزی إلی عدم العمل بالأوامر الأخلاقیة والسلوکیة قبل أن تعزی إلی ضعف القوانین أو فقدان التقنیة. ومن هذه الاوامر المهمة وذات التأثیر الفائق هو عامل الاستقامة فی القول، الذی یحظی بمعنی ومفهوم خاص، وهو اقامة اللسان علی الحق ومواصلة الاستمرار علی هذا الحق. ان الکثیر من التحدیات التی یعیشها الفرد وتواجه البشریة الیوم کالذی تعانیه من اضطرابات روحیة ونفسیة، واختلافات اسریة وتفکک اسری واضطرابات اجتماعیة، وکذلک تدمیر العلاقات، یعود سببها إلی فلتات اللسان وعدم الاستقامة فی القول، وهی تؤدی بالاضافة إلی الخسران المعنوی وسوء العاقبة، إلی سلب لذة الحیاة من الانسان وتفقده السکینة والاستقرار.ان صیاغة معالم الاستقامة فی القول فی ضوء الکلام العلوی، وصفة مجربة لدرء ما یواجه الانسان من تحدیات أخلاقیة وخاصة فی مجال القول. وهذا ما یتکفل هذا البحث بالنهوض بجانب منه.

چکیده فارسی:فخر رازی ویژگی ها و تقسیمات متعددی برای سعادت برمی شمرد. وی گاهی آن را به جای واژگانی همچون لذت و کمال به کار می گیرد. از نظر او، مفاهیمی همچون سعادت، کمال و لذت به دلیل بداهت و انتزاعی و غیرماهوی بودن، قابل تعریف به حد یا رسم نمی باشند. از آنجا که لذت و کمال رابطه تنگاتنگی با سعادت دارند، ازاین رو بهره گیری از مفاهیم فوق می تواند مفید باشد. فخر سعادت را امری دارای مراتب و درجات و تشکیک پذیر و نیز دارای اقسامی همچون: نفسانی (روحانی)، بدنی و خارجی می داند. او سعادت دنیوی را به کمال رسیدن نفس ناطقه در قوای عملی و نظری و رسیدن به مقام عبودیت عارفانه الهی می داند. برترین درجه سعادت در نگاه او، دیدار حق در آخرت است که موجب رستگاری اخروی و ابدی می شود. از نظر ایشان برترین درجه سعات فقط در آخرت محقق می گردد. چکیده عربی:وضع الفخر الرازی خصائص وتقسیمات متعددة للسعادة. وهو یستعمل هذه الکلمة فی بعض المواضع بدلا من کلمتی اللذة والکمال. وهو یری أن مفاهیم مثل السعادة، والکمال، واللذة غیر قابلة للتعریف ولا یمکن وضع حد ورسم لها لأنها بدیهیة وانتزاعیة وغیر ذات ماهیة. ونظرا إلی العلاقة الوثیقة بین اللذة والکمال من جهة، والسعادة من جهة أخری، لذلک یبدو التعاطی مع هذه المفاهیم مفیدا فی تسلیط الضوء علی هذا الموضوع. یری الفخر الرازی أن السعادة أمر ذو مراتب ودرجات وقابل للتشکیک، وله أقسام مثل: النفسانی (الروحانی)، والبدنی، والخارجی. ویعتبر السعادة الدنیویة فی وصول النفس الناطقة إلی الکمال فی قواها العملیة والنظریة والوصول إلی مقام العبودیة العرفانیة لله، وأعلی درجات السعادة لقاء الله فی الآخرة، وهو ما فیه النجاة الأبدیة فی الآخرة.ویعتقد أن أعلی درجات السعادة تتحقق فی الدار الآخرة.

چکیده فارسی:نظام هستی و انسان از منظر قرآن به «احسن» تعبیر شده است. با این وصف ما با مفاهیمی چون «هلوعیت» انسان در آموزه های قرآنی مواجهیم. حرص ورزی و جزع، معنای هلوع بودن اوست. «هلع» این است که وقتی انسان به فقر می رسد، بی تابی و وقتی به بی نیازی رسید، از دیگران منع می کند. در نکوهش یا ستایش هلوعیت، دیدگاه های متفاوتی ارائه شده است. در دو دیدگاه عمده یکی هلوعیت را جبلی و انسان را طبعا متصف به صفات مذموم می داند. در برابر این نظر، دیدگاه علامه «هلع» را خیر و سوء اختیار انسان را عامل تخریب آن می داند. در این میان برخی مثل قاضی باقلانی (به نقل فخر رازی) بین حالت نفسانی هلع و افعال ناشی از هلع تفکیک کرده و مذمت ها را متوجه افعال می داند، نه حالت نفسانی هلع. مویدات چهارگانه ای برای دیدگاه دوم وجود دارد: 1. تصریح حکمت 108 نهج البلاغه به قلب و حالات متضاد که تفسیر خاص خود را دارد؛ 2. بیان امام سجاد (ع) در مناجات شاکین و تحلیل آن؛ 3. تحلیل کلیت رذیله ها در بیان امام خمینی و تبیین آن؛ 4. دیدگاه فیض کاشانی و تایید برداشت مختار نگارنده. چکیده عربی:عبر القرآن الکریم عن طبیعة خلق نظام الوجود والانسان بصفة «الأحسن». ومع ذلک تواجهنا فی تعالیم القرآن الکریم مفاهیم وصفات مثل صفة «الهلع» عند الانسان. والهلع معناه الحرص والجزع. وهذه الصفة فی الانسان تعنی انه عند الفقر یبدی جزعه، وفی حالة الغنی یحرص علی ما فی یده ویمنعه عن الآخرین. وقد طرحت آرا متباینة فی ذم الهلع أو الثناء علیه. نلخصها هنا فی رأیین: یذهب الرأی الأول إلی أن الانسان مجبول علی الهلع وانه بطبعه یتصف بصفات ذمیمة. وفی مقابل هذا الرای هناک رأی آخر یذهب إلیه أصحاب النظر ومنهم العلامة محمد حسین الطباطبائی ومفاده أن الهلع صفة حمیدة ولکن یضفی علیها طابعا ذمیما بسبب سوء اختیاره. وفی هذا السیاق فصل البعض مثل القاضی الباقلانی (نقلا عن الفخر الرازی) بین الحالة النفسیة للهلع، وبین الأفعال الناجمة عن هذه الحالة، وقالوا إن الذم موجه إلی الأفعال لا إلی الحالة النفسیة للهلع. وهناک اربعة امور تؤید صواب الرأی الثانی وهی: 1. ما صرحت به الحکمة 108 من کتاب نهج البلاغة حول القلب وما یعتمل فیه من آرا متضادة، ولها تفسیرها الخاص 2. ما جاء عن الإمام علی بن الحسین السجاد (ع) فی مناجاة الشاکین وتحلیلها3. التحلیل العام الذی طرحه الامام الخمینی حول الرذائل، وشرحه 4. رأی الفیض الکاشانی وهو الرأی المختار لدی کاتب هذا البحث.

چکیده فارسی:براساس تنوع کارکردهای قوای نفس ناطقه (قوه نظری و عملی) نزد طوسی، استکمال علمی و عملی نیز متفاوت می شود. کمال علمی از سنخ معرفت و حقایق تکوینی (بینش ها) و کمال اخلاقی از جنس معارف جزئی و آثار عملی است. نظریه اخلاقی طوسی در واقع فراتر از سلامت نفس است و به آرمان های بالادستی، یعنی کمال نفس اشاره می کند. کمال به عنوان آرمان اخلاق دارای مراتب است که می توان آنها را با هرم طولی کمال ترسیم کرد. مراحل استکمال نزد طوسی، در آثار فلسفی به قوای عرضی نفس اشاره دارد و در آثار عرفانی نیز ناظر به سلوک نفس و سپهرهای وجودی طولی آن است. فرآیند استکمال در دو بعد علمی و اخلاقی است و طوسی برای استکمال آن برنامه عملی ارائه داده و تنها به نظریه پردازی نپرداخته است. چکیده عربی:القضیة التی یعالجها هذا البحث هی تحلیل التکامل العلمی والأخلاقی من منظار الخواجه نصیر الدین الطوسی. ولأجل هذه الغایة بدأنا بتحلیل مفهوم الکمال والتکامل. ومن الامور الاخری التی یتناولها هذا البحث أیضا هی جوانب تکامل الانسان علمیا وأخلاقیا، وبیان مراتب کماله والمنهج العملی وعملیة التکامل کما یراها الطوسی. إن جوانب الکمال فی تناظر مع قوی النفس الناطقة (القوة النظریة والقوة العملیة) ویختلف رای الطوسی حول تاثیر هذه القوی فی مؤلفاته المختلفة. واستنادا إلی مبدأ تنوع تاثیرات قوی النفس عند الطوسی، فان التکامل العلمی والعملی یختلف تبعا لذلک أیضا. الکمال العلمی من نمط المعرفة والحقائق التکوینیة (الرؤی)، والکمال الأخلاقی من نمط المعارف الجزئیة والآثار العملیة. ان النظریة الأخلاقیة التی یقول بها الطوسی تشمل فی الواقع ما هو أبعد من سلامة النفس وتمتد إلی تطلعات أسمی وهی کمال اللنفس. الکمال بصفته غایة للأخلاق، له درجات ومراتب وکل واحدة منها یمکن ابرازه مع الهرم الطولی للکمال. مراحل التکامل عند الطوسی تشیر فی کتبه الفلسفیة الی القوی العرضیة للنفس، بینما ترکز فی کتبه العرفانیة علی سلوک النفس ومظاهرها الوجودیة الطولیة. تسیر عملیة التکامل علی صعیدین، علمی وأخلاقی. وقد طرح الطوسی منهجا عملیا للتکامل، ولم یکتف بتقدیم رؤاه النظریة فقط.

چکیده فارسی:علامه طباطبایی در یک طرح ابتکاری، مکاتب اخلاقی را به چهار مکتب عمده (مکتب انبیای سلف، مکتب ویژه قرآن، مکتب فلاسفه یونان و مکتب نسبیت گرایی اخلاقی و پیروان نظریه تکامل) تقسیم می کند. دو مکتب اول را علامه جزو اخلاق دینی و دو قسم اخیر را سکولار می داند. بنابر ارزیابی علامه از مکاتب اخلاقی، نسبت اخلاق دینی و سکولار، نسبت نقص و کمال و مصداق عموم و خصوص مطلق است. تمایز اصلی دو رویکرد مذکور در بهره مندی و عدم بهره مندی عقل در شناخت مفاهیم، مصادیق، کشف، توجیه و تضمین ارزش های اخلاقی از معارف وحیانی است. در اخلاق دینی، ایمان حقیقی به مبدأ و معاد، التزام عملی به احکام دینی، ارزش های اخلاقی را تضمین و شکوفا می کند و منشأ ضعف های اخلاقی موجود در جوامع دینی به ویژه جوامع مسلمان، بی توجهی به مبانی و عدم التزام عملی به تعالیم اصیل دین اسلام است. چکیده عربی:قدم العلامة محمد حسین الطباطبائی حین قسم المذاهب الأخلاقیة إلی اربعة مذاهب رئیسیة، وهی المذهب الأخلاقی الذی کان علیه الأنبیاء السالفون، والمذهب الأخلاقی الذی دعا إلیه القرآن، ومذهب الفلاسفة الیونانیین، ومذهب النسبیة الأخلاقیة (وهو مذهب انصار نظریة التکامل). وقد وضع العلامة الطباطبائی المذهبین الأولین ضمن اطار الأخلاق الدینیة، بینما وضع المذهبین الآخرین فی اطار الأخلاق العلمانیة. وفی ضوء ما وضعه من تقسیم وتقییم للمذاهب الأخلاقیة، یتضح ان النسبة بین الأخلاق الدینیة والأخلاق العلمانیة کالنسبة بین النقص والکمال. وتعتبر مصداقا للعموم والخصوص المطلق.الفارق الأساسی بین الاتاهین المذکورین یتلخص فی الاستفادة أو عدم الاستفادة من العقل فی معرفة المفاهیم، والمصادیق، والکشف، والتوجیه، وتضمین القیم الأخلاقیة من المعارف الوحیانیة. وهذه القضیة بحد ذاتها تؤدی إلی ایجاد الفوارق بین الجوانب النظریة والعملیة فی الأخلاق. فی الأخلاق الدینیة یکون الایمان الحقیقی بالمبدأ والمعاد، والالتزام العملی بأحکام الدین ضمانة للقیم الأخلاقیة ومدعاة لازدهارها. واما التدنی الأخلاقی السائد فی المجتمعات الدینیة وخاصة المجتمعات الإسلامیة فیعود سببه إلی تجاهل الاسس وعدم الالتزام عملیا بالتعالیم الأصیلة التی دعا إلیها الدین الإسلامی.