پژوهش نامه اخلاق
سال:1394 | دوره:8 | شماره:28 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:تخیل به ویژه تخیل اخلاقی، مقوله ای است که تعریف دقیق و تعیین مختصات آن، چندان مورد توجه قرار نگرفته و بررسی نقش آن در بسیاری از نظام ها و نظریه های اخلاقی از جمله اخلاق اسلامی مغفول مانده است. برای رسیدن به این هدف، با ارائه تعریف پیشنهادی خود از تخیل اخلاقی، نسبت این تعریف با پاردایم های رایج بررسی می شود. پس از تبیین رابطه و تفاوت های تخیل اخلاقی با مفاهیمی چون خرافه یا ایمان به غیب، نقش و مدخلیت تخیل در دو سطح جداگانه تحلیل خواهد شد: سطح اصول شکلی و سطح هنجارهای اخلاق اسلامی. برای انجام این مهم، کارکرد تخیل در قاعده طلایی به عنوان یک اصل مهم در میان اصول شکلی اخلاق اسلامی تحلیل گشته، با بررسی فضایل و رذایلی چون قرض الحسنه، غیبت، زکات، قتل و احیا، نقش تخیل در ساحت هنجارها واکاوی خواهد شد. چکیده عربی:التخیل وخاصة التخیل الأخلاقی، موضوع لم ینل اهتماما فی ما یخص تعریفه بشکل دقیق ولا تعیین خصائصه، وبقی دوره مهملا فی الکثیر من النظم والنظریات الأخلاقیة ومنها الأخلاق الإسلامیة. ولأجل تحقیق هذا الهدف طرحنا ما اقترحناه من تعریف للتخیل الأخلاقی ونحاول عند ذلک دراسة طبیعة العلاقة ومدی التناسب بینه وبین النماذج الرائجة. ومن بعد تبیین العلاقة وأوجه الاختلاف بین التخیل الأخلاقی وبین مفاهیم اخری مثل الخرافة والایمان بالغیبیات، شرحنا فی اثر ذلک دور وتأثیر التخیل علی مستویین منفصلین: مستوی الاصول الشکلیة ومستوی قواعد الأخلاق الإسلامیة. ولغرض الوصول إلی هذه الغایة قمنا بعملیة تحلیل للتخیل فی اطار القاعدة الذهبیة باعتبارها أصلا مهما من بین الاصول الشکلیة للأخلاق الإسلامیة، کما بحثنا دورالتخیل فی مجال القواعد عبر تسلیط الضوء علی فضائل ورذائل مثل: القرض الحسن، الغیبة، الزکاة، قتل النفس وإحیاء النفس.

چکیده فارسی:تحقیقات نشان می دهد مادران شاغل باید نزدیک به دوبرابر مادران غیرشاغل در هر روز وقت صرف کنند تا بتوانند هم وظیفه مادری و همسری خود را انجام دهند و هم از عهده مسوولیت شغلی خود برآیند که این موجب کاهش توانایی، بی حوصلگی و خستگی بیش از حد آنها می شود. اسلام با اشتغال زنان در بیرون از خانه مخالفتی ندارد؛ به شرط آنکه، سلامت اخلاقی آنان به خطر نیفتد، حرمت و عفت آنان در معرض آسیب و خطر قرار نگیرد و کیان خانواده آسیب نبیند. در مقابل، فمینیسم با روانه ساختن بی رویه زنان به بازار کار، به محیط خانه که بهترین محیط هنرنمایی زن و مهم ترین ابزار زن برای مشارکت اجتماعی و تاثیرگذاری بر اعضای خانواده است، آسیب های جدی وارد کرده است. در این پژوهش که به روش توصیفی - تحلیلی صورت گرفته، دیدگاه های اسلام و فمینیسم در موضوع اشتغال زنان با هم مقایسه شده و سپس چالش های اخلاقی این امر برای خانواده از دیدگاه فمینیسم و راهکارهای اسلام در این زمینه بررسی شده است. چکیده عربی:تفید التقاریر أن الام العاملة یجب أن تنفق فی کل یوم ما یقارب ضعف الوقت الذی تنفقه الأم غیر العاملة، لکی یتسنی لها القیام بواجب الامومة والزوجة من جهة، وتنهض بمتطلبات العمل من جهة أخری. وهذا مما یؤدی إلی انخفاض قدرتها وتعبها وضیق صدرها إلی حد بعید. الإسلام لا یعارض عمل المرأة خارج البیت ولکن بشرط أن لا تکون هناک مفاسد فیها نیل من حشمتها وأخلاقها، ولا ینتج عن ذلک ضرر علی کیان الأسرة. وفی مقابل ذلک فان ما قام بها الاتجاه النسوی من توجیه النساء بلا قیود نحو سوق العمل، قد أحلق أکبر الضرر بجو الأسرة الذی یعتبر البیئة الأفضل الذی تبرز فیه المرأة قدراتها ومواهبها، والأداة الأکثر تأثیرا بید المرأة للمشارکة فی الحیاة الاجتماعیة والتأثیر فی أعضاء الأسرة. اجری هذا البحث باسلوب وصفی تحلیلی، وهو یقارن بین رأی الإسلام من جانب ورأی الاتجاه النسوی فی جانب آخر حول قضیة عمل المرأة، ثم یشرح المشاکل الأخلاقیة التی تنشأ عن ذلک ومدی تأثیرها علی الأسرة من منظار الاتجاه النسوی، والأسالیب التی یراها الإسلام فی هذا المجال.

چکیده فارسی:آموزه اخلاقی «با دیگران تنها به گونه ای رفتار کن که رضایت می دهی در همان موقعیت با تو رفتار شود»، در روایات اسلامی به «انصاف» و در نظام های اخلاقی معاصر، به «قاعده زرین» شهرت یافته است. به رغم تشابه معنایی این دو با هم و فراگیر بودن آنها در تمام ساحات رفتاری انسان، از یک سو شاهد ابهام در جهاتی از موضوع و طرح کلی آن هستیم و از سوی دیگر، تعارض ها و سوء فهم هایی مشاهده می شود که در نظام های اخلاقی معاصر همچنان محل توجه و نظر است. تحلیل و تطبیق یافته های موجود نشان می دهد که مفهوم «انصاف» با «قاعده زرین» همپوشانی دارد و با تحلیل سیستمی معنای مشترک آن دو، یعنی داشتن انتظار معقول و مشروع از خود و دیگری در صورت قرار گرفتن در موقعیت های فرضی مشابه، می توان الگوی رفتاری مناسبی برای زیست فردی و اجتماعی به دست داد. چکیده عربی:القاعدة الأخلاقیة «عامل الناس بمثل ما تحب أن یعاملوک» تعرف فی الأحادث الإسلامیة بقاعدة الانصاف، وتشتهر فی النظم الأخلاقیة المعاصرة باسم «القاعدة الذهبیة». ورغم التشابه بین هذین الاصطلاحین من حیث المعنی، وشمولهما لجمیع میادین السلوک الانسانی، غیر أننا نلاحظ وجود غموض فی بعض جوانب هذا الموضوع وطرحه بشکل عام من جهة، ومن جهة اخری هناک تعارض وسوء فهم یکتنف هذا المفهوم فی النظم المعاصرة. یتضح من خلال التحلیل ومقارنة المعطیات الموجودة، وجود تدا خل بین مفهومی الانصاف والقاعدة الذهبیة. وعند تحلیل نظام المعنی المشترک بینهما؛ بمعنی أن یکون هناک توقع معقول ومشروع من الذات ومن الآخر حینما یکونان فی مواقع افتراضیة متشابهة یمکن من خلال ذلک التوصل إلی نمط سلوکی مناسب للحیاة الفردیة والاجتماعیة.

چکیده فارسی:امروزه، گسترش بازارها، تنوع محصولات و افزایش تعداد شرکت های تولیدی، فضایی رقابتی را در بازار پدید آورده و درنتیجه شرکت ها ناچار به استفاده از راهبردهایی هستند که سودآوری و ماندگاری بیشتر آنها را در بازار به ارمغان آورد. در این میان، توجه بیش از اندازه به بقای شرکت و سودآوری آن، موجب انحراف توجه مدیران از یک اصل اساسی، یعنی اخلاق در مدیریت فعالیت های بازاریابی می گردد. اهمیت این امر به طور خاص در جوامع اسلامی بسیار چشمگیر است؛ بنابراین شناخت معیارهای اخلاقی اسلام در فعالیت های بازاریابی و عمل به آنها، راهکاری است که نه تنها در چنین جوامعی به دلیل جلب مشتریان بیشتر، سودآوری شرکت ها را افزایش می دهد، ماندگاری آنها را نیز در بازار رقم می زند. بر این اساس، در این پژوهش با هدف شناسایی ارزش های اخلاقی اسلام در مدیریت فعالیت های بازاریابی، با بررسی متون دست اول اسلام (قرآن و روایات)، مجموعه ای از ارزش های اخلاقی مورد تاکید این دین الهی، بررسی و ارائه شده اند. چکیده عربی:أدی اتساع الاسواق، وتنوع المنتجات وتزاید عدد الشرکات الانتاجیة، فی الوقت الحاضر إلی ایجاد اجواء من التنافس، وهذ ما دفع بالشرکات إلی اتباع أسالیب تضمن حصولها علی الأرباح وبقائها فی السوق لمدة أطول. وفی خضم ذلک ادی الاهتمام الفائق عن الحد بمدی بقاء الشرکات ودوامها وکثرة أرباحها إلی صرف أذهان المدراء عن قاعدة أساسیة وهی ضرورة الالتزام بالأخلاق فی ادارة العمل التسویقی. ویکتسب هذا الأمر أهمیة اکیر فی المجتمعات الإسلامیة علی وجه الخصوص. وعلی هذا الاساس تعتبر معرفة المعاییر الأخلاقیة التی وضعها الإسلام للعمل التسویقی، والعمل بها منهجا واسلوبا یضمن استقطاب المزید من العملاء والزبائن للشرکات ویزید أرباحها ویؤدی إلی دوام بقائها فی السوق، وهذا الواقع لا یقتصر علی مثل هذه المجتمعات فقد وانما یتعداها إلی غیرها أیضا. واستنادا إلی ذلک وبغیة التوصل إلی القیم الأخلاقیة فی حقل ادارة العمل التسویقی، فقد تولی هذا البحث طرح وشرح مجموعة من القیم الأخلاقیة التی یزکز علیها الإسلام عن طریق التقصی والتحقیق فی النصوص الإسلامیة الأصیلة وهی القرآن والأحادث الشریفة.

چکیده فارسی:مقاله حاضر، تحلیلی محتوایی از نگاه هفت دین زنده جهان (یهودیت، مسیحیت، اسلام، بودا، هندو، کنفسیوس و زرتشت) به قاعده زرین است. این قاعده در نگاه ادیان، شامل مولفه هایی چون «خود»، «دیگری» و «پسندیدن» است که با نگاه به روابط بین شخصی، از متدینان به هر یک از ادیان، عمل به آن مطالبه شده است. نگرش مطلوب ادیان، خود را در وضعیت وجودی دیگری دیدن یا از منظر دیگری به رفتار خود نگریستن بوده است. توجه به مولفه های مختلف این قاعده در گزارش ادیان، به ویژه مولفه «دیگری»، نشان می دهد که از منظر ادیان، مراعات قاعده زرین صرفا در برابر هم کیشان نیست و این قاعده در تراز یک قاعده همگانی و جهان شمول و صرف نظر از کیش و آئین خاصی، از سوی ادیان توصیه شده است. چکیده عربی:یقوم هذا البحث بعملیة تحلیل لمحتوی القاعدة الذهبیة من منظار سبعة أدیان إلهیة فی العالم (وهی الیهودیة، والمسیحیة، والإسلام، والبوذیة، والهندوسیة، والکونفوشیوسیة، والزرادشتیة). فی هذه الأدیان تشمل هذه القاعدة المکونات التالیة: الذات، والآخر، والرضا، حیث یدعو کل واحد من هذه الأدیان إلی العمل بهذه القاعدة فی العلاقات الشخصیة. النظرة التی تدعو إلیها الأدیان هی أن یضع الشخص نفسه فی موضع الآخر أو أن ینظر إلی سلوکه من منظار الآخر. الذی یترآی للعیان من خلال النظر إلی المکونات المختلفة لهذه القاعدة فی هذه الأدیان، وخاصة مکون «الآخر»، هو أن هذه الادیان لا تدعو أتباعها إلی الالتزام بهذه القاعدة الذهبیة ازاء أتباع دیانتهم فقط، وانما تجعل منها قاعدة عامة ومعیارا شمولیا یغض النظر عن الدین الذی ینتمی إلیه الآخر.

چکیده فارسی:تفاوت نگاه به سرشت بایستگی های اخلاقی، منشا تنوع نظریه هایی در این باب شده است. نظریه الزامات اخلاقی آیت الله لاریجانی یکی از آنهاست که به علت اعتقاد به معناداری و واقعیاتی نفس الامری، از سایر نظریه ها متمایز شده است. این مقاله ضمن تبیین دیدگاه ایشان و بررسی اجمالی سایر نظریه ها از نگاه خود ایشان، نظریه الزامات اخلاقی و عقلی را در سه حوزه معناشناسی، هستی شناسی و معرفت شناسی تحلیل و ارزیابی کرده است و ضمن اصرار بر اتقان و عدم تعارض بخش های مختلف این نظریه، نقدهایی بر آن وارد کرده است؛ انحصار عقل در ادراک، قابل تامل است و تاکیدهای قرآنی، روایی و فلسفی بر جایگاه عقل عملی و الزام و تدبیر آن نیز قابل توجه است. با توجه به جایگاه عقل در منابع مختلف و ترسیم دقیق آن، نحوه ادراک ما از احکام عقلی، نیازمند تفصیل بیشتری است که با لحاظ رویکرد مدرکیت عقل، توجیهات مقدر دیدگاه فوق، به سمت تعارضات پیش خواهد رفت؛ اما اگر نگاه به جایگاه عقل تغییر کند، تدقیق اندیشمندان و ازجمله خود استاد لاریجانی در نظریه الزامات اخلاقی و عقلی، مقدمه تسریع در روند رسیدن به نظریه ای جامع در باب نظریه اخلاقی اسلام خواهد شد. چکیده عربی:تفاوت النظر إلی طبیعة الإلزامات الأخلاقیة، کان سببا فی نشوء نظریات متنوعة فی هذا المجال، ومنها نظریة الإلزامات الأخلاقیة التی طرحها آیة الله لاریجانی، وهی تتمیز عن النظریات الاخری، بالاعتقاد بالمعنی وبالواقعیة الذاتیة. یقوم هذا البحث بشرح هذه النظریة ویبین سائر النظریات انطلاقا من رؤیته لها، ویسعی من خلال ذلک إلی تبیین وتقییم نظریة الإلزامات الأخلاقیة والعقلیة فی ثلاثة مجالات وهی جانب المعنی والجانب الوجودی والجانب المعرفی، مؤکدا علی اتقان وعدم وجود تعارض بین مختلف جوانب هذه النظریة، ثم انه وضعها علی بساط النقد والتقییم. إن انحصار العقل فی الادراک قضیة جدیرة بالتأمل، وتأکید القرآن والأحادث الشریفة والآراء الفلسفیة علی مکانة العقل العملی وإلزامه وتدبیره قضیة تلفت الانتباه. ونظرا إلی مکانة العقل فی المصادر المختلفة وتصویره علی نحو دقیق، لذلک فان ادراکنا للاحکام العقلیة یتطلب المزید من التفصیل حیث أن الاتجاه الذی یجعل الادراک للعقل، یسیر بالاستدلالات التی یفترضها الرأی المذکور نحو التعارض، ولکن اذا تغیرت النظرة إلی مکانة العقل فإن تدقیق المفکرین ومنهم الاستاذ لاریجانی نظریة فی الإلزامات الأخلاقیة والعقلیة ستکون مقدمة للاسراع فی عملیة التوصل إلی نظریة شاملة وجامعة فی حقل النظریة الأخلاقیة فی الإسلام.

چکیده فارسی:هدف این پژوهش، بررسی چارچوب نظری موعظه پذیری براساس قرآن و احادیث می باشد. این پژوهش کتابخانه ای- توصیفی با روش تحلیل محتوا به کشف و بررسی عناصر موثر در پذیرش موعظه پرداخته و سپس مناسبات میان آنها را بررسی کرده و نظام حاکم بر آنها را مشخص ساخته است. یافته های این پژوهش آن است که ایمان، تقوا، عقل، زهد، واعظ درونی، قلب نرم و منعطف و هوشیاری، از عناصر موثر در پذیرش موعظه هستند که در سه گروه عناصر شناختی، عاطفی و عملکردی طبقه بندی می شوند. بر این اساس، چارچوب نظری موعظه پذیری، مبتنی بر خود عقلانی، خود عاطفی، خود مهارگر و خود موعظه گر است. از سویی باید پیش از موعظه، این چهار «خود» را در افراد به وجود آورد و تقویت نمود که این وظیفه دستگاه های تبلیغی، آموزشی و پرورشی است. از سوی دیگر می توان با طراحی ابزار سنجش آن، به بازشناسی افراد موعظه پذیر از انسان های موعظه ناپذیر اقدام نمود. چکیده عربی:الغایة من انجاز هذا البحث هدف دراسة الإطار النظری للإتعاظ استنادا الی ما ورد فی القرآن والأحادث. انطلق هذا البحث المکتبی الوصفی الذی أجری بطریقة تحلیل المحتوی لکشف ودراسة العناصر المؤثر فی الإتعاظ وتقبل الموعظة. ثم درس بعد ذلک العلاقة بین هذه العناصر وحدد النظام السائد فیها تکشف معطیات هذا البحث أن الایمان، والتقوی، والعقل، والزهد، والواعظ الذاتی، والقلب اللین، والوعی، تعد من العناصر المؤثرة فی تقبل الموعظة، ویمکن تبویبها ضمن ثلاث مجموعات من العناصر المعرفیة، والعاطفیة، والعملیة. وعلی هذا الأساس یبنی الاطار النظری للاتعاظ علی الذات العقلانیة، والذات العاطفیة، والذات الرادعة، والذات الواعظة. وهذا ما یستدعی ایجاج وتعزیز هذه «الذاتیات» الاربعة لدی کل فرد قبل وعظه، وهذا بطبیعة الحال من واجب الجهات التبلیغیة والتعلیمیة والتربویة. هذا من جهة، ومن جهة اخری یمکن عند وضع اداة قیاس مناسبة، التمییز بین من یتعظون ومن لا یتعظون من بنی الانسان.