پژوهش نامه اخلاق
سال:1393 | دوره:7 | شماره:23 |تعداد مقالات:9

چکیده فارسی:فرااخلاق علمی است که به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می پردازد و معناشناسی مفاهیم اخلاقی، از مباحث این دانش به شمار می رود. مهم ترین بخش در تحلیل مفاهیم اخلاقی، مفاهیمی هستند که محمول جمله های اخلاقی قرار می گیرند و شامل مفاهیم ارزشی مانند «خوب» و «بد» و مفاهیم الزامی مانند «باید»، «نباید» و «وظیفه» هستند. این تحقیق با تفکیک حیث معناشناختی از هستی شناختی مفهوم «الزام اخلاقی»، تفسیری نو از دیدگاه علامه درباره معناشناسی «الزام اخلاقی» ارائه کرده و درصدد است تا اثبات کند علامه معنای «الزام اخلاقی» را «ضرورت بالغیر» می داند، زیرا ایشان نظریه اعتباریات را بر اساس «مجاز سکاکی» پایه ریزی می کند که معنای لفظ در این گونه مجازها با معنای حقیقی تمایزی ندارد، بلکه مصداق مجازی غیر از مصداق حقیقی خواهد بود، بنابراین معنای «باید» در استعمال حقیقی و اعتباری تفاوتی نخواهد داشت و با توجه به اینکه معنای «باید حقیقی» از منظر ایشان «ضرورت بالغیر» است، معنای «باید اعتباری» نیز «ضرورت بالغیر» خواهد بود. چکیده عربی:أهم قسم فی تحلیل المفاهیم الاخلاقیة هی تلک المفاهیم التی تستعمل فی محمول الجمل الاخلاقیة و تنطوی علی معان قیمیة و الزامیة. المفاهیم الاخلاقیة مثل الحسن و القبح، والمفاهیم الالزامیة مثل ما ینبغی و ما لا ینبغی والواجب. لقد کتبت حول «الالزام الاخلاقی» بحوث کثیرة، الا ان هذا البحث یرمی من خلال الفصل بین ذات و معنی مفهوم. «الالزام الاخلاقی»، إلی ان یقدم تفسیرا جدیدا لرأی العلامة محمد حسین الطباطبائی حول معنی «الالزام الاخلاقی». تهدف هذه المقالة إلی اثبات ان العلامة الطباطبائی یعتبر الالزام الاخلاقی بمعنی الضرورة بالغیر، و ذلک لأنه وضع نظریة الاعتبارات علی اساس «مجاز السکاکی»، و معنی اللفظ فی مثل هذه الانواع من المجاز لا یختلف عن معناه الحقیقی، و انما مصداق المجازی شیء آخر غیر مصداق الحقیقی. و علی هذا الأساس لا یختلف معنی «الوجوب» فی الاستعمال الحقیقی وفی الاستعمال الاعتباری. و نظرا إلی ان معنی الوجوب الحقیقی حسب رأیه هو الضرورة بالغیر، فان معنی الوجوب الاعتباری یعنی الضرورة بالغیر أیضا.

چکیده فارسی:چنان که شهرت یافته، فلسفه اشراق فلسفه به رنگ عرفان است. اخلاق اشراقی نیز اخلاق عارفانه است و جهت گیری آن به گونه ای است که انسان را به مدد سلوک اخلاقی از تاریکی های طبیعت و تعلقات دنیوی و از غربت غریب خویش رهایی می دهد تا او را به وطن اصلی اش بازگرداند. شیخ اشراق برای دستیابی سالک به تزکیه نفس و تصفیه دل و توفیق به بصیرت حقیقی بر اساس مبانی انسان شناختی و جهان شناختی سترگ، دستورالعمل هایی را توصیه کرده است. این نوشتار درصدد تبیین معنا و مفهوم و نیز ماهیت و حقیقت اخلاق از نگاه فلسفه اشراق است و به مبانی انسان شناختی و جهان شناختی اخلاق اشراقی و سپس برنامه ها و دستورالعمل های اخلاقی اشراقی می پردازد. چکیده عربی:المعروف عن فلسفة الاشراق انها تکتسی بلون العرفان. والاخلاق الاشراقیة اخلاق عرفانیة أیضا، والاتجاه الذی تسلکه یرمی إلی انتشال الانسان من ظلمات الطبیعة و من التعلقات الدنیویة، و ینقذه من غربته و یعیده إلی موطنه الأصلی، و ذلک بمساعدة السلوک الاخلاقی. و قد وضع شیخ الاشراق مجموعة من التعالیم والتوصیات التی تعین السالک علی تزکیة نفسه و تصفیة قلبه لنیل البصیرة الحقیقیة علی اساس مبادئ معرفة الانسان و معرفة الوجود. نبین فی هذه المقالة معنی و مفهوم و کذلک ماهیة و حقیقة الاخلاق من وجهة نظر فلسفة الاخلاق، ثم نأتی علی شرح مبادئ معرفة الانسان و معرفة الوجود فی اخلاق فلسفة الاشراق، ثم نبحث بعد ذلک التعالیم والتوجیهات الاخلاقیة فی فلسفة الاشراق.

چکیده فارسی:در این مقاله با اشاره به سیر تاریخی نزاع واقعی یا پنداری بودن «تعارض اخلاقی» و ادله طرفین، به تحلیل مفهومی قیود و نشانه های یک مورد تعارض اخلاقی واقعی پرداخته و اثبات می شود که حل نزاع واقعی یا پنداری بودن دوراهه های اخلاقی، بستگی به این دارد که مفهوم «باید» قابل تحویل به مفاهیم مندرج در آن باشد یا نه.در صورت تحویل مفهوم «باید» به «دلیل»، می توان از توجیه تکالیف، قابلیت ارزیابی و سنجش پذیری آنها سخن گفت.«گریزناپذیر بودن تخلف اخلاقی»، «ملغی نشدن» هیچ یک از دو الزام ازسوی دیگری، «وجود تناقض» و «پس ماند اخلاقی» ازجمله قیود مهم و نشانه های اختصاصی یک تعارض واقعی شمرده شده اند. چکیده عربی:تقدم هذه المقالة نبذة تاریخیة حول التعارض الاخلاقی و هل هو واقعی أم ظنی، مع ذکر الادلة التی یعرضها مؤیدو أصحاب کل واحد من هذین الاتجاهین، ثم تتناول عرض تجلیل مفهومی لقیود و خصائص حالة من التعارض الاخلاقی الواقعی وتبین ان حل النزاع حول واقعیة أو ظنیة هذین الاتجاهین الاخلاقیین یتوقف علی حالة «الوجوب» للمفاهیم المندرجة فیها و هل هی قابلة للتحول أن لا. ففی حالة تحول مفهوم «الوجوب» إلی دلیل یمکن عند ذاک الحدیث عن تبریر التکالیف و عن خضوعها للتقییم والقیاس. و من القیود المهمة والمعالم التی یختص بها التعارض الواقعی هو «عدم امکانیة التخلف الاخلاقی، و عدم الغاء أی من الالزامین من قبل الآخر، و وجود التناقض، والتخلف الاخلاقی.

چکیده فارسی:مولوی با الهام از منابع دینی با زبان شعر، تمثیل و جملات نغز، سعی در واکاوی معنا، علل، پیامدها و در نهایت راهکارهایی جهت درمان آن داشته است. از نظر مولوی، انسان دارای هویتی الهی است که در اثر هبوط، از آن دورافتاده و دچار خودفراموشی شده است. آنچه این فراموشی اجباری اولیه را تشدید می کند، تعلق به ماده و مادیات و تاثیر قوای طبیعی حیوانی است که تیرگی و ظلمت را بر وی غالب می سازد. در نتیجه او در درون خود عذاب و شکنجه مرغ محبوس را احساس می کند و می نالد و هوای بازگشت به وطن اصلی خود را دارد. این سیر استکمالی آثار مولوی در قالب قوس نزول و صعود قابل تصویر است. از دید مولوی دو دسته عوامل درونی و بیرونی باعث عدم شناخت خویشتن است. از نظر وی نقطه مقابل علل خودفراموشی، راه هایی برای خودیابی و غلبه بر خودفراموشی است. و راه درمان آن چیزی جز یافتن ماوای اصلی و بازگشت به آن و در نتیجه خروج از غفلت نیست. چکیده عربی:اتخذ جلال الدین الرومی المعروف باسم المولوی المصادر الدینیة وصاغ موضوعاتها فی أعماله بلغة شعریة، و باسلوب التشبیه والجمل الظریفة لتقصی معنی النسیان و أسبابه و نتائجه، و فی الختام بیان السبل الکفیلة بمعالجته فی رأیه الانسان له هویة الهیة ابتعد عنها و نسی ذاته بسبب هبوطه إلی الارض. و من الامور التی کرست هذا النسیان الاجباری الابتدائی هو امتزاجه و تعلقه بالمادة والمادیات و تأثیر القوی الطبیعیة الحیوانیة جعل الکدورة والظلمة تتغلب علیه و تبعده عن عالم الطهارة و الصلاح، و لهذا السبب یشعر فی داخله بعذاب الطیر السجین ویئن ویتأوه ویراوده حلم العودة إلی موطنه الأصلی. یمکن تصویر هذا المسار التکاملی فی اعمال جلال الدین الرومی لفی قالب قوس صعود و نزول. و هناک کما یری الرومی مجموعتان من العوامل الداخلیة والخارجیة التیتحول دون معرفة الانسان لذاته. و یری ان النقطة المقابلة لأسباب نسیان الذات، هی السبل الکفیلة بالعودة إلی الذات والتغلب علی حالة نسیان الذات. و یمکن القول بایجاز ان طریق العلاج لیس سوی العثور علی الموطن الأصلی والرجوع إلیه، و هو ما یعنی بالنتیجة الخروج من حالة الغفلة.

چکیده فارسی:در چگونگی تاثیر تربیت بر اخلاق و امکان تغییر اخلاق دیدگاه های مختلفی از سوی دانشمندان اخلاقی بیان شده است. این امر ارتباط مستقیمی با مساله ذاتی یا اکتسابی بودن صفات اخلاقی در انسان دارد. از دیدگاه ملامهدی نراقی این مساله قابل تفصیل است. وی برخی صفات را قابل تغییر و برخی را غیر قابل تغییر می داند و برای این مدعای خویش ادله ای اقامه کرده است. به نظر می رسد این ادله مکفی نبوده، به تبع آن، نظریه ایشان هم قابل قبول نیست، بلکه باید قائل به اطلاق شد، یعنی تمام صفات و ملکات انسان اکتسابی است و آنها مطلقا جبلی نیستند. چکیده عربی:طرح علماء الاخلاق آرا متعددة حول مدی تأثیر التربیة فی الاخلاق ومدی قدرتها علی تغییر الاخلاق. و هذه المسألة ذات علاقة مباشرة بفکرة الصفات الاخلاقیة للانسان و هل هی صفات ذاتیة أم اکتسابیة. و هذه القضیة قابلة للتفصیل من وجهة نظر النراقی. و بعبارة اخری یری النراقی ان بعض الصفات یمکن تغییرها بینما هناک صفات اخری یتعذر تغییرها. و قد اقام بعض الأدلة التی یثبت فیها هذا الادعاء، ولکن یبدو أن الادلة التی عرضها غیر کافیة، و تجعل وجهة نظره هذه تواجه بالشک. ان ما یمکن قوله فی هذا المجال هو القول بالاخلاق، أی أن جمیع صفات الانسان و ملکاته اکتسابیة و لیس مجبولا علیها.

چکیده فارسی:فضیلت از مهم ترین مفاهیم اخلاقی و معدود واژه هایی است که محمول گزاره های اخلاقی قرار می گیرند. ارسطو فضایل را با توجه به هدف آنها به دو دسته اخلاقی و عقلانی تقسیم کرد و فضایل عقلانی را ویژگی های پایدار نفس که با هدف شناخت حقیقت (درستی) به کار گرفته شوند، دانست. در رویکرد معرفت شناسی فضیلت محور که در چند دهه اخیر رواج یافته، بر ارزش معرفتی فضایل عقلانی و نقش آنها در صدق باورها تاکید شده است. البته در گونه های مختلف این رویکرد، تلقی یکسانی از این فضایل وجود ندارد. سوسا آنها را از سنخ قوا و استعدادهای معرفتی می داند، اما زگزبسکی آنها را از سنخ ویژگی های رفتاری و خصائص شخصیتی و همچنین جزء فضایل اخلاقی و زیرشاخه ای از آنها می داند و هرچند نگاه ارسطویی به فضایل عقلانی را برمی گزیند، تفکیک بین فضایل عقلانی و اخلاقی را برنمی تابد. در این نوشتار برآنیم تا ضمن بررسی رویکردهای گوناگون به فضایل عقلانی با تاکید بر دیدگاه رابطه آنها را با فضایل اخلاقی بررسی کنیم. چکیده عربی:الفضیلة واحدة من أهیم المفاهیم الاخلاقیة و من الالفاظ المعدودة التی تقع محمولا للقضایا الاخلاقیة. و قد قسم ارسطو الفضائل فی ضوء الغایات التی تبتغی من ورائها، إلی قسمین فضائل اخلاقیة و فضائل عقلانیة، واعتبر الفضائل العقلانیة هی تلک الطباع الثابتة فی النفس و بها تعرف الحقیقة (الصواب). فی الاتجاه المعرفی الذی یرکز علی الفضیلة، و هو اتجاه شاع خلال العقود الاخیرة، یجری الترکیز علی القیمة المعرفیة للفضائل العقلانیة و دورها فی صدق المعتقدات. و طبعا لیس هناک فهم موحد لهذه الفضائل فی اطار الانماط المختلفة لهذا الاتجاه. نذکر مثلا ان سوسا یعتبرها من نمط القوی والاستعدادات المعرفیة، فی حین ان زگزبسکی یعتبرها من نمط الخصائص السلوکیة والخصائص الذاتیة و هی کذلک جزء من الفضائل الاخلاقیة و تدخل ضمن تفریعاتها. و رغم ان ارسطو یرکز علی الفضائل العقلانیة، الا انه لا یعنی کثیرا بالفصل بین الفضائل العقلانیة والاخلاقیة. نتناول فی هذا البحث تسلیط الضوء علی الاتجاهات المختلفة للفضائل العقلانیة ثم یشرح ادلة زگزبسکی التی یساوی فیها بین الفضائل العقلانیة والفضائل الاخلاقیة.

چکیده فارسی:در این پژوهش به کمک صورت بندی تعارض بین عقل و دین، محل تعارض تنقیح می شود. سپس با تبیین رویکردهای حسن و قبح عقلی و شرعی (نظریه امر الهی)، نسبت آنها در فرمان ذبح اسماعیل بررسی می شود. بنابر نظریه امر الهی، معرفت اخلاقی وابستگی حداکثری به دین دارد. وقتی این مبنا را بر ماجرای قربانی کردن اسماعیل (ع) تطبیق دهیم، دچار تزاحمات اخلاقی می شویم که ناشی از تحکم و قرائت حداکثری از نظریه امر الهی است. پس به ناچار یا باید اخلاق را تعطیل کنیم یا از نظریه امر الهی، قرائت معتدل تری ارائه دهیم تا با اخلاق سازگار شود. هر کدام از این روش ها توفیق اندکی در حل تعارض بین دین و اخلاق پیدا می کنند، اما روش پایانی از همه موفق تر به نظر می رسد. چکیده عربی:یحاول هذا البحث تنقیح موضع التعارض بین العقل والدین من خلال تبیین اتجاهات الحسن والقبح العقلی والشرعی (نظریة الامر الالهی)، إلی بحث العلاقة بینها فی ما یخص أمر ذبح اسماعیل. وفقا لنظریة الامر الالهی ترتبط المعرفة الاخلاقیة بالدین فی أعلی حد ممکن. و عندما نطبق هذا المبدأ علی التضحیة باسماعیل ×، نقع فی تزاحمات اخلاقیة منبثقة من هیمنة و تسلط الحد الاکثر من نظریة الأمر الالهی. إذا فنحن مضطرون إلی تعطیل الاخلاق أو أن نقدم رؤیة اکثر اعتدالا لنظریة الأمر الالهی لکی تنسجم مع الاخلاق. ان کل واحد من هذه الأسالیب له نصیب من النجاح فی حل التعارض بین الدین والاخلاق، الا أن الاسلوب الاخیر هو الاکثر نجاحا من سائر الاسالیب.

چکیده فارسی:هدف از این مقاله، بررسی ادراک کودکان از مرگ، بررسی واکنش های کودکان در برابر پدیده مرگ در والدین و آموزش روش های توضیح مرگ و مقابله موثر به آنان می باشد. در این راستا، پیشینه های مذهبی با استفاده از متون معتبر اسلامی و روان شناختی بررسی می شود. داده های به دست آمده با استفاده از روش هرمنوتیکی تحلیل شده و این نتایج به دست آمده است که اولا، کودکان اطلاعات اندکی درباره مرگ و روش های مقابله با آن دارند که می توان پدیده مرگ و روش های مقابله با آن را به کودکان آموزش داد. ثانیا توضیح عینی، صریح و روشن، بیان و ابراز احساسات، شرکت دادن کودک در جلسات مشاوره و توضیح اینکه مرگ پایان زندگی نیست ازجمله روش های موثر برای توضیح این رخداد به کودکان می باشد. افزون بر آن، نتایج نشان داد که استفاده از روش های هنردرمانی از قبیل: ایجاد جعبه خاطرات، استفاده از صداهای موزون و داستان های متناسب با رشد و تحول، داستان های معنوی و قرآنی و نمایش عروسکی نه تنها می تواند در شناخت ما از احساسات کودکان در مورد مرگ والدین موثر واقع شود، روش موثری برای تخلیه هیجانی است به بینش آنان در این زمینه کمک می کند. چکیده عربی:هدف هذه المقالة دراسة کیفیة فهم الاطفال للموت، و معرفة ردود أفعالهم ازاء ظاهرة الوالدین و تعلیمهم أسالیب المواجهة الفاعلة مع هذا الوضع. فی هذا السیاق تم تقصی و دراسة الخلفیات الدینیة لهذه القضیة اعتمادا علی النصوص الاسلامیة المعتبرة و علی المعطیات العلم نفسیة. أخضعت المعطیات التی تم الحصول علیها للتحلیل باسلوب الهرمنوطیقیا. و قد اظهرت النتائج المستخلصة من ذلک أن الاطفال لیس لدیهم الا القلیل من المعلومات حول الموت و حول اسالیب مواجهته، ولکن من الممکن توضیح ظاهرة الموت للاطفال و تعلیمهم کیفیة مواجهتها. و مما تجدر الاشارة إلیه ان التوضیح العینی، و الصریح، و التعبیر عن المشاعر، و إشراک الاطفال فی جلسات الاستشارة، و تبیین ان الحیاة لا نهایة لها، بلغة الاطفال، یعتبر من الأسالیب المؤثرة فی هذا المجال. و بالاضافة إلی ذلک اظهرت النتائج ان اتباع اسالیب العلاج بالفن مثل ایجاد صندوق الذکریات، وتوظیف الاصوات الموزونة، والقصص المتناسبة مع النمو والتحول، والقصص المعنویة والقرآنیة، و مسرح العرائس، یساعدنا علی معرفة مشاعر الاطفال ازاء موت والدیهم، بل و یمکن ان یکون هذا اسلوبا مؤثرا فی افراغ المشاعر الانفعالیة و مساعدتهم علی اتخاذ الموقف الصحیح فی هذا المجال.

چکیده فارسی:جولیا درایور با نگرشی نوین در باب فضیلت سعی می کند علی رغم قبول چارچوب های کلی، نقش اصیل معرفت در اخلاق ارسطویی را کمرنگ کند و دست کم برخی از فضایل شاخص را مبتنی بر جهل و بی خبری تعریف و توجیه نماید. فضایل مورد نظر وی عبارتند از تواضع، اعتماد، گذشت، شجاعت ارتجالی و احسان بی حساب. لازمه پذیرش فضایل مبتنی بر جهل، قبول دیدگاهی فرااخلاقی است که قصد و نیت خیر را برای تحقق فضیلت ضروری نداند، اما برای محدود ساختن دامنه بحث در این پژوهش، بی آنکه این پیش فرض مورد نقد واقع شود، تنها به تحلیل و واکاوی فضایل مبتنی بر جهل بسنده شده است. چکیده عربی:تحاول هذه المقالة من خلال الاستناد إلی آرا جولیا درایفر فی باب الفضیلة، التوصل إلی رؤیة حول الفضائل ترمی رغم قبولها بالاطر العامة إلی التقلیل من أهمیة الدور الأصیل للمعرفة فی الاخلاق عند ارسطو، و تشرح و تبرر علی الأقل بعض الفضائل البارزة القائمة علی الجهل و عدم المعرفة. والفضائل التی یقصدها هنا هی التواضع، والثقة، والتسامح، والشجاعة الارتجالیة، والاحسان من غیر حساب، و من ضرورات الاعتقاد بالفضائل القائمة علی الجهل هو قبول الرؤیة الماوراء اخلاقیة التی تری ان قصد و نیة الخیر غیر ضروریة لتحقیق الفضیلة، ولکن من اجل تقیید نطاق البحث، اکتفینا ببحث و شرح الفضائل القائمة علی الجهل من غیر توجیه النقد إلی هذا الافتراض المسبق.