پژوهش نامه اخلاق
سال:1392 | دوره:6 | شماره:19 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:در این پژوهش ابتدا با روش مطالعه کتابخانه ای و بر اساس منابع اسلامی، مهم ترین رفتارهای اخلاقی در اسلام شناسایی شود و سپس با انجام آزمون میدانی، میزان رعایت آن رفتارها از سوی فروشندگان لوازم خانگی از منظر خریداران مشخص شود. در مرحله اول 21 رفتار رصد و در قالب 6 طبقه رفتار اصلی شامل: عدم فریب، صداقت، وفای به عهد، برخورد خوب، عدم سودجویی و اقاله دسته بندی شد. آزمون میانگین تک نمونه ای نشان داد که از بین شش رفتار اخلاقی، دو رفتار برخورد خوب با مشتری و وفای به عهد از طرف فروشندگان لوازم خانگی در حد بالاتر از متوسط رعایت می شود. همچنین عدم فریب، اقاله و عدم سودجویی رعایت نمی شوند و رفتار صداقت و راست گویی در حد متوسط رعایت می شود. آزمون فریدمن اولویت رعایت رفتارهای اخلاقی را از زیاد به کم بدین صورت نشان داد: 1. وفای به عهد، 2. برخورد خوب، 3. صداقت، 4. عدم فریب، 5. عدم سودجویی، 6. اقاله.   چکیده عربی:فی هذا البحث قمنا ابتداء باسلوب التحقیق المکتبی و علی أساس المصادر الإسلامیة بتعیین أهم أنماط السلوک الأخلاقی التی یرکز علیها الإسلام. ثم بعد ذلک أجرینا استطلاعا لأوضاع الأسواق المذکورة، و فی أعقاب اجراء اختبارات میدانیة، تم تعیین مدی الالتزام بذلک السلوک من قبل باعة الأدوات المنزلیة من وجهة نظر الزبائن. فی المرحلة الاولی جری رصد 21 نمطا سلوکیا، ثم صنفت کلها ضمن ست درجات من السلوکیات الأساسیة و هی: عدم الخداع، والصدق، والوفاء بالعهد، وحسن التعامل، وعدم النفعیة، والإقالة (و هی قبول فسخ المعاملة وإلغاء عملیة البیع). و قد أظهر اختبار معدل النموذج الواحد أن من بین السلوکیات الأخلاقیة الستة هناک سلوکی حسن التعامل مع الزبائن، والوفاء بالعهد من قبل باعة الأدوات المنزلیة، یراعیان فی حد أعلی من الحد المتوسط. کما أظهر هذا الاختبار أیضا أن سلوکیات عدم الخداع، والإقالة (قبول فسخ المعاملة وإرجاع السلعة) و عدم النفعیة لا تراعی. بینما یراعی سلوک الصدق فی الحد المتوسط. و قد أظهر اختبار فریدمان فی أولویة رعایة السلوکیات الأخلاقیة من الأکثر إلی الأدنی علی النحو التالی: 1. الوفاء بالعهد، 2. حسن التعامل، 3. الصدق، 4. عدم الخداع، 5. عدم النفعیة، 6. الاقالة.

چکیده فارسی:یکی از مسائل مهمی که در عرصه های گوناگون عملی و علمی، اعم از آموزشی و پژوهشی مطرح است، ارزیابی عملکردها، به خصوص ارزیابی پژوهشی محققان و پژوهشگران است. بسا در ارزش گذاری یک اثر - هرچند در مقیاس یک امتیاز - محقق یا استادی از دریافت جایزه ای نفیس محروم و محقق دیگری بی جهت لایق و شایسته جایزه معرفی می شود یا استادی از رسیدن به رتبه ممتازی و نمونه شدن بازداشته و دیگری به جای وی گزینش می شود. می توان بر اساس آموزه های قرآن کریم به اصولی دست یافت که برای ارزیابی اصول اخلاقی قابل توجهی را ارائه می دهد.   چکیده عربی:من القضایا المهمة المطروحة فی مختلف المیادین العملیة و فی المجالات العلمیة المختلفة سواء التعلیمیة منها أم البحثیة، هو تقییم الأداء وخاصة التقییم البحثی للمحققین والباحثین. فربما یؤدی عدم الدقة فی تقییم عمل علمی و لو علی قدر درجة واحدة، إلی حرمان باحث أو استاذ من نیل جائزة ثمینة، بینما یرشح باحث آخر بغیر وجه حق ومن غیر کفاءة ولا أهلیة لنیل جائزة. و قد یؤدی إلی حجب استاذ من الوصول إلی رتبة الممتاز و أن یصبح استاذا نموذجیا، و بجعل شخصا آخر یحل محله. یمکن فی ضوء ما جاء فی تعالیم القرآن الکریم التوصل إلی اصول أخلاقیة تؤخذ بنظر الاعتبار عند القیام بأی عمل تقییمی، مثل رعایة حقوق الأفراد الذین یکونون موضع نقد، والوسطیة والاعتدال، والکرامة الانسانیة، والنزاهة من الأدناس والرذائل، والقسط والعدل، والرقی والسمو العلمی والأخلاقی.

چکیده فارسی:تحلیل گزاره های اخلاقی در قرآن کریم با استفاده از روش تحلیل محتوا و با هدف ارائه یک مدل نظام اخلاقی به منظور تبیین نقش و جایگاه آنها در هدایت فرد و جامعه حائز اهمیت است.این پژوهه با استخراج گزاره های اخلاقی سوره اسرا به عنوان الگو و تجزیه و تحلیل آنها و سپس طبقه بندی موضوعی مضامین استخراج شده در نهایت مدل جامع هدایت را از منظر آن سوره تبیین می نماید. گزاره های اخلاقی بیان شده در سوره نسا در دو بعد فردی و جمعی به صورت همسان بیان شده و به منظور ساخت یک مدل و ساختار در حوزه اخلاق، هر کدام چهار رکن اصلی یک نظام، یعنی اصول و مبانی نظری، الزامات، مقدمات و موانع را در این زمینه تبیین کرده اند.مدل ارائه شده در پایان مقاله، جامعیت نظام اخلاقی حاکم بر سوره اسرا را نشان می دهد. آنچه به استخراج چنین مدلی می انجامد، استفاده از روش «تحلیل محتوا» در بررسی آیات قرآن کریم است که به نوبه خود، شیوه ای جدید در مطالعات دینی می باشد.   چکیده عربی:تحلیل المواضیع الأخلاقیة فی القرآن الکریم عن طریق اتباع منهج تحلیل المحتوی و تقدیم نموذج للنظام الأخلاقی بهدف تبیین دورها و مکانتها فی ارشاد و توجیه الفرد والمجتمع. یحاول هذا البحث من خلال استخراج المواضیع الأخلاقیة فی سورة الاسراء لاتخاذها کنموذج، و تحلیلها ثم تصنیف وتبویب المضامین المستخرجة موضوعیا، لینتهی هذا البحث فی ختام الأمر إلی تبیین نموذج شامل للهدایة انطلاقا من وحی تلک السورة. المواضیع الأخلاقیة التی جاءت فی سورة الاسراء رسمت فی الجانبین الفردی والاجتماعی علی حد سواء، و قدمت بهدف صیاغة نموذج و هیکلیة فی مجال الأخلاق، و یقسم کل واحد منهما إلی الأرکان الأربعة الأساسیة للنظام، و هی:الاسس والمبادئ النظریة، الالزامات، والمقدمات، والموانع التی تبرز فی هذا المضمار. والنموذج الذی عرض فی ختام المقالة یستجلی شمولیة النظام الأخلاقی السائد فی سورة الاسراء. والأمر الذی ساعد علی الکشف عن مثل هذا النموذج هو اعتماد منهج «تحلیل المحتوی» فی بحث آیات القرآن الکریم، و هو ما اعتبر بمثابة ابداع فی هذه المقالة.

چکیده فارسی:از جمله دغدغه های انسان معاصر یافتن معنا برای زندگی است. در معنابخشی به زندگی اصل معنویت راستین نقشی بی بدیل دارد. این پژوهش در پی آن است تا ضمن معرفی منظومه معناداری در زندگی، انسان معنوی، شاخص های بارز انسان معنوی و آثار و کارکردهای حاکمیت، فرآیند معنویت بر زندگی انسان دین دار را از منظر اسلام تحلیل نماید. بر این اساس مهم ترین محور در این پژوهش، چشم انداز انسان معنوی در زندگی دنیوی اوست که در چهار محور اساسی در این مقاله بررسی می شود. با توجه به دیدگاه جامع و غنی استاد مطهری تحلیل محورهای مقاله بر اساس نظریات ایشان سامان یافته است.روش این پژوهش، اسنادی و کتابخانه ای است که مراحل سه گانه توصیف، تحلیل و تبیین را می پیماید.   چکیده عربی:من الهواجس التی تشغل ذهن الانسان المعاصر هو العثور علی معنی للحیاة. والمعنویة الحقیقیة لها دور لا یضاهیه أی شیء آخر فی اضفاء جانب معنوی علی الحیاة. یرمی هذا البحث فی اطار السعی الی ایجاد منظومة ذات معنی للحیاة، تحلیل الإنسان المعنوی وورسم المعالم البارزة للإنسان المعنوی، والمعطیات والافرازات التی تصطبغ بها حیاة الانسان المتدین من وجهة نظر الإسلام. و علی هذا الأساس فان أهم محور فی هذا البحث هو تبیین آفاق الإنسان المعنوی فی حیاته الدنیویة، و هو ما جری بحثه فی هذه المقالة عبر أربعة محاور أساسیة. و فی ضوء ما تتصف به آراء الاستاذ مرتضی المطهری من شمولیة و عمق، فقد جاء تحلیل محاور المقالة علی أساس نظریاته. والاسلوب الذی اعتمده هذا البحث هو الاسلوب التوثیقی والمکتبی، و مر بثلاث مراحل و هی: التوصیف، والتحلیل، والتبیین.

چکیده فارسی:تبیین واقع گرایی اخلاقی بر اساس اندیشه متعالیه و ارائه نظریه مختار مساله این مقاله است؛ از این رو ابتدا با اثبات وجود معنونی برای موضوعات گزاره های خارجی جهت فراهم آوردن بستر برای وجود خارجی محمول های گزاره های اخلاقی گردد. به یاری معقولات ثانی فلسفی و معناشناسی، استدلال هایی برای واقع نمایی محمولات اخلاقی ارائه گردد. در نتیجه چنین نظامی در صورتی می تواند وجود واقعیاتی در جانب مفاهیمی را که شان محمولی دارند، اثبات نماید که نفس الامر را آن گونه که علامه طباطبایی تفسیر کرده (تحقق و ثبوت) تلقی کنیم. نکته قابل ذکر اینکه در این نوشتار، مساله واقع گرایی تنها از حیث وجودی مورد بحث قرار می گیرد و جنبه معرفت شناسانه آن لحاظ نمی شود.   چکیده عربی:القضیة التی تعالجها هذه المقالة هی تبیین الواقعیة الأخلاقیة علی أساس الحکمة المتعالیة و تقدیم الرأی المختار فی هذا الصدد. فی هذه النظریة نحاول فی بدایة الأمر من خلال اثبات وجود معنون لموضوعات القضایا الخارجیة، من أجل توفیر الأرضیة للوجود الخارجی لمحمولات القضایا الأخلاقیة، بمساعدة المعقولات الثانیة الفلسفیة والمعنویة، والاستدلالات التی تثبت واقعیة المحمولات الأخلاقیة. وبالنتیجة فان مثل هذا النظام یستطیع اثبات وجود الواقعیات الأخلاقیة فی جانب الاشیاء التی لها شأن محمولی، فی حالة ما إذا اثبتنا نفس الأمر بالنحو الذی أخذ به العلامة محمد حسین الطباطبائی، أی التحقق والثبوت. والملاحظة الجدیرة بالذکر هنا هی أن هذه المقالة تناولت قضیة الواقعیة من حیث جانبها الوجودی فحسب، و لم یؤخذ بنظر الاعتبار جانبها المعرفی.

چکیده فارسی:پیوند اعضا از مسائل نوین علم پزشکی و از دستاوردهای مهم آن و نشانه ارتقا و توانمندی مراکز پزشکی است؛ پدیده مرگ مغزی و امکان بهره گیری از آن در پیوند اعضا اگر چه امیدهای تازه ای را در نجات جان تعدادی از بیماران به وجود آورده، مسائل اخلاقی، فرهنگی و حقوقی فراوانی نیز به همراه داشته است. بررسی برخی از مشکلات علمی در پیوند اعضا از انسان مرده به انسان زنده و بیان دیدگاه های مخالفان و موافقان از اهداف این پژوهش می باشد.در منابع اسلامی، حیات انسانی مقدس و حفظ جان او وظیفه ای الهی است. توجه اسلام به تحقیقات و یافته های جدید علمی در رفع نیازهای دینی و دنیوی انسان، به پیشرفت های پزشکی در نجات جان انسان ها مشروعیت می بخشد. تلاش برای رفع موانع و مشکلات موجود در پیوند اعضا، علاوه بر کاهش هزینه های نگهداری بیماران مرگ مغزی و امیدبخشی به بیماران نیازمند پیوند اعضا، از اقدامات سودجویانه، غیراخلاقی و غیرقانونی در این زمینه جلوگیری می کند.   چکیده عربی:زراعة الأعضاء من القضایا الجدیدة فی علم الطب ومن انجازاته المهمة. و هی تعبر عن مقدرة المراکز الطبیة و تطورها. إن حالة الموت الدماغی و امکانیة الاستفادة منها فی زراعة الأعضاء بعثت آمالا جدیدة بامکانیة انقاذ حیاة عدد من المرضی، و رافقتها أیضا الکثیر من القضایا الأخلاقیة، والثقافیة، والحقوقیة. و من الأهداف التی یرمی هذا البحث إلی تسلیط الضوء علیها هی المسائل المطروحة فی نقل الأعضاء من الموتی إلی الأحیاء و بیان ما طرح بشأنها من آراء مؤیدة وأخری معارضة.إن الحیاة الانسانیة وما لها من قدسیة فی المصادر الإسلامیة، وأصل حفظ النفس کواجب إلهی، وکذلک ما یولیه الإسلام من اهتمام بالبحوث والمعطیات العلمیة الجدیدة لما لها من دور فی سد المتطلبات الدینیة والدنیویة للإنسان، فهو ینظر بعین المشروعیة إلی التطور الطبی الذی یسهم فی انقاذ حیاة الناس. إن الجهود الرامیة إلی ازالة العراقیل والعقبات التی تواجه عملیة زرع الأعضاء خاصة مع التأکید علی الأخلاق الإسلامیة، تؤدی إلی تخفیض نفقات العنایة بالمصابین بالموت الدماغی، و تبعث الأمل فی نفوس من هم بحاجة إلی زراعة عضو، اضافة إلی ذلک فهی تمنع حصول الممارسات النفعیة، وغیر الأخلاقیة، وغیر القانونیة فی مجال زراعة الأعضاء.

چکیده فارسی:شناخت «هویت» آدمی، یعنی «کیستی و چیستی خود» از دل مشغولی های اصلی اندیشمندان از گذشته تاکنون بوده است و آنها همواره کوشیده اند از زاویه های مختلف علمی و با رویکردهای متفاوت چارچوبی نظری برای این مساله ترسیم کنند. در عرفان اسلامی این بحث زیر عنوان «معرفت نفس» یا «خودشناسی» مجال طرح یافته است.نوشتار حاضر با رویکردی عرفانی، مبانی هستی شناسی و انسان شناسی مولوی را در مواجهه با مساله «خود شناسی» بررسی می کند.در نگاه مولوی، شناخت «خود» واقعی و اصیل انسان، از راه تجربه های عادی مقدور و میسور نیست؛ بلکه این امر تنها با نوعی تجربه عرفانی و از رهگذر شکستن چارچوب آگاهی کاذب و شاکله های مفهومی متعارف صورت می پذیرد. بر اساس این رهیافت، شناخت حقیقی «خود» تنها از رهگذر «نفی خود» امکان پذیر است؛ حالتی که در آن، همه تمایزات «فاعل شناسا و متعلق شناسایی» از میان برمی خیزد و اراده و شعور نفسانی و عقل انسان در وجودی برتر استحاله می یابد. از نظر مولوی انسان در این حالت به «خودشناسی» و «خداشناسی» می رسد که بنا بر اصطلاحات عرفانی آن را «فنا فی الله» می نامد.   چکیده عربی:إن معرفة هویة الإنسان، أی ذاته و طبیعته و ماهیته، کانت ولازالت من القضایا التی تشغل بال المفکرین، و خاصة المفکرین المسلمین، حیث یمکن العثور علی هذا الموضوع فی النصوص والمصادر الدینیة تحت عناوین مثل: معرفة النفس أو معرفة الذات. و قد تصدی جلال الدین الرومی (المعروف باسم المولوی) للتعامل مع هذه القضیة من منطلق عرفانی یقوم علی منهجه فی معرفة الوجود و معرفة الإنسان. فهو یری أنه من غیر المقدور و لا من المیسور معرفة الذات الواقعیة والأصیلة للإنسان عن طریق التجارب العادیة، بل إن هذا الأمر متاح فقط عن طریق نوع من التجربة العرفانیة و أن یصاحبها تحطیم لإطار الوعی الکاذب والقوالب المفهومیة المعهودة. و بموجب هذا المنهج یجب التوصل إلی المعرفة الحقیقیة للذات عن طریق نفی الذات. و هی حالة تنبثق فیها جمیع التمایزات «فاعل التعرف ومتعلق المعرفة» و یذوب فیها الشعور النفسی و عقل الانسان فی وجود أسمی. و حسب رأی جلال الدین الرومی إن الانسان فی هذه الحالة یصل إلی معرفة ذاته و معرفة ربه. و هذا ما یسمی فی الاصطلاحات العرفانیة بالفناء فی الله.