معرفت ادیان
سال:1396 | دوره:8 | شماره:3 (پیاپی 31) |تعداد مقالات:8

چکیده فارسی:«ملکوت»، از واژه هایی است که هم در قرآن و هم در اناجیل به کار رفته است. در اسلام، تفاسیر متعددی از «ملکوت» به چشم می خورد. تفاسیری مانند پادشاهی عظیم، عرش، عجایب آسمان ها و زمین، خزائن. در این میان، ملکوت همواره در تفاسیر عرفانی قرآن کریم، عالمی ماورایی و باطن عالم است. شهود آن، با شناخت اسماء فعل الهی و شناخت توحید همراه است. وصول به آن، با اعمال ارادی، فیض و هدایت به امر پروردگار ممکن است. همچنین وصول به ملکوت، با تغییر درجات نفس منطبق بر مراتب وجود همراه است. در حوزه مسیحیت نیز تفاسیر متعددی از ملکوت، مانند پادشاهی مسیح در آخرالزمان و پادشاهی خدا ارائه شده است. اما در عرفان مسیحیت شرقی، «ملکوت» امری درونی است که با شهود و اتحاد با خدا و تثلیث ارتباط می یابد. برای وصول به آن، وجود اعمال نیک ارادی انسان، با همکاری فیض روح القدس لازم است و نفس انسان باید با فیض الهی تغییر کند تا آماده حضور در ملکوت گردد. چکیده عربی: الملکوت هو أحد المصطلحات التی ذکرت فی القرآن الکریم وکذلک فی الأناجیل، وقد تمّ تفسیره فی معانی عدیدة، من أهمها: الملک العظیم، العرش، عجائب السماوات والأرض، الخزائن. وأمّا التفاسیر العرفانیة للقرآن الکریم فقد اعتبرته یشیر إلی عالمٍ ماورائیٍّ وإلی باطن الکون، وشهوده یتمّ عبر معرفة أسماء الفعل الإلهی ومعرفة التوحید؛ وأمّا بلوغه فیتحقّق عن طریق الأعمال الإرادیة ومن خلال الفیض والهدی الإلهیین؛ کما أنّ هذا البلوغ یتناغم مع مراتب الوجود التی تتغیّر مع تغیّر درجات النفس.وقد طرحت فی الدیانة المسیحیة العدید من الآراء لتفسیر دلالة هذا المصطلح، مثل ملک المسیح عیسی علیه السلام فی آخر الزمان وکذلک ملک الله عزّ وجلّ، وفی العرفان المسیحی الشرقی فهو عبارة عن أمر باطنی مرتبط بالشهود والاتحاد مع الله تعالی والثالوث؛ ولکنّ بلوغه منوطٌ بالقیام بالأعمال الحسنة التی تبدر من الإنسان بإرادته واختیاره، وکذلک عبر التناسق بین الفیض وروح القدس، أی أنّ نفس الإنسان یجب وأن تتغیّر بواسطة الفیض الإلهی لکی تصبح مؤهّلةً للحضور فی الملکوت.

چکیده فارسی: اقتباس قرآن از عهدین، مهم ترین نظریه مصادر قرآن و دارای شهرت و پذیرش زیادی در میان خاورشناسان است. مهم ترین مستند آن، آموزه های مشترک دو کتاب است. براین اساس، که وحیانی بودن قرآن و نبوت پیامبر اسلام را نفی می کند، آن حضرت بسیاری از آموزه های عهدین را از طریق برخی افراد و گروه های یهودی و مسیحی فراگرفته است. هدف این پژوهش، نقد نسبتا جامع نظریه اقتباس و دفاع از وحیانی بودن قرآن است. نگارنده تلاش دارد با بررسی تطبیقی و تاکید بر برخی تفاوت های مهم محتوایی و زبانی میان آموزه های مشترک قرآن و عهدین، اقتباسی بودن قرآن را رد کند. وجود گزارش های سه گانه متضاد، متناقض و متباین جزئی، در روایت های تاریخی مشترک، وجود گزارش های متغایر و نیز تفاوت جوهری در سبک و ساختار بیانی آن دو، فقدان تناقض های درونی عهدین در قرآن، از جمله این تفاوت های مهم است. وجود منبع مشترک وحیانی برای دو کتاب، سکوت یا مسلمان شدن گروهی از علمای یهود و نصارا، انتقاد شدید قرآن از یهودیان و مسیحیان، ناسازگاری اقتباس کردن با شخصیت پیامبراکرم صلی اله علیه و آله وسلم، تحدی و مبارزه طلبی قرآن و تاکید بر وحیانی بودن خویش و وجود شان نزول های متعدد برای آیات قرآن، دلایل دیگر نقد نظریه اقتباس قرآن می باشد. چکیده عربی: نظریة الاقتباس من العهدین تعدّ أهمّ نظریة طرحها المستشرقون حول مصادر القرآن الکریم، حیث تحظی بشهرةٍ واسعةٍ وتأییدٍ من قبلهم، وأهمّ دلیلٍ استندوا إلیه فی نظریتهم هذه هو وجود مشترکاتٍ بین التعالیم المذکورة فیه وفی العهدین؛ وعلی هذا الأساس بادروا إلی تفنید کونه کتاباً سماویاً نزل عن طریق الوحی، وبالتالی رفضوا نبوّة رسولنا الکریم صلی الله علیه و آله وسلم، حیث زعموا أنّه اکتسب الکثیر تعالیم العهدین من بعض الأشخاص والفئات من الدیانتین النصرانیة والیهودیة.الهدف من تدوین هذه المقالة هو إجراء دراسةٍ نقدیةٍ شاملةٍ نسبیاً حول النظریة المذکورة والدفاع عن کون القرآن الکریم قد نزل بالوحی علی نبینا الکریم محمّد صلی الله علیه و آله وسلم، حیث بادر الباحث إلی المقارنة بین ما جاء من تعالیم وأخبار ومسائل لغویة فی کتابنا الحکیم وفی العهدین، وأثبت وجود اختلافٍ بین التعالیم المشترکة من ناحیة المضمون وکذلک من الناحیة اللغویة، وعلی هذا الأساس فنّد نظریة کونه مقتبساً. ومن أبرز أوجه الاختلاف التی توصّل إلیها عبارة عمّا یلی: وجود ثلاثة أخبار متضادّة ومتناقضة وجزئیة متباینة فی الروایات التأریخیة المشترکة، وکذلک وجود أختبار مختلفة جوهریاً فی الهیکل البیانی لکلّ من القرآن الکریم والعهدین، وخلوّ القرآن الکریم من تلک التناقضات الموجودة فی نصوص العهدین. وأمّا أبرز الأدلّة الأخری التی استُند إلیها فی نقد نظریة الاقتباس فهی کما یلی: الاشتراک فی کون المصدر الأساسی هو الوحی، التزام بعض علماء الیهود والنصاری جانب الصمت حین ظهور الإسلام أو اعتناقهم إیّاه، النقد اللاذع الذی وجّهه القرآن الکریم للیهود والنصاری، عدم انسجام فکرة الاقتباس مع واقع شخصیة خاتم الأنبیاء محمّد صلی الله علیه و آله وسلم، التحدّی القرآنی الصریح، تأکید القرآن الکریم علی کونه منزلاً عن طریق وحی السماء، تعدّد أسباب نزول الآیات القرآنیة.

چکیده فارسی: یکی از آموزه های مهم دین اسلام و مسیحیت، دعوت به همگرایی و نهی از تفرقه و جدایی بین پیروان آنهاست. علی رغم توصیه ها و هشدارهایی در این باره در متون مقدس این دو دین، فرقه هایی در بستر آنها شکل گرفتند. مساله مهم در تحلیل و بررسی این فرقه ها، علت افتراق و انگیزه و ویژگی های عاملان آن است. این پژوهش با رویکرد مقایسه ای و به روش توصیفی تحلیلی، به مساله افتراق دینی و ویژگی های عاملان آن در قرآن و عهد جدید می پردازد. هر دو متن مقدس، نسبت به اختلاف و افتراق میان پیروان، هشدار می دهند. عهد جدید در این زمینه فقط درباره پیروان عیسی مسیح صحبت می کند. ولی قرآن کریم، از افتراق و تفرقه میان امت ها و پیروان پیامبران پیشین نیز خبر می دهد. هر دو متن مقدس در توصیف عاملان افتراق، از ضعف معنوی و رذیلت های اخلاقی آنان سخن می گویند. قرآن کریم از واژه «بغی» استفاده می کند. عهد جدید نیز آنها را بنده امیال و خواسته های نفسانی خود و فاقد بلوغ معنوی می داند. توجه و تاکید متون مقدس اسلام و مسیحیت بر این موضوع، بیانگر اهمیت و جایگاه تربیت معنوی و اخلاقی دین داران، در پیشگیری از اختلاف و تفرقه در دین است. چکیده عربی: الدعوة إلی التلاحم الفکری عبر النهی عن التفرقة بین أتباع الدین الواحد، تعدّ واحدةً من أهمّ التعالیم المشترکة فی الدیانتین الإسلامیة والمسیحیة، وعلی الرغم من الوصایا والتحذیرات التی أطلقت علی هذا الصعید فی النصوص المقدّسة لکلا الدیانتین، لکنّهما شهدتا ظهور العدید من الفرق؛ ومن المؤکّد أنّ الأمر الذی یحظی بأهمیةٍ هنا هو دراسة وتحلیل واقع هذه الفرق وبیان تلک الأسباب التی أسفرت عن التفرقة والدوافع التی کانت من ورائها وخصائص الذین تسبّبوا بحدوثها.تمّ تدوین هذه المقالة بأسلوب بحث وصفی تحلیلی مقارن بهدف بیان مسألة التفرقة الدینیة وذکر خصائص مسبّبیها علی ضوء ما ورد فی القرآن الکریم والعهد الجدید، فکلا النصّین المقدّسین حذّرا أتباعهما من التفرقة. العهد الجدید لم یتحدّث فی هذا المضمار إلا عن أتباع النبی عیسی علیه السلام، فی حین أنّ القرآن الکریم تجاوز نطاق الحدیث عن أتباع النبی محمّد صلی الله علیه و آله وسلم لیتحدّث عن التفرقة بین الأمم وأتباع الأنبیاء السابقین. کلا النصّین المقدّسین وصفا المسبّبین للتفرقة بأنّهم یعانون من ضعفٍ دینی ومنحرفون أخلاقیاً، ویذکر أنّ القرآن الکریم استخدم اصطلاح «البغی» بشأن هؤلاء، وأمّا العهد الجدید فقد اعتبرهم عبیداً لنزواتهم ورغباتهم النفسیة مؤکّداً علی أنّهم لم یبلغوا درجة النضوج المعنوی. إنّ تأکید القرآن الکریم والعهد الجدید علی هذا الموضوع، دلیلٌ علی أهمیته ومکانته فی تربیة المتدینین معنویاً وأخلاقیاً بغیة التقلیص من الاختلاف والتفرقة.

چکیده فارسی:این مقاله، با عنوان «مطالعه تطبیقی عالم پس از مرگ در دین اسلام و زردتشت»، به این موضوع می پردازد که دنیای پس از مرگ، حیات (جاودانگی) یا ممات (مرگ ابدی) است. در این پژوهش، محور اصلی بحث، «زندگی شخص پس از مرگ» می باشد. بر این اساس، سوال اصلی پژوهش این است که فرجام انسان در دو دین اسلام و زرتشت چیست؟ در صورت حیات و جاودانگی، چگونه خواهد بود؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که فرجام انسان پس از مرگ در دو دین، با اندکی تفاوت، «جاودانگی» و «زندگی» است. پس از بررسی جهان و انسان مزدیسنا، به سرنوشت روان از این منظر پرداخته شده است. در اسلام نیز جاودانگی روح، نفس و همچنین، مراتب نفس و خلود مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است. «خلود» واژه ای است که در قرآن به کار رفته، و به معنای «ابدیت» است. کاربرد قرآنی و اسلامی، این بحث را تحت عنوان «خلود نفس» یاد کرده است. چکیده عربی: الهدف من تدوین هذه المقالة هو إجراء دراسةٍ مقارنةٍ حول خصائص عالم ما بعد الموت فی الدیانتین الإسلامیة والزرادشتیة، وذلک لأجل بیان ما إن کان الفناء الدائم یستتبع الموت أو أنّ الحیاة الخالدة هی المصیر، لذا فالمحور الأساسی فیها هو تسلیط الضوء علی واقع حیاة ابن آدم بعد وفاته، وعلی هذا الأساس ارتکز البحث علی الإجابة عن السؤالین التالیین: ما هی عاقبة الإنسان بعد موته حسب تعالیم الدیانتین الإسلامیة والمسیحیة؟ وکیف ستکون طبیعة حیاته فیما لو کان خالداً ولا یفنی بعد موته؟نتائج البحث دلّت علی أنّ الدیانتین المذکورتین تختلفان بعض الشیء حول مسألة عاقبة الإنسان بعد الموت، فقد أکّدت إحداهما علی مسألة «الخلود» والأخری علی مسألة «الحیاة». بعد دراسة وتحلیل واقع الکون والإنسان من منظار تعالیم الدیانة المزدکیة، تطرّق الباحثان إلی بیان مصیر الروح حسب أصول هذه الدیانة؛ وأمّا فی التعالیم الإسلامیة فقد بادرا إلی بیان معالم خلود الروح ومراتب النفس الإنسانیة بشرحٍ وتحلیلٍ.الجدیر بالذکر هنا أنّ «الخلود» هو اصطلاحٌ قرآنیٌّ یدلّ علی «الأبدیة» والبقاء، وذهب العلماء إلی أنّ دلالته فی القرآن الکریم تعنی خلود النفس.

چکیده فارسی:در آئین هندو، برای به دست آوردن دیدگاه و یا حکمی، راهی بسیار دشوار را باید طی کرد، زیرا ابتدا باید به متون مقدس این آئین، که خود از کثرت و تنوعی شگرف برخوردارند، مراجعه و سپس، به مکتب های فلسفی و مهمی که در ذیل این آئین ساخته و پرداخته شده اند، رجوع کرد. سرانجام، رجوع به دیدگاه اندیشمندان، مصلحان و افراد تاثیرگذار در این آئین ضروری است. پس از طی این مسیر، محقق باید با بیان تنوع دیدگاه موجود در این آئین، اعلان کند که یافته او، به چه دوره از ادوار آئین هندو نظر دارد، از کدام متن مقدس به دست آمده، چه مکتب فلسفی ای از آن حمایت می کند و چه افراد شاخصی آن را تایید می کنند. به طور قطع این مسیر بسیار دشوار و مطلب به دست آمده نیز فاقد پذیرش همگانی است. این نوشتار، بر آن است به اجمال، به این منابع نظر افکند و تحلیلی راجع به آنها ارائه دهد. چکیده عربی:لو أردنا معرفة أحد الآراء أو الأحکام فی الدیانة الهندوسیة، فلا بدّ لنا من الخوض فی تفاصیل دقیقة ومتشعّبة، إذ إنّ الخطوة الأولی فی هذا المضمار هی الرجوع إلی النصوص المقدّسة للدیانة المذکورة، وهی بحدّ ذاتها کثیرة ومتنوّعة غایة التنوّع؛ والخطوة التالیة هی ضرورة الاطّلاع علی المدارس الفلسفیة والتوجّهات الفکریة الهامّة فی هذه الدیانة، وفی نهایة المطاف تقتضی الضرورة تسلیط الضوء علی آراء العلماء والمصلحین وجمیع الذین لهم تأثیرٌ علی واقع تعالیم هذه الدیانة.بعد طیّ هذا الطریق الشاقّ والصعب، ینبغی للباحث بیان تنوّع الآراء المطروحة فی الدیانة الهندوسیة وتوضیح معالم تلک الفترة الزمنیة التی استنتج علی أساسها نتائج دراسته، وکذلک لا بدّ له من تحدید النصّ المقدّس الذی راجعه والمدرسة الفلسفیة التی تؤازر هذا الکتاب المقدّس والشخصیات البارزة التی أیّدته.من المؤکّد أنّ هذه المسیرة البحثیة تعدّ غایةً فی الصعوبة، کما أنّ النتیجة المتحصّلة منها لا تحظی بقبولٍ شاملٍ من الجمیع. الهدف من تدوین هذه المقالة هو تسلیط الضوء علی المصادر المذکورة وطرح تحلیلٍ مناسبٍ حولها بحسب ما یسمح به المجال.

چکیده فارسی:این مقاله درصدد بررسی مساله خدا و تفسیر وجودشناختی او در مکتب «ودانته» می باشد. این مکتب، مهم ترین و عمیق ترین مکتب فلسفی عرفانی آیین هندو است که مبتنی بر آخرین قسمت های «وده ها»، به عنوان مقدس ترین متون آیین هندو تلقی می شود. گرچه در سرودهای آغازین وده ها، سخن از ستایش خدایان است، اما در سرودهای پایانی، خدای یگانه حضور می یابد و گویی خدایان دیگر، جلوه این خدای واحد بودند. مکتب ودانته نیز بر آخرین بخش های وده ها، که گرایش به توحید در آن آشکار است، مبتنی شده است. متفکران این مکتب، تفاسیر متعددی در باره خدا و مساله وحدت وجود ارائه کرده اند که مهم ترین این تفاسیر، از سوی شنکره و رامانوجه ارائه شده است. شنکره مکتب «ادویته ودانته»، یعنی عدم ثنویت مطلق را پایه گذاری و هرگونه دوگانگی میان انسان و خدا را نفی کرده، و به وحدت وجود مطلق معتقد شد. در مقابل، رامانوجه عدم ثنویت را تعدیل کرد که به این دیدگاه، آیین عدم ثنویت تعدیل شده یا «ویشیشته دویته» می گویند. رامانوجه، تمایز میان انسان و خدا را پذیرفت و از وحدت وجود مطلق فاصله گرفت. به نظریه رامانوجه، «نظریه وحدت مکیف» می گویند. چکیده عربی:الهدف من تدوین هذه المقالة هو بیان المقصود من «الله» وتفسیر حقیقة وجوده فی مدرسة الفیدانتا الهندوسیة، والجدیر بالذکر هنا أنّ هذه المدرسة الفکریة تعتبر أهمّ وأدقّ مدرسة فلسفیة عرفانیة فی الدیانة الهندوسیة، حیث تتقوّم فی تعالیمها علی المقاطع الأخیرة من کتاب «الفیدا» باعتبارها أکثر النصوص قدسیةً لدی الهندوس.رغم أنّ الأناشید الأولی من کتاب الفیدا تتضمّن مدحاً للآلهة، إلا أنّ الأناشید الأخیرة منه فیها مضامین تدلّ علی الإله الواحد وکأنّما الآلهة الأخری التی ذکرت سابقاً عبارةٌ عن مظهرٍ له؛ والمدرسة الفکریة «فیدانتا» متقوّمةٌ علی أساس هذه الأناشید التی تنمّ عن نزعةٍ توحیدیةٍ، ومن هذا المنطلق بادر علماء ومفکّرو هذه المدرسة إلی طرح العدید من التفاسیر حول الله عزّ وجلّ ومسألة وحدة الوجود، وأهمّها ما طرح من قبل کلٍّ من شنکرا ورامانوجه، فالأوّل أسّس مدرسة «أدفیتا فیدانتا» التی تتبنّی فکرة عدم الثنویة المطلقة، وبالتالی رفض الثنویة الموجودة بین الإنسان والربّ لیثبت وحدة الوجود المطلقة بینهما. وفی مقابل ذلک فقد بادر الثانی إلی إجراء تعدیلٍ علی هذه الرؤیة التی رفضت الثنویة المطلقة، لذلک أطلق علی مدرسته الفکریة اسم عدم الثنویة المعدّلة «فیشیشتا دیفیتا»، وعلی هذا الأساس أقرّ بوجود اختلاف بین الإنسان والربّ ولم یذهب إلی القول بالوحدة المطلقة فیما بینهما، وأطلق علی نظریته عنوان «نظریة الوحدة المکیّفة».

چکیده فارسی:از جمله اقسام انسان شناسی، انسان شناسی دینی است که با تکیه بر متون مقدس ادیان، به بررسی ابعاد و سرشت انسانی می پردازد. با توجه به تاثیرپذیری انکار ناپذیر مسیحیت از آموزه های پولس، این مقاله تلاش دارد با مراجعه مستقیم به نامه های پولس در عهد جدید و همچنین با توجه به شواهد تاریخی، دیدگاه او درباره چندگانگی ساحت وجودی انسان را واکاوی نماید. بر اساس نتایج این تحقیق، می توان گفت: پولس به غیر از جسم، ساحت دیگری نیز برای انسان قائل است که بر خلاف جسم، مانا و ماندگار است و دارای آثار مختلف و متنوعی است. همچنین با اینکه پولس در بعضی عبارات خود بین نفس و روح تفکیک قائل شده است، اما سایر نوشته های وی، تمایز جوهری میان این دو را تایید نمی کند. این اسامی مختلف، صرفا به کاربردهای مختلف ساحت غیرجسمانی اشاره دارند و دلیلی بر مجزا بودن آنها در دست نیست. چکیده عربی:الأنثروبولوجیا الدینیة تعتبر واحدةً من فروع الأنثروبولوجیا العامّة، حیث ترتکز فی الأساس علی النصوص المقدّسة فی الأدیان، وتتطرّق إلی بیان جوانب النفس الإنسانیة وفطرتها.نظراً للتأثیر البالغ لتعالیم القدّیس بولس علی الدیانة المسیحیة، فقد تطرّق الباحث فی هذه المقالة إلی دراسة وتحلیل آرائه حول تعدّد النطاق الوجودی للإنسان، وذلک من خلال تسلیط الضوء علی مضامین رسائله فی العهد الجدید وعلی أساس الشواهد التأریخیة بالنسبة إلی مبتنّیاته الفکریة. وأمّا نتائج البحث فقد أشارت إلی أنّ هذا القدّیس یعتقد بوجود نطاقٍ آخر للوجود الإنسانی غیر نطاق بدنه، وهذا النطاق برأیه مغایرٌ للبدن ویمتاز بالبقاء والدوام وتترتّب علیه العدید من الآثار المتباینة والمتنوّعة. کما نستشفّ من بعض عباراته أنّه یمیّز بین النفس والروح، إلا أنّ مجمل آثاره لا تدلّ علی وجود اختلافٍ جوهریٍّ بینهما، فهما مجرّد اسمین مختلفین یستخدمان فی شتّی الدلالات خارج النطاق البدنی، ولکن لا یوجد دلیلٌ علی التمایز فیما بینهما

چکیده فارسی: عمل و تحلیل عرفانی آن، یکی از مهم ترین مسائل مورد بررسی در اغلب سنت های دینی و عرفانی است. این مساله در بسیاری از منابع دین اسلام، اعم از فقهی، اخلاقی و عرفانی، به عنوان یک موضوع عرفانی قابل ملاحظه است. در آیین هندو نیز عمل در براهمنه ها و پورانه ها و بهگود گیتا مورد تاکید است. در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا، عمل و انجام تکالیف دینی تبلوری ویژه یافته و از آن به عنوان یکی از بدیل های طریق رستگاری تعبیر شده است. در این پژوهش، خدا آدمی را برای عمل خلق کرده است، بخصوص التزام به اعمال شرعی در همه مراحل سلوک برای همه لازم و ضروری است. تا آنجا که می تواند صفات آدمی را تغییر دهد. در حدیقه اهل عمل، بر اساس امکان وجودی و اغراض مختلف، متفاوت عمل می کنند. درحالیکه در بهگود گیتا عمل انسان ها بر اساس گونه ها (کیفیات ازلی) است. به علاوه، انسان ها بر اساس طبقات مختلف اجتماعی، هریک اعمال و تکالیف خاص خود را دارند.این نوشتار به بررسی و مقایسه چیستی عمل و ابعاد مختلف آن در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا می پردازد.یافته های تحقیق نشان می دهد که حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا، با تفسیر خود از حقیقت عمل، الگویی از عرفان عمل گرا و سلوک معنوی را نشان می دهند که مانع اشتغال دنیایی انسان معاصر نیست. افزون بر این، برخلاف تلقی نادرست از عمل و عمل گرایی و نتایج سوء آن در جهان معاصر، حدیقه و بهگودگیتا برای نیل آدمی به شکوفایی معنوی، بر اصالت عمل و انجام تکالیف دینی، اصرار می ورزند. چکیده عربی: مسألة العمل وتحلیله من الناحیة العرفانیة، تعدّ واحدةً من أهمّ المسائل التی طرحت للبحث والتحلیل فی معظم المدارس الفکریة الدینیة والعرفانیة، وقد طرحت باعتبارها أثراً عرفانیاً منتظماً فی الکثیر من المصادر الإسلامیة الفقهیة والأخلاقیة والعرفانیة، وأمّا فی الدیانة الهندوسیة فقد تمّ التأکید علیها فی عمل البراهمنة والبورانا والباجافاد جیتا.تبلور العمل وأداء التکالیف فی کتابی «حدیقة الحقیقة» و «الباجافاد جیتا» بشکلٍ خاصٍّ، بحیث اعتبر واحداً من البدائل فی طریق الصلاح، وقد أثبت الباحثان فی هذه المقالة أنّ الله عزّ وجلّ خلق الإنسان لأجل أن یعمل، ولا سیّما علی صعید أداء تکالیفه الشرعیة فی جمیع مراحل سلوکه، فهو فی هذا المجال یصبح أکثرة ضرورةً لکی یتحوّل إلی وازعٍ لتغییر صفات الإنسان.أهل العمل فی کتاب «حدیقة الحقیقة» یؤدّون وظائفهم طبقاً لمبدأ إمکانیة التحقّق الوجودی لکلّ وظیفةٍ ولأغراض عدیدة ومختلفة، بینما عمل الإنسان فی کتاب «الباجافاد جیتا» یصدر علی أساس أنماط الکیفیات الأزلیة؛ فضلاً عن ذلک لکلّ إنسان أعماله وتکالیفه الخاصّة به حسب طبقته الاجتماعیة.محور البحث فی هذه المقالة هو إجراء دراسةٍ مقارنةٍ حول طبیعة العمل وترکه فی کتابی «حدیقة الحقیقة» و«الباجافاد جیتا»، ونتائج البحث دلّت علی أنّ کلا الکتابین یفسّران حقیقة العمل علی أساس أنموذج عرفانی عملی وسلوک معنوی لا یحول دون وظائف الإنسان المعاصر الدنیویة، وإضافةً إلی ذلک وعلی خلاف الفهم الخاطئ للعمل والنزعة العملیة والنتائج السیّئة التی تترتّب علیهما فی عصرنا هذا، فالکتابان المذکوران یؤکّدان علی ضرورة سعی الإنسان لنیل أعلا درجات القربة علی أساس أصالة العمل وأداء التکالیف الدینیة.