پژوهش های محیط زیست
سال:1400 | دوره:12 | شماره:23 |تعداد مقالات:21

اگر فرهنگ محیط زیستی داشته باشیم محیط زیست ما از این وضعیت ناگوار رها می شود فرهنگ سازی فرایندی دارد که در طول زمان تحقق می یابد. این فرایند شامل 6 گام است 1. احساس پدیده 2. تشخیص پدیده 3. تفسیر پدیده 4. پذیرش پدیده 5. باور (تکرار پدیده) 6. اطلاع رسانی. در این باب ناچارم راجع به اطلاع رسانی به اطلاع برسانم که آلودگی ها به طورکلی دو نوع هستند: آلودگی یا ذهنی است یا عینی آلودگی عینی چیست؟ یعنی آلودگی که قابل اندازه گیری و مقایسه با استانداردهای مشخص است مانند آلودگی های هوا، آب، ریخت و پاش، آلودگی خاک و. . . آلودگی که ذهنی است آلودگی صداست مثلا در جنگل صدای بالاتر از 40 دسی بل در ذهن ما آلوده است و یا در شمال کشور آلودگی بالای 55 دسی بل آلوده است در تهران طبق بررسی های 8 ساله خودم بالای 75 دسی بل آلوده است یعنی ذهن ما آن را آلوده می داند. البته فرکانس منظم امواج صدا در این تفسیر ذهنی نقش دارد هر چقدر فرکانس صدا منظم تر باشد خوشایندتر به نظر می رسد: مانند صدایی که از یک ارکستر سمفونیک می شنویم. به طور مثال اگر سمفونی شماره 5 بتهون را از یک ارکستر سمفونیک گوش کنید برای این که این صدا تا 130 دسی بل اوج دارد چون فرکانس منظم دارد آن در ذهن ما خوشایند تداعی می شود. در حالی که اگر همین قدر 130 دسی بل با سوهان زدن یک فلز تولید شود در ذهن ما ناخوشایند است. چون فرکانس نامنظم دارد. برای توسعه در محیط زیست اگر به پایداری توسعه یا توسعه پایدار علاقمندید باید 4 مولفه پایداری را در هر پهنه مدنظر قرار دهید این چهار مولفه عبارتند از 1. توان اکولوژیکی پهنه 2. نیروی انسانی ماهر و غیر ماهر در پهنه 3. ساختار زیربنایی و فناوری موجود در پهنه 4. منابع مالی پهنه. این چهار مولفه ارکان اساسی آمایش سرزمین هستند که معلوم می دارد چه توسعه ای در کجا می تواند انجام شود که آن توسعه پایدار باشد. آمایش سرزمین تعیین کننده نوع کاربری انسان در چهار بخش صنعت، خدمات، بازرگانی و کشاورزی است. شاه کلید آمایش سرزمین ارزیابی توان اکولوژیکی است که ارزیابی می کند که از ترکیب پیراسنجه های اکولوژیکی یعنی 1. اقلیم 2. آب 3. سنگ ها 4. پستی بلندی ها 5. خاک ها 6. رستنی ها و 7. جانوران در پهنه مورد بررسی به چه نوع توسعه ای در این پهنه اجازه استفاده انسان یا کاربری را می دهند. اگر چنین عمل کنیم محیط زیست سالم با بازده اقتصادی و مقبولیت اجتماعی با سلامت خواهیم داشت در غیر این صورت با خسران محیط زیست در زندگیمان روبه رو می شویم که متاسفانه در حال حاضر هستیم. برای آمایش سرزمین در حال با فناوری GIS زودتر ارزان تر و موثرتر می توانیم بهره مند باشیم.

تالاب هورالعظیم بزرگ ترین تالاب استان خوزستان و یکی از بزرگ ترین تالاب های ایران است. تالاب در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یک سوم این تالاب در ایران و مابقی آن در کشور عراق است. متاسفانه این تالاب در حال خشک شدن و نابودی است. در این تحقیق جهت بررسی تغییر دما از اطلاعات و آمار روزانه هواشناسی ایستگاه بستان استفاده شد. سپس با استفاده از مدل ریز مقیاس نمایی SDSM این تغییرات بررسی گردید. متغیرهای مورد سنجش، میانگین دما بود. ابتدا میزان کارایی این مدل جهت ریز مقیاس نمایی میانگین دما در ایستگاه بستان به عنوان نماینده تالاب هورالعظیم مورد ارزیابی قرار گرفت. بر اساس نتایج به دست آمده، میانگین دمای داده های سالانه مشاهده شده، 16/18 سانتی گراد و میانگین دمای داده های سالانه مدل سازی شده، 35/19 سانتی گراد تعیین شد. همچنین انحراف معیار میانگین دما 098/0 درجه سانتی گراد به دست آمد. بعد از اطمینان حاصل نمودن از دقت مدل در شبیه سازی دما در دوره پایه، میانگین دمای ایستگاه بستان با استفاده از داده های مدل HADCM3 برای دهه های آتی نیز شبیه سازی شد. نتایج نشان دهنده افزایش میانگین دمای ایستگاه بستان تا سال 2100 است. نتایج نشان داد میزان افزایش دما بر اساس سناریوی A2 بیشتر از سناریوی B2 است. نتایج حاصل از این تحقیق همچنین نشان داد که مدل مذکور توانایی لازم برای شبیه سازی دما در این ایستگاه را دارد.

دمای سطح زمین (LST) به عنوان یک متغیر مهم در مطالعه میکرو اقلیم و انتقال تابش در جو در نظر گرفته می شود، که عوامل محیطی موثر بر الگوهای پوشش زمین را با استفاده از متغیر دما نشان می دهد. در این مطالعه، از تصاویر باند حرارتی ماهواره های لندست 5 و لندست 8 برای برآورد دمای سطح دشت بجنورد استفاده شده است. در ابتدا، فرآیندهای تصحیح هندسی و اتمسفری، محاسبه شاخص پوشش گیاهی، شاخص انتشار سطح زمین، بخار آب موجود در هوا و دمای جو بر اساس کلوین انجام شده است. سپس، با استفاده از نرم افزار QGIS، برآورد دمای سطح زمین با استفاده از الگوریتم پلانک، الگوریتم تک پنجره و الگوریتم تک کانال به دست آمده است. نتایج نشان می دهد که مناطق دارای پوشش گیاهی کمترین دما و بیشترین مقدار دما در مناطق بدون پوشش گیاهی و زمین های بایر ثبت شده است. مقایسه دمای نزدیکترین یاخته با دمای ایستگاه سینوپتیک بجنورد و ایستگاه تبخیر سنجی اسدلی و ایستگاه گریوان نشان می دهد که دمای به دست آمده از طریق مدل های مورد استفاده بالاتر از دمای اندازه گیری شده در ایستگاه ها است و مقایسه نقشه ها نشان می دهد که بیشترین دمای دوره گرم در زمین های بایر حومه بجنورد ثبت شده است. همچنین، بر اساس میانگین خطای مربع (RMSE)، (MAD) و (NS) در میان الگوریتم های مورد مطالعه، دمای به دست آمده از الگوریتم تک کانال اختلاف کمتری نسبت به دمای ایستگاه های موجود نشان می دهد.

ارزیابی اثرات توسعه به عنوان ابزار مدیریتی مهم و کارآمد در اختیار برنامه ریزان است تا براساس آن، اثرات بالقوه محیط زیستی یک طرح توسعه ای شناسایی و گزینه های موثر برای رفع یا کاهش اثرات منفی آن پیشنهاد شود. یکی از راه های بهبود ارزیابی آثار محیط زیستی با توجه به شرایط کشور ما ارتقای روش ماتریس است. برای این کار، از ماتریس ریاضی استفاده می شود و در آن با به کارگیری عوامل بزرگی، وسعت و مدت اثر، اثرات هم بیشی و تجمعی، متغیرهای کیفی و عوامل جبران اثر و اختلاف نظر امکان تعامل سازنده میان توسعه دهندگان و ارزیابان فراهم می شود و نتایج جامع تری به دست می آید. با توجه به محدودیت زمان در انجام ارزیابی اثرات و ضرورت اتخاذ تصمیمات صحیح و برای قابل درک تر نمودن نتایج حاصل از ماتریس ریاضی، تهیه یک سامانه پشتیبان تصمیم گیری در نظر گرفته شد. سامانه پشتیبان تصمیم گیری سیستمی است که با استفاده از منابع انسانی و قابلیت های رایانه به حل مسایل پیچیده کمک می کند و کیفیت تصمیم را بهبود می بخشد و دارای تعامل مستقیم با کاربر است که کارآیی را افزایش می دهد و می تواند به ارتقای یادگیری و امکان استفاده از آن ها توسط کارشناسان و مبتدیان کمک کند. برای تهیه سامانه پشتیبان تصمیم گیری اولیه از محیط برنامه نویسی نرم افزار اکسل، ماکرونویسی، جدول های محوری و توابع سلولی بهره گرفته شد. این سامانه به شکلی طراحی شد که فعالیت های پروژه و پارامترهای تحت تاثیر، به جای این که در سطر و ستون وارد شوند، در دو ستون مجاور هم قرار می گیرند و تنها از روش ریاضی برای ارزیابی اثرات استقاده می شود. فعالیت های مرتبط با هجده طرح توسعه مشمول ارزیابی اثرات محیط زیستی به این سامانه اضافه شد. استفاده از اکسل و محیط برنامه نویسی آن، تا حد زیادی به انعطاف پذیری این سامانه کمک نمود. با استفاده از امکانات و ابزارهای اکسل نتایح ارزیابی به شکل نمودار و جدول قابل مشاهده هستند و براساس آن ها روند تصمیم گیری در مورد طرح توسعه تا حد زیادی تسهیل خواهد شد.

سدها درکنار منافعی مانند کنترل جریان رودخانه و تولید انرژی، اثرات مثبت و منفی زیادی بر محیط زیست می گذارند. در این مطالعه اثرات محیط زیستی سدهای در حال احداث استان خوزستان بر اساس یک روش تصمیم گیری چندمعیاری مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای ارزیابی اثرات محیط زیستی سدها در این مدل از چهار معیار اصلی فیزیکی-شیمیایی، اکولوژیکی، اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی و پانزده زیر معیار استفاده شد. در نهایت نیز برای رتبه بندی گزینه ها از روش ELECTRE III استفاده شد. نتایج بیانگر آن است که بر اساس نظر کارشناسان، معیار فیزیکی و شیمیایی با وزن 439/0، بیشترین اهمیت را در ارزیابی اثرات محیط زیستی سدها دارا می باشد. همچنین معیارهای اکولوژیکی، اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی به ترتیب با وزن های 241/0، 227/0 و 093/0 در رتبه های بعدی قرار دارد. در میان زیر معیارها نیز کاهش کیفیت آب های سطحی بالاترین وزن را در اختیار دارد. در نهایت نتایج نشان داد که دو سد شیرین آب و خیرآباد دارای بیشترین اثرات محیط زیستی در میان سدهای استان خوزستان می باشند.

استفاده تفرجی از منطقه باید مطابق توان محیط زیستی آن انجام گیرد. بنابراین، این پژوهش با هدف ارایه یک روش برای مدل سازی و رتبه بندی مناطق دارای توان اکوتوریسم انجام شد. بدین منظور از روش سیستمی مخدوم با توجه به ویژگی های منطقه و شبکه عصبی پرسپترون چندلایه (MLP) برای ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه حفاظت شده ارسباران استفاده شد. در گام نخست منابع اکولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی شناسایی و نقشه های آن ها تهیه شدند، سپس با تجزیه و تحلیل و جمع بندی داده ها در نرم افزار ArcGIS نقشه توان اکوتوریسم حاصل شد. در مرحله بعد با استفاده از نتایج روش سیستمی، شبکه عصبی آموزش داده شد و ساختارهای مختلف آن مورد ارزیابی قرار گرفتند و در نهایت نقشه مناطق مناسب گردشگری براساس خروجی شبکه عصبی مدل سازی شد. در مرحله آخر با دخالت دادن معیارهای اقتصادی-اجتماعی و جاذبه های تفرجی اولویت بندی و ارزیابی نهایی انجام گرفت. ارزیابی توان اکولوژیکی با روش سیستمی نشان داد، منطقه دارای توان برای تفرج متمرکز طبقه دو (06/0%) و تفرج گسترده طبقه دو (33/10%) است. توپولوژی 3-9-7 به عنوان بهترین طبقه بندی با دقت کلی 98% جهت طبقه بندی مناطق تفرجی انتخاب شد و بهترین عملکرد شبکه عصبی به کلاس تفرج متمرکز و کمترین عملکرد به کلاس تفرج گسترده تعلق گرفت. براساس نقشه مدل سازی شده، 17/0% منطقه به تفرج متمرکز طبقه 2، 09/10% به تفرج گسترده طبقه 2 و 74/89% به نامناسب برای تفرج اختصاص یافت. مطالعه حاضر نشان داد شبکه عصبی مصنوعی قابلیت طبقه بندی مناطق مناسب گردشگری را با دقت بالا دارد.

اطلاع از روند تغییر الگوهای ترکیب محتوایی و چیدمان فضایی ساختار اکوسیستم در مقیاس فضایی سیمای سرزمین بیوم ها، جهت مدیریت بهینه آن ها در گذر زمان حایز اهمیت است. در پژوهش حاضر، مطابق با مدل مفهومی برگرفته از اصول بوم شناسی سیمای سرزمین، شامل: ساختار، عملکرد و تغییر در مقیاس مکانی، تغییرات چیدمان فضایی عناصر سیستم سیمای سرزمین بیوم زاگرس ایران با مطالعه 26 حوضه آبخیز منتهی به استان کهگیلویه و بویر احمد انجام شد. تصاویر سنجنده هایTM و OLI /TIRS ماهواره ای لندست 5 و 8 برای سال های 1987 و 2017 پیش پردازش شد و باندهای مناسب با استفاده از آزمون تجزیه مولفه های اصلی انتخاب شد و طبقه بندی کاربری اراضی با استفاده از دو روش حداکثر احتمال (MLE) و شبکه عصبی مصنوعی پرسپترون (MLP) با 7 لایه ورودی، 6 لایه میانی و 5 لایه خروجی انجام گرفت. اعتبار سنجی و انتخاب کاربری مناسب با مقایسه ضرایب کاپای کلی، صحت کلی، خطای کاهنده و خطای فزاینده بررسی شد. کاربری اراضی طبقه بندی شده روش MLP، با توجه به قدرت تفکیک عوارض و صحت بیشتر، انتخاب گردید و بارز سازی زمانی-مکانی تغییرات انجام شد. نتایج نشان می دهد بیشترین میزان کاهش اراضی بین سال های 2017-1987 در کاربری اراضی جنگلی و بیشترین میزان افزایش در کاربری مرتع دیده می شود. مساحت کاربری های منابع آب و طبقه انسان ساخت، دو برابر شده است. گر چه توسعه های انسان ساخت نقش کمتری در این تغییرات دارند، لیکن آثار اقدامات انسانی، به خصوص تغییر اراضی جنگلی به کشاورزی و همچنین ساخت سدهای بزرگ، بسیار وسیع بوده است. از این رو مدیریت مبتنی بر مبانی بوم شناسی سیمای سرزمین در ارتباط فی مابین ساختارشناسی، عملکردشناسی و تغییرپذیری می تواند در جهت پایداری دارایی های طبیعی و تنوع زیستی بیوم زاگرس ایران مورد استفاده قرار گیرد.

توجه به ارزش های سرزمین های پیرامون مسیرهای پیاده روی سبب افزایش اعتبار و ارزش خود مسیرها خواهد شد. با توجه به اهمیتی که این مسیرها در ایجاد حس آرامش و امنیت و زیبایی دارند، حفظ، نگهداری و همچنین ارتقای زیبایی و کیفیت مسیرها ضروری به نظر می رسد. شناخت معیارهای موثر بر ارزش های سیمای سرزمین به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار برای جذب گردشگران و در نتیجه توسعه اقتصادی منطقه مطرح است. حوضه آبخیز زیارت استان گلستان به دلیل وجود مناظر زیبا به عنوان یکی از قطب های گردشگری استان مطرح است. هدف این پژوهش تعیین مهم ترین معیارهای تاثیرگذار در انتخاب و ارجحیت مسیرها است که با بهره گیری از روش تحلیل مولفه های اساسی و بررسی های پرسشنامه ای انجام پذیرفت. به همین منظور پرسشنامه ای تدوین و بین 388 نفراز بازدیدکنندگان توزیع شد و نتایج آن در نرم افزار SPSS تحلیل شدند. نتایج نشان داد که از بین 22 معیار استفاده شده در این پژوهش 6 معیار طول مسیر، تنوع تراکم پوشش گیاهی، پاکیزگی و تمیزی محیط، تنوع بافت دید مسیر پیاده روی، علایم راهنمایی در مسیر و شکل مسیر (مستقیم یا مارپیچ بودن مسیرهای پیاده روی) برای بازدیدکنندگان از اهمیت بیشتری برخوردارند. نتایج این پژوهش می تواند جهت بهبود سیمای مسیرها، ارتقای کیفیت آن ها، جذب گردشگر بیشتر و ارایه چارچوبی برای انتخاب و طبقه بندی مسیرها مورد استفاده قرار گیرد.

روش های مختلفی برای تخمین میزان انباشت Co2 و بررسی ساختار پیوستگی مکانی آن وجود دارد. این تحقیق به تخمین میزان انباشت Co2 در رویه زمینی دو توده ممرز و ارس در جنگل های ارسباران و بررسی تاثیر عوامل فیزیوگرافی شیب، جهت و ارتفاع بر میزان انباشت Co2 پرداخت و نیز پراکنش مکانی میزان انباشت Co2 در دو توده با روش زمین آمار حاصل شد. نتایج نشان داد میانگین میزان انباشت Co2 در دو توده ممرز و ارس به ترتیب 47/358589 و 59/9992 کیلوگرم در هکتار بود که اختلاف معنی داری در سطح 05/0 p بین آنها وجود داشت اما رابطه معنی داری بین تغییرات عوامل فیزیوگرافی و میزان انباشت Co2 در دو توده وجود نداشت. در ادامه واریوگرام تجربی برای آنها رسم شد که دو توده ممرز و ارس به ترتیب با 91% و 99% دارای پیوستگی ساختار مکانی قوی بودند. سپس نقشه پراکنش انباشت Co2 کل منطقه به دست آمد. با ارزیابی صحت مدل های به دست آمده، نتایج نشان داد که جذر میانگین مربعات خطا برای دو توده ممرز و ارس به ترتیب 308/0 و 334/0 کیلوگرم در هکتار بود که نتایج مبین آن است که با توجه به ساختار قوی مکانی و اثر قطعه ای کم در دو توده، میزان خطای مدل ها بسیار کم بوده و قابل قبول هستند. با توجه به اهمیت روزافزون تغییر اقلیم می توان چنین نتیجه گیری نمود که با شناخت پتانسیل گونه هایی که توانایی بیشتری برای ترسیب کربن دارند و همچنین بررسی عوامل فیزیوگرافی تاثیرگذار بر فرایند ترسیب کربن، می توان اصلاح و احیای جنگل های ارسباران را از جنبه ترسیب کربن بهتر دنبال کرد.

فعالیت های بشری، یکی از عواملی است که تاثیر به سزایی بر روند تغییرات کاربری اراضی سرزمین دارد و این تغییرات در بیشتر مواقع ناسازگار با محیط است. بنابراین مدل های پیش بینی کاربری اراضی برای برنامه ریزی استفاده پایدار از سرزمین یک نیاز ضروری است. در این پژوهش با استفاده از مدل زنجیره خودکار مارکوف، مدل سازی تغییرات کاربری اراضی برای حوضه آبخیز قره سو به منظور پیش بینی آینده، ارتقا یافته است. ارتقای مدل زنجیره مارکوف با وارد کردن نرخ رشد جمعیت و میزان سرانه مورد نیاز هر کاربری در مدل انجام شده است. اعتبارسنجی مدل ارتقا یافته با مقایسه نقشه ی حاصل از پیش بینی تغییرات کاربری اراضی برای سال 2014 و نتایج مدل ارتقا یافته بررسی شده است. نتایج حاصل از مقایسه ی این دو نقشه نشان داد؛ نتایج مدل ارتقا یافته بسیار شبیه تر به وضع موجود بوده است، که این موضوع به این دلیل است که نرخ رشد جمعیت و به تبع آن سرانه مورد نیاز در توسعه شهری مهمترین پیشران اثرگذار در بر هم زدن نسبت تغییرات در یک روند زمانی است. بنابراین می توان با لحاظ کردن این عامل در مدل زنجیره مارکوف انعطاف پذیری این مدل را بیشتر و تا حد زیادی نتایج را به واقعیت نزدیک کرد، که این موضوع به طور عملی در حوضه آبخیز قره سو نشان داده شده است. در نهایت از مدل ارتقا یافته ی زنجیره خودکار مارکوف برای پیش بینی افق 2030 استفاده شد.

در این تحقیق آینده احتمالی خلیج گرگان پس از جدایی از دریای کاسپی تحت پنج سناریو با استفاده از مدل مایک21 بررسی گردید. در سناریو اول خلیج متاثر از اقلیم حاکم بر آن بررسی و در سناریو دوم آینده خلیج متاثر از اقلیم حاکم و ورودی رودخانه ها بررسی شد. در سه سناریوی بعدی خلیج تحت تاثیر اقلیم و حداقل نیاز محیط زیستی رودخانه ها مطابق پیشنهادهای تنانت (1976) بررسی شد. نتایج مدل تحت سناریو اول نشان داد که 551 روز بعد جدایی خلیج از دریا، خلیج متاثر از شرایط اقلیمی به خشکی مبدل خواهد شد. نتایج مدل سازی تحت سناریو دوم نشان داد که خلیج بعد گذشت 1110 روز به یک تالاب درون خشکی با حداقل مساحت 51 کیلومترمربع مبدل می گردد. نتایج مدل سازی ها تحت سناریوهای سوم، چهارم و پنجم نشان داد که خلیج بعد گذشت 653، 665 و 1015 روز به یک تالاب درون خشکی به ترتیب با حداقل مساحت 7، 12 و 32 کیلومترمربع مبدل می گردد. مادامی که خلیج گرگان با دریای مادری در ارتباط باشد تعیین حق آبه زیستی از رودخانه های منتهی به آن هیچ کمکی به افزایش سطح آب و جلوگیری از خشکی زدگی نخواهد کرد، ولیکن پس از جدایی خلیج از دریای مادری تامین آب از طریق رودخانه ها در تشکیل تالاب درون خشکی تاثیر به سزایی خواهد گذاشت. وزش بادهای غالب شمالی و غربی بیشترین تاثیر را در افزایش مساحت خلیج در بخش شمال شرقی و تشکیل تالابچه های موقتی تحت سناریوهای مفروض به دلیل ایجاد برکشند توفان خواهند داشت. در صورت قطع ارتباط خلیج با دریا و عدم تامین حق آبه رودخانه ها، جانشینی بوم شناختی در خلیج گرگان از نوع مخرب خواهد بود.

با توجه به اهمیت ارزیابی راهبردی محیط زیستی در اسناد سیاست گذاری توسعه، هدف پژوهش غربالگری سیاست های توسعه در شهرستان کرمانشاه و ارایه الگویی تلفیقی از اصول و معیارهای پایداری است. رویکرد پژوهش کاربردی و معطوف به روش های تحلیلی ارزیابی راهبردی محیط زیستی و تحلیل سلسله مراتبی AHP است. در این فرآیند 9 سیاست از تحلیل محتوای طرح های فرادست شهرستان کرمانشاه استخراج، غربالگری، تحلیل اصول و معیارها در قالب پرسشنامه به تعداد 18 نفر از کارشناسان و صاحب نظران مرتبط با مسایل توسعه و محیط زیست در شهرستان کرمانشاه که با روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شدند، جهت وزن دهی و ارزش گذاری انجام شد. یافته ها پس از مرحله غربالگری نشان داد که سیاست توسعه صنایع بزرگ و سنگین (پالایشگاه و پتروشیمی) برای انجام ارزیابی راهبردی محیط زیستی در اولویت است. برآیند اصول و معیارها توسط نرم افزارChoice Expert تجزیه و تحلیل شد و اصول و معیارهای توسعه اقتصادی محلی و خودکفا با وزن نهایی 040/1 و تعیین اراضی بر اساس قابلیت و توان اکولوژیکی با وزن نهایی 862/0 بالاترین امتیاز و تمرکززدایی از ساختار اداری با وزن نهایی 009/0کمترین امتیاز را دارد. با وجود اینکه اتخاذ این سیاست سبب توسعه نسبی شهرستان کرمانشاه شده و طبق نتایج ارزیابی راهبردی محیط زیستی تحقیق هر چند از بعد اجتماعی، اقتصادی، نهادی حایز اهمیت است و آثار و پیامدهایی در توسعه اقتصادی محدوده دارد ولی آثار و پیامدهای عدم توجه به ملاحظات محیط زیستی و توان اکولوژیک حوزه های استقرار صنایع بزرگ در درازمدت منجر به کم کردن آثار اجتماعی، اقتصادی و نهادی می شود.

رویکرد ساختار سبز شهری، در دهه های اخیر و به دنبال افزایش مشکلات محیط زیستی و بی هویتی بافت های جدید به وجود آمد تا ضمن برقراری مجدد انسجام شهری به حل معضلات محیط زیستی کمک نماید، از این رو هدف از پژوهش حاضر، تعیین عناصر ساختار سبز شهری در الگوی بافت سنتی و جدید شهرضا (در استان اصفهان) و مقایسه آن ها جهت ایجاد ساختاری منسجم در کل شهر است. این پژوهش بر اساس هدف، کاربردی، بر اساس ماهیت، توصیفی-تحلیلی و از نوع مطالعات موردی و میدانی است. در این پژوهش ادبیات تحقیق در راستای استخراج عناصر و شاخصه های ساختار سبز بررسی شده و رمزها براساس داده ی حاصل از مطالعه اسناد بوسیله روش تحلیل محتوای کیفی قیاسی براساس تم و کلیدواژه های مدل ساختار سبز سنخ شناسی و الگویابی شده و از طریق روش کدگذاری باز، محوری و موضوعی تقلیل یافته و دسته بندی گردیده است. در نهایت این الگو در مقیاس کلان و خرد در دو ساختار سنتی و جدید شهر و در دو محله سنتی و جدید به صورت مطالعه تطبیقی و مقایسه ای در شهرضا بر اساس نقشه های GIS مورد بررسی قرار گرفته است. یافته حاصل از پژوهش این است که شهرضا از عناصر ساختار سبز در مقیاس خرد و کلان در هر دو نوع بافت سنتی و جدید برخوردار است. در بافت سنتی کانون های سبز در قالب فضاهای سبز داخل واحدهای مسکونی، کریدورهای سبز بر پایه مسیر مادی ها (کانال ها و نهرهای آبی باقی مانده از دوران صفوی) و پهنه های سبز در قالب باغات خصوصی عینیت یافته اند، درحالی که در بافت جدید، کانون های سبز را فضاهای سبز محلی، کریدورهای سبز را بلوارهای شهری و پهنه های سبز را پارک های عمومی شهر تشکیل داده اند. نتیجه این پژوهش توجه توامان به ساختار سبز شهری در تلفیق درست با فرم و ساختار شهری است که امکان پیوند بافت قدیم و جدید را فراهم می آورد و ساختار منسجم و کارا به شهر می دهد.

آلودگی آب با ترکیبات نفتی یکی از مهمترین معضلات محیط زیستی در کشور های نفت خیز محسوب می شود. زیرا، می تواند تاثیرات نامطلوبی بر سلامت انسان و محیط زیست بر جای بگذارد. استفاده از روش های بهینه و کارآمد برای تصفیه پساب های حاوی مواد نفتی کاملا ضروری می باشد. روش های مختلفی برای پاکسازی آلودگی های نفتی و مشتقات آن وجود دارد. در این پژوهش، از جاذب پوست برنج به عنوان جاذب آلی برای حذف آلودگی نفتی از پساب استفاده شد. در ابتدا با استفاده از آنالیز طیف سنجی تبدیل فوریه مادون قرمز (1) ترکیب شیمیایی پوست برنج تعیین، سپس آزمایشات جذب به صورت ناپیوسته با استفاده از محلول های آزمایشگاهی حاوی نفت انجام گرفت و شرایط بهینه جذب با تغییر فاکتور های موثر بر جذب که شامل pH، غلظت اولیه آلوده کننده، زمان تماس و مقدار جاذب بر میزان جذب در سطوح مختلف بود، مورد بررسی قرار گرفت و میزان جذب نفت به روش وزنی تعیین شد. در نهایت استفاده از جاذب برای پساب آزمایشگاهی مورد مطالعه قرارگرفت. بیشترین کارایی جاذب، برای جذب نفت با استفاده از جاذب پوست برنج در زمان 15 دقیقه مشاهده شد که اختلاف معنی داری با دیگر زمان های تماس داشت (میزان 77/79 درصد جذب؛ 05/0

در حال حاضر آلودگی هوا در مناطق نفت خیز و اطراف آن از جمله چالش های عمده ای است که متاسفانه منجر به بروز مشکلات مهمی برای کشور و ساکنین منطقه شده است. در مطالعه حاضر برای تعیین همبستگی میان آلاینده NO2 خروجی از فلر پالایشگاه میعانات گازی سیراف و فلزات سنگین خاک، ابتدا نرخ انتشار این آلاینده با استفاده از ضرایب پیشنهادی توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا به میزان g/s0417/1 محاسبه شده و در نهایت مدل سازی هوا با استفاده از نرم افزار AERMOD انجام شد. با توجه به نتایج حاصل از مدل سازی بیشترین پراکنش آلاینده NO2 بر اساس جهت باد غالب از غرب به شرق است. همچنین نتایج نمونه برداری خاک در 6 نقطه اطراف سایت با استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست مقایسه و مشخص شد که در مناطق فوق میزان فلز سرب بالاتر از حد مجاز استاندارد است. با انجام آزمون تحلیل واریانس و آزمون چند دامنه ای دانکن با نرم افزار spss، به دلیل پراکنش منابع آلاینده از قبیل فازهای 19، 12، 14، سایت LNG و کارخانه سیمان آرام در غرب سایت، بیشترین پراکنش فلز سرب با توجه به جهت باد غالب (غرب به شرق) به سمت محدوده سایت پالایشگاه میعانات گازی سیراف می باشد. بررسی همبستگی فلزات سنگین و آلاینده NO2 نشان داد که بین این آلاینده و فلز سرب در خاک به دلیل ایجاد ترکیبات آنیونی نیتریت و نیترات و در نهایت تشکیل نمک، همبستگی مثبت و معنادار است.

انتقال و پخش لکه نفتی در محیط های آبی به دلیل فرآیندهای شیمیایی، فیزیکی و زیست شناسی است که خود وابسته به خصوصیات نفت، هیدرودینامیک، هواشناسی و شرایط محیط زیستی است. پخش و انتقال لکه های نفتی به دلیل جریان، امواج، اثر باد است. این تحقیق بر پایه وجود پالایشگاه نفت آبادان، وجود بنادر آبادان، خرمشهر و بصره در منطقه اروندرود صورت گرفته است. برای این منظور از مدل مایک 21 استفاده شده است. این مدل عددی بر پایه روش اویلری توسعه داده شد و در آن برای مشخص کردن الگوی حرکت جریان آب از معادلات پیوستگی و تکانه (معادلات ناویر استوکس متوسط گیری شده در عمق) استفاده شده است. پس از واسنجی، مقایسه ی نتایج مدل با اندازه گیری های میدانی نشان می دهد مدل دارای دقت قابل قبولی در پیش بینی نوسان سطح آب، جهت و سرعت جریان دارد. جهت شبیه سازی الگوی انتشار نفت، خروجی ماژول هیدرودینامیک به ماژول تحلیل نشت نفت اعمال شده است. ماژول تحلیل نشت نفت از روش لاگرانژی ذرات برای پیش بینی غلظت و ضخامت لکه نفتی استفاده می کند. سپس سه سناریو مکانی برای بررسی، عوامل محیطی فوق الذکر بر انتشار و پخش آلودگی نفتی طراحی و اجرا شده است. نتایج مدل سازی نشان می دهد چنان چه آلودگی هنگام شروع جزر به مدت سه ساعت در مقابل پالایشگاه نفت آبادان و پیچ خسروآباد رخ دهد و دبی متوسط رودخانه s/3 m480 باشد، بدون اعمال باد، آلودگی به ترتیب پس از 124 و 5/85 ساعت به خلیج فارس می رسد.

اکتشاف، استخراج و بهره برداری از منابع نفتی در کشورهای نفت خیز مانند ایران با وجود فواید بسیار، موجب بروز مشکلات محیط زیستی متعددی شده است. یکی از مهم ترین این معضلات آلودگی منابع آب با ترکیبات نفتی است. یکی از رایج ترین روش های حذف آلاینده ها از محلول های آبی جذب سطحی است. در حال حاضر تحقیق روی جاذب های ارزان با قابلیت بالای حذف آلاینده از نظر اقتصادی حایز اهمیت است. در این پژوهش کارایی نانوکیتوزان برای حذف تولوین از محلول های آبی با روش جذب سطحی در مقیاس آزمایشگاهی با اثر عامل های pH، غلظت اولیه محلول تولوین، دوز جاذب و زمان تماس بررسی شد. مقادیر غلظت تولوین توسط دستگاه اسپکتروفتومترUV-Vis Array مدل Photonix Ar 2015 در طول موج 206 نانو متر آنالیز گردید. نتایج نشان داد میزان جذب تولوین با افزایش pH، افزایش دوز جاذب و افزایش زمان تماس نسبت عکس و با افزایش غلظت نسبت مستقیم دارد. با توجه به نتایج مقدار بهینه جذب تولوین در pH برابر 5، غلظت 70 میلی گرم بر لیتر، دوز جاذب 01/0 گرم بر لیتر و زمان تماس 5 دقیقه تعیین شد. یافته های تحقیق نشان داد که جاذب نانو کیتوزان کارایی بالایی در جذب تولوین از محلول های آبی دارد.

رودخانه ها و منابع آب به دلیل تخلیه کنترل نشده پساب های صنعتی همواره در معرض انواع آلودگی قرار دارند. فاضلاب صنایع نیشکر شامل غلظت بالایی از آنیون های فسفات، سولفات و نیترات می باشد؛ که پیش تصفیه یا تصفیه کامل این پساب ها از مواد مغذی و خورنده امری ضروری است. این تحقیق با هدف ارزیابی تاثیر جریان الکتریکی، pH اولیه و زمان ماند، بر حذف آلاینده های فسفات، نیترات و سولفات از پساب شرکت نیشکر حکیم فارابی با استفاده از الکترود های آلومینیومی در روش انعقاد الکتریکی انجام شد. حوضچه سپتیک این شرکت به عنوان ایستگاه نمونه برداری انتخاب گردید. pH، فسفات، سولفات و نیترات پساب اولیه اندازه گیری شد. pH پساب در مقادیر 5، 7، 9 و 11 تنظیم گردید. با استفاده از 6 الکترود آلومینیومی، به صورت عمود بر جریان و متصل به مبدل برق به روش تک قطبی، تاثیر تغییرات pH اولیه، پتانسیل الکتریکی (10 و 30 ولت) و زمان ماند (15، 30، 45 و 60 دقیقه) بر راندمان حذف فسفات، سولفات و نیترات مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد در شرایط ماند برابر در pH های مختلف با افزایش ولتاژ از 10 به 30 ولت میزان حذف فسفات، سولفات و نیترات افزایش می یابد. همچنین نتایج نشان داد بیشترین راندمان حذف فسفات در شرایط pH خنثی حاصل می شود و با افزایش میزان pH از کارایی حذف فسفات کاسته می گردد. این در حالی است که بیشترین راندمان حذف سولفات و نیترات در شرایط pH بازی حاصل می شود. همچنین نتایج آزمایش نشان داد در تمام حالت های pH و ولتاژ با افزایش زمان ماند، درصد حذف یون های فسفات، سولفات و نیترات افزایش می بابد.

در عصر کنونی بازاریابی بر اساس برخی ملاحظات محیطی و اجتماعی به عنوان یکی از مهم ترین فعالیت شرکت های تولید کالا و خدمات مطرح است و یکی از حیطه های بازاریابی مطرح شده در مباحث محیطی، بازاریابی سبز است. هدف این مطالعه توسعه یک مدل ساختاری برای بررسی رابطه بازارگرایی با عملکرد محیط زیستی و راهکارهای مدیریت زنجیره تامین سبز است. روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی و جامعه هدف کارکنان و مدیران شرکت خالص سازان روی زنجان بود. داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری شده و به روش طبقه ای تصادفی بین 215 نفر از کارکنان و مدیران رده های مختلف این شرکت توزیع شد. در این پژوهش از مدل یابی معادلات ساختاری و روش حداقل مربعات جزیی (1) برای آزمون فرضیات و برازش مدل استفاده شد. نتایج نشان داد که بازارگرایی بر راهکارهای مدیریت زنجیره تامین موثر بود. اما تاثیر آن بر عملکرد محیط زیستی رد شد. از سوی دیگر، تاثیر غیرمستقیم بازارگرایی از طریق متغیر میانجی راهکارهای مدیریت زنجیره تامین تایید شد. در نهایت مشخص شد راهکارهای مدیریت زنجیره تامین بر عملکرد محیط زیستی تاثیر مثبت و معناداری دارد.

پدیده ی طبیعی سیل یکی از چالش های جدی محیط زیستی کشور است که عوامل مختلفی در رخداد آن نقش دارند. بنابراین، هدف از این تحقیق شناسایی، وزن دهی و اولویت بندی معیارها و شاخص های موثر در کاهش خسارت های ناشی از سیل در ایران با استفاده از نظر خبرگان و متخصصین این حوزه و اساتید هیات علمی متخصص در این امر است. در این راستا به منظور شناسایی معیارها و شاخص های موثر در کاهش خسارت های ناشی از سیل از چهار دیدگاه اکولوژیکی، اقتصادی، فنی و اجتماعی از پرسشنامه ای محقق ساخته و به منظور محاسبه وزن و اولویت آنها به ترتیب از روش های انتروپی (Entropy) و ترجیحات بر اساس مشابهت به راه حل ایده آل (TOPSIS) استفاده شد. تجزیه و تحلیل یافته های این پژوهش با استفاده از 30 پرسشنامه دریافتی، 21 شاخص را از جنبه های اکولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و فنی برای کاهش خسارت های ناشی از سیل شناسایی نموده که شامل 7 شاخص اکولوژیکی، 6 شاخص اقتصادی، 5 شاخص فنی و 3 شاخص اجتماعی بوده است. نتایج وزن دهی شاخص ها با استفاده از روش انتروپی نشان داد که از دیدگاه اکولوژیکی شاخص شکل زمین (تنوع ارتفاع از سطح دریا، تنوع شیب زمین، تنوع جهت)، از دیدگاه اقتصادی شاخص مدیریت بهینه اراضی جنگلی و مرتعی، از دیدگاه فنی شاخص عملیات آبخیزداری و از دیدگاه اجتماعی شاخص تراکم مسکونی (سکونتگاه ها، شاخص های جمعیتی) به ترتیب بیشترین وزن را به خود اختصاص دادند. همچنین، نتایج روش تاپسیس نشان داد که برای کاهش خسارت ناشی از سیل معیارهای اکولوژیکی، اقتصادی، فنی و اجتماعی به ترتیب در اولویت اول تا چهارم قرار دارند. بنابراین، ، پیشنهاد می شود در برنامه های مدیریتی برای کاهش سیلاب به نقش و اهمیت معیارها و شاخص های اکولوژیکی، اقتصادی، فنی و اجتماعی بر اساس اولویت های تعیین شده توجه شود.

ویژه در ایران و ارایه راهکارهابا توجه به روند رشد و توسعه روزافزون صنایع و معادن و نفت و گاز و کشاورزی در ایران، به علت افزایش تولیدات، شاهد افزایش تولید پسماندهای صنعتی و معدنی و ویژه در کشور هستیم که در مواردی پسماندهای خطرناک تولید شده نیاز به مدیریت ویژه دارند. عدم مدیریت اصولی پسماندهای ویژه بر منابع پایه محیط زیست، آب، خاک، هوا تاثیرگذار و سبب آلودگی محیط زیست خواهد شد. در این تحقیق به چالش های حقوقی اجرای مقررات مدیریت پسماندها در ایران پرداخته شد تا با آسیب شناسی مقررات موجود و بررسی فرصت ها، تهدیدها و شناخت خلاهای قانونی و نقاط ضعف آن نسبت به اصلاحات مورد نیاز در قانون و آیین نامه اجرایی مدیریت پسماندها و سایر اقدامات حقوقی و مدیریتی ارایه طریق نماید. در این پژوهش ابتدا به شناسایی، ارزیابی و تحلیل وضعیت موجود مدیریت پسماندها در کشور پرداخته و سپس فرم نظرسنجی تکمیلی توسط برخی از متخصصین، مدیران و کارشناسان صاحب نظر، داده ها نرمالیزه شده که در نهایت استراتژی ها و راهبردهای برتر مطابق مدل SWOT (1) توسط مدل QSPM (2) شناسایی شد. نتایج بررسی ها نشان می دهد مهم ترین مشکلات مدیریت پسماند شامل عدم اجرای کامل تکالیف و وظایف محول شده در قانون توسط اکثر دستگاه ها و نهادهای مسیول، پایین بودن سطح دانش و آگاهی و تسلط مدیریان برای تصمیم گیری لازم در این حوزه، وجود خلاهای قانونی و فقدان ضمانت اجرایی حقوقی، پایین بودن جرایم و مجازات مندرج در قانون در برخورد با متخلفان، و عدم استفاده از ظرفیت سرمایه گذاری بخش خصوصی برای ساماندهی و مدیریت پسماندها است.