جغرافیا و پایداری محیط
سال:1392 | دوره:3 | شماره:6 |تعداد مقالات:7

با توجه به توسعه گردشگری در نواحی روستایی، تعیین سلسله مراتبی از درجه بندی نواحی گردشگری که بتواند چارچوب موثری برای توزیع گردشگر و ارائه خدمات مناسب و کارکرد مطلوب داشته باشد، ضرورت می یابد. از این رو پژوهش حاضر با هدف توسعه گردشگری پایدار بر اساس برنامه ریزی اصولی و مبتنی بر شناخت و آگاهی، در پی پاسخ گویی به این سوال اساسی که کدام یک از نقاط روستایی در شهرستان خور و بیابانک از شرایط مناسب تری برای توسعه گردشگری برخوردار است، اما تاکنون جاذبه های متنوع و ارزشمند طبیعی و انسانی موجود در منطقه مورد توجه و بهره برداری مناسب قرار نگرفته است. پژوهش ضمن معرفی ویژگی ها و قابلیت های منحصر به فرد این نواحی، اولویت بندی سکونتگاه های روستایی منطقه را از نظر قابلیت و سطوح توسعه گردشگری در راستای جذب گردشگران و همچنین تخصیص خدمات زیربنایی و زیرساختی در دستور کار قرار داده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با تکیه بر مطالعات میدانی و با استفاده از مدل های کمی، رتبه بندی شاخص ها و معیارها با بهره گیری از نظر کارشناسان و در ادامه وزن بندی هر کدام انجام و سپس با بهره گیری از روش  (ELECTERE III)روستاها رتبه بندی شدند. برای پیاده سازی فرآیند تحلیل سلسله مراتبی از نرم افزار Expert Choice استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد روستاهایی مانند بیاضه، جندق، مهرجان، گرمه و ایراج که از قدمت بالاتری برخوردارند، در رتبه بندی گردشگری محدوده مطالعاتی رتبه بالاتری دارند. دلیل این امر را می توان در مواردی همچون توجه بیشتر مسوولان و مدیران محلی، توسعه راه ها و مسیرهای ارتباطی، ورود مسافران و گردشگران بیشتر جست و جو کرد.

اکوسیستم های مرتعی، منابع تجدیدپذیری هستند که علاوه بر تامین علوفه مورد نیاز دام ها در تنظیم هوا و جریانات هیدرولوژیکی، تامین آب آبخیزها، جلوگیری از فرسایش خاک، کنترل آلودگی ها و مسمومیت زدایی و تشکیل خاک از طریق تقویت فرایندهای خاک سازی، نقش موثری دارند. طبقه بندی مراتع از نظر میزان تولید علوفه و میزان پرداخت خسارت به مرتع داران، در شرایط بروز خشکسالی از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه مدیران و برنامه ریزان منابع طبیعی کشور می باشد. استان کردستان، یکی از مناطق بسیار مستعد مرتع داری در کشور است. به منظور طبقه بندی مراتع در سطح این استان، پایگاه اطلاعاتی، شامل نقشه های توپوگرافی، شیب، سطوح ارتفاعی، جهت تابش، زمین شناسی، خاک شناسی، پوشش گیاهی، شبکه هیدروگرافی و لایه های اقلیمی دما و بارش ایجاد گردید. برای انجام این تحقیق از داده های روزانه عناصر اقلیمی دما و بارش طی یک دوره آماری بلندمدت 19 ساله (1387-1369) استفاده شد. تمام این لایه های اطلاعاتی، منطبق بر نیازهای اکولوژیکی گیاهان مرتعی، وزن دهی و طبقه بندی مجدد گردیدند و با استفاده از منطق بولین، نسبت به ترکیب و تلفیق این لایه ها، اقدام و در نهایت نقشه طبقه بندی مراتع استان کردستان در 3 گروه مراتع خوب، متوسط و فقیر تهیه گردید. نتایج تحقیق نشان داد که استفاده از لایه های مختلف اطلاعاتی منطبق بر نیازهای اکولوژی گیاهان مرتعی، روشی بهینه برای ارائه یک طبقه بندی مناسب از مراتع می تواند باشد. از مجموع 2904642.7 هکتار مساحت استان کردستان، 378248.2 هکتار به مرتع خوب با توان درجه 1، 402891.3 هکتار به مرتع متوسط با توان درجه 2 و 411897.1 هکتار به مرتع فقیر با توان درجه 3 اختصاص یافته است.

هدف اصلی این نوشتار، واکاوی و شناخت عوامل موثر در توسعه مشارکت شهروندی در مدیریت شهر و نقش مشارکت شهروندی در کیفیت بخشی به زندگی شهروندان و بالتبع توسعه پایدار شهری است. روش پژوهش ترکیبی است از روش های پیمایشی و علی - همبستگی. ابزار گردآوری اطلاعات، مبتنی است بر بهره گیری از کتاب ها، مقالات، اسناد، طرح ها و ... در طرح مساله و تدوین چهارچوب نظری تحقیق و استفاده از ابزار پرسشنامه در بررسی مطالعه تجربی محدوده مورد مطالعه. در روش تحلیل اطلاعات نیز تاکید بر استفاده از روش های آماری (توصیفی و استنباطی) بوده است. محدوده مورد مطالعه، شامل مناطق منتخب شهر سبزوار در سال 1390 است. حجم جامعه آماری برابر با 19692 خانوار و حجم نمونه برابر با 229 خانوار بوده است. یافته های حاصل از این پژوهش، گویای آن هستند که: 1) میان نوع تصرف واحد مسکونی (احساس مالکیت) و علاقه شهروندان به مشارکت در مدیریت شهری، رابطه معناداری وجود دارد. 2) بین تعداد سال های سکونت در شهر / محله و مشارکت شهروندان در مدیریت و برنامه ریزی توسعه شهر، رابطه معناداری وجود دارد. 3) بین متغیر سن شهروندان و مشارکت آنان در فرایند برنامه ریزی ها و تصمیم گیری های مدیریت توسعه شهر، رابطه معناداری وجود ندارد. 4) میان سطح تحصیلات شهروندان و تمایل آنان به مشارکت در امور شهر، رابطه معناداری وجود ندارد. 5) میان مشارکت شهروندان در مدیریت شهری و سطح همبستگی اجتماعی شهروندان (محله ، ناحیه یا شهر)، ایجاد و بهبود احساس تعلق مکانی، افزایش میزان احساس امنیت عمومی و اجتماعی و میزان رضایت مندی شهروند از زندگی خود، ارتباط معنادار و مثبتی وجود دارد. در نهایت برای بهبود و ارتقای سطح تمایل و علاقه شهروندان برای مشارکت در امور شهری، پیشنهادهایی ارائه شده است.

در پژوهش پیش رو، داده های دمای شش سطح مختلف شامل آسفالت، خاک، سیمان، سنگ، چمن و آب با به کارگیری سه دستگاه داده نگار و شش سنسور تماسی از نوع PT100، در بازه زمانی 10 دقیقه ای و در طول یک سال آماری (2012-2013)،از ایستگاه هواشناسی ژئوفیزیک دانشگاه تهران دریافت شد. سپس الگوی دمای آنها در طول شبانه روز و شرایط جوی مختلف (آفتابی، ابری، بارشی و بادی) استخراج شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در شرایط آرام و آفتابی، بیشترین دمای سطحی در طول روز به ترتیب مربوط به آسفالت، سیمان، خاک، سنگ، چمن و آب است. بیشترین اختلاف دمای سطوح با یکدیگر نیز در هنگام ظهر رخ می هد، در حالی که کمترین اختلاف دما بین آنها در ساعات طلوع و غروب به وقوع پیوسته است. همچنین، زمان ثبت بیشینه دما در سطوح با یکدیگر متفاوت بوده و به ویژگی های فیزیکی - حرارتی آنها وابسته است. علاوه بر این، بر مبنای نتایج به دست آمده الگوی دمایی سطوح در شرایط ابری، آفتابی و بادی سینوسی بوده، اما در شرایط ابری، دامنه تغییرات دما کمتر از شرایط آفتابی است و در شرایط بادی از نوسان های لحظه ای بیشتری برخوردار است؛ در حالی که در شرایط بارشی (برف و باران)، نه تنها الگوی دمایی سطوح کاملا متفاوت است، بلکه رفتار دمایی آنها نسبت به یکدیگر نیز در مقایسه با شرایط آفتابی متفاوت است.

توسعه پایدار هر کشوری وابسته به پایداری نظام کشاورزی است. در کشورهایی که وابسته به اقتصاد روستایی هستند، توسعه پایدار کشاورزی به دلایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو هدف اصلی این پژوهش، بررسی وضعیت پایداری کشاورزی در مناطق روستایی است که به صورت مطالعه موردی در بخش مرکزی شهرستان روانسر انجام شده است. روش پژوهش در این بررسی از نوع توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است. جامعه آماری این پژوهش شامل کشاورزان ساکن در روستاهای بخش مرکزی شهرستان روانسر است (N=4209) که با استفاده از فرمول کوکران، نمونه ای به حجم 188 نفر از بین آنها با روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شده و با ابزار پرسشنامه، مورد مطالعه قرار گرفته اند. ضریب آلفای کرونباخ به منظور تشخیص پایایی پرسشنامه ها محاسبه شده است که در این پژوهش برای سه بخش پرسشنامه 0.79، 0.73 و 0.72 درصد به دست آمده است که حاکی از مناسب بودن ابزار پژوهش بوده است. نتایج حاصل از طریق تجزیه و تحلیل های آماری در نرم افزار SPSS نشان می دهد که وضعیت 55 درصد از کشاورزان در گروه ناپایدار، 36.5 درصد در گروه تا حدی پایدار و 8.5 درصد در گروه پایدار قرار گرفته اند. همچنین در بعد شاخص ها نیز؛ 38.70 درصد از شاخص ها در گروه ناپایدار، 22.58 درصد در گروه تا حدی پایدار و 38.70 درصد در گروه پایدار قرار گرفته اند.

در این پژوهش، نقش انسان در فرسایش کناری و گسترش جانبی مئاندرهای گاماسیاب در دشت بیستون مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای دستیابی به این هدف، شاخص های هندسی 15 مئاندری که انسان در فرسایش و توسعه آنها نقش داشته است با 19 مئاندر دیگر در محدوده دشت بیستون در یک دوره 24 ساله مورد بررسی مقایسه ای قرار گرفته اند. برای این کار از تصاویر ماهواره ای سال های 1986 و 2010 استفاده شده است. پس از رقومی کردن این تصاویر در محیط جی. آی. اس.، ابتدا پلان رودخانه ترسیم و سپس دوایری مماس بر قوس مئاندرها رسم شد و آنگاه شاخص های هندسی مورد نظر شامل طول قوس، طول مجرا، زاویه مرکزی، شعاع قوس و ضریب خمیدگی قوس ها اندازه گیری شده اند. نتایج به دست آمده نشان داده است که میانگین طول قوس 15 مئاندری که انسان در آنها دخالت داشته است، به میزان 19 متر، میانگین زاویه مرکزی حدود 5 درجه، میانگین شعاع قوس ها نزدیک به 20 متر بیشتر از 19 مئاندر دیگر افزایش داشته اند و میانگین طول مجرا نیز 26 متر کمتر شده است. بر این اساس ضریب خمیدگی 15 مئاندری که انسان در آنها دخالت داشته است، به میزان 0.13 بیشتر از ضریب خمیدگی 19 مئاندر دیگر افزایش داشته است. به این صورت که ضریب خمیدگی 15 مئاندر مورد دخالت انسان از 1.51 در سال 1986 به 1.7 در سال 2010 رسیده است، در حالی که ضریب خمیدگی 19 مئاندر دیگر در همین مدت از 1.22 به 1.28 افزایش پیدا کرده است.

آب و هوا یکی از مهمترین عوامل موثر بر محیط زیست انسانی است. به طوری که بشر امروز برای توسعه مراکز شهری و صنعتی، نگهداری و افزایش منابع جنگلی، نیازمند افزایش اطلاعات خود در زمینه پهنه های متفاوت اقلیمی و شناخت مهمترین عوامل و عناصر تاثیرگذار بر هر ناحیه است. استان کرمانشاه برخلاف تاثیرپذیری یکسان از سیستم های جوی بزرگ مقیاس اقلیم های محلی متفاوتی را نیز تجربه می کند. به گونه ای که این تفاوت ها، سبب حضور یا عدم حضور پوشش گیاهی در مناطق مختلف استان شده است. برای شناسایی نواحی اقلیمی استان و تطبیق هر ناحیه با پوشش گیاهی موجود در آن از روش های آماری تحلیل عاملی و خوشه بندی استفاده شد و تعداد 34 متغیر اقلیمی از شانزده ایستگاه هواشناسی استان انتخاب شد. سپس با استفاده از روش میانیابی (IDW)، متغیرها در کل پهنه استان میانیابی شدند که ماتریس پهنه ای داده ها به ابعاد 34×62 به دست آمد. نتایج پهنه بندی اقلیم با روش تحلیل عاملی و دوران مهپراش (وریمکس) روی ماتریس پهنه ای نشان داد، هفت عامل اقلیمی بیشترین واریانس داده ها را در اقلیم استان توجیه می کنند. این عوامل به ترتیب اهمیت عبارتند از: دما، جهت باد - بارش، رطوبت، طوفان، ساعات آفتابی، باد - غبار و بارش رگباری - ابر. سپس اجرای تحلیل خوشه ای رروی ماتریس نمرات عاملی، وجود هفت ناحیه اقلیمی را در استان تفکیک کرد. همچنین یافته ها حاکی از آن است که بیشترین تطبیق رویشگاه های بلوط در نواحی کوهپایه ای نسبتا مرطوب با حاکمیت ضعیف عامل دمایی و غالب بودن عامل جهت باد - بارش در محدوده ایستگاه های نوسود، روانسر، جوانرود، پاوه و کرند غرب مشاهده می شود.