جغرافیا و پایداری محیط
سال:1398 | دوره:9 | شماره:30 |تعداد مقالات:7

رویکرد استراتژی توسعه شهری به مثابة برنامه ای استراتژیک و در پاسخ به ناکارآمدی مدیریتی و کاهش کیفیّت زندگی شهرها از سال 1999 با هدف کاهش فقر، توسعه پایدار و ارتقای مشارکت و ایجاد حکمروایی خوب شهری مطرح شد. در این میان یکی از محورهای استراتژی توسعه شهری، رویکرد محلّه محوری و توجّه به محلاّت شهری بوده است. از این رو، پژوهش حاضر به اولویّت بندی محلاّت (درب شازده، بازار مرغ، سنگ سیاه و سردزک) منطقة هشت شهر شیراز براساس اصول چهارگانة استراتژی توسعة شهری (حکمروایی خوب شهری، بانکی بودن، زیست پذیری و رقابتی بودن) پرداخته است. داده های مورد نیاز پژوهش از راه مطالعات کتابخانه ای و تکمیل پرسش نامه گردآوری شده است. جامعة آماری پژوهش پیش رو را شهروندان چهار محلّه از محلاّت منطقة هشت شهر شیراز (24871 = N) تشکیل داده است که با استفاده از فرمول کوکران 318 نفر انتخاب و پرسش نامة متناسب با جمعیّت هر محلّه به صورت تصادفی ساده در سطح محلاّت توزیع و تکمیل شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اس. پی. اس. اس و آزمون آماری تی تک نمونه ای و برای سطح بندی محلاّت از مدل رال اسپیای بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از آزمون تی تک نمونه ای بیانگر آن است که میانگین های کلّی شاخص های استراتژی توسعة شهری در سطح محلاّت مزبور در سطح نامطلوبی به سر می برد؛ همچنین یافته های مدل یادشده نشان دهندة آن است که از مجموع محلاّت مورد مطالعه، محلاّت سردزک و درب شازده، به ترتیب با کسب رتبة اوّل و دوّم و با امتیاز نهایی 5109/0 و 4634/0 در سطح تا حدّی برخوردار و محلاّت بازار مرغ و سنگ سیاه به ترتیب با امتیاز نهایی 1638/0 و 0052/0 در سطح بسیار محروم قرار دارند.

محیط حسّاس پلایا به مثابة یکی از بزرگ ترین منابع معدنی، جایگاه ویژه ای در فعّالیّت های اقتصادی دارد. ترکیبات شیمیایی موجود در پلایا برای خاک بسیار ضروری بوده و به منظور حاصلخیزی خاک کشاورزی مورد بهره برداری قرار می گیرد. پلایای سهل آباد در استان خراسان جنوبی به سبب داشتن دریاچه های اتّفاقی شور، اراضی مرطوب، پوسته های نمکی، توده های نمک سطحی و زمین های الگودار، چشم انداز ژئومورفولوژیک ویژه ای ایجاد کرده و از سوی ساکنان مورد بهره برداری های معدنی و کشاورزی قرار می گیرد. مسئلة بهره برداری غیر اصولی و بیش ازحد منابع معدنی پلایای سهل آباد، ضمن بروز تحوّلات غیر طبیعی در چشم انداز ژئومورفولوژی پلایا می تواند باعث تشدید مخاطرات ناشی از فرسایش بادی ازطریق افزایش بار رسوب قابل حمل شود. در این بررسی درصد تغییرات برخی از عناصر شیمیایی شامل کلرید سدیم، سدیم و ژیپس با کمک داده های ماهواره ای در طی دو دورة زمانی محاسبه شده است. درصد تغییرات زمین های الگودار نیز با کمک تجزیه و تحلیل الگو و بافت اوّلین جزء اصلی تصاویر ماهواره ای محاسبه شده است. درنهایت، رابطة همبستگی بین این دو گروه از تغییرات در سطح کفة نمکی پلایا بررسی شده است. نتایج نشان می دهد که توده های نمک در سطح خاک پلایا غالباً از کلرید سدیم و ژیپس تشکیل شده و یکنواخت نبودن توزیع موادّ شیمیایی محلول در محدودة چشم انداز پلایا سبب تنوّع در تشکیل زمین های الگودار شده است؛ همچنین بررسی رابطة بین تغییرات به وجودآمده در غلظت ترکیبات شیمیایی مورد بررسی با یکدیگر همبستگی ضعیفی را نشان می دهد. درنهایت بررسی رابطة بین تغییرات ترکیبات شیمیایی با تغییرات به وجودآمده در زمین های الگودار کفة پلایا وجود همبستگی از نوع مثبت و ضعیف در سطح معنی داری 05/0 = α را نشان می دهد. بیشترین اثرگذاری در بین ترکیبات شیمیایی مورد بررسی بر تحوّلات زمین های الگودار کفة پلایا مربوط به تغییرات غلظت ترکیب شیمیایی سدیم با مقدار همبستگی حدود 35/0 است.

رخدادهای حدیاقلیمی امروزه به مثابة یکی از تظاهرات اصلی تغییر اقلیم، بهمخاطرات مهمّ اقلیمی تبدیل شده اند. هدف اساسی پژوهش پیش رو، تحلیل فضایی آسیب پذیری شهر کرمانشاه در زمان رخداد امواج گرم است. در این راستا، امواج گرم از داده های ایستگاه سینوپتیک شهر کرمانشاه برای دورة 2015-2000 استخراج شد و از میان آن ها موج گرم 7 تا 13 جولای 2015 انتخاب شد. دمای سطح زمین شهر کرمانشاه با اعمال الگوریتم تک کانال روی باندهای گرمایی سنجندة حرارتی لندست 8 برای روز 9 جولای 2015، استخراج و با استفاده از داده های دیدبانی شدة ساعت 09 ایستگاه هواشناسی کرمانشاه، برای همان روز به دمای هوا تبدیل شد. با استفاده از تحلیل آمار فضایی لکّه های داغ، نواحی بحرانی شهر کرمانشاه حین رخداد موج گرم شناسایی شد و میزان جمعیّت در معرض خطر از بلوک های جمعیّتی سرشماری 1395 با استفاده از تحلیل ماتریس متقاطع به دست آمد. نتایج نشان داد که شش منطقه از شهر کرمانشاه با مساحتی برابر 3072 هکتار یک هستة گرمایی بحرانی را تشکیل داده اند. میانگین دمای روزانة این هستة داغ طی شش روز موج گرم کمتر از 36 درجة سانتی گراد نبوده در حالی که میانگین دمای بیشینة این بخش از شهر برابر 45 درجة سانتی گراد بود. تحلیل ماتریس متقاطع بیانگر آن بود که براساس آمار سرشماری سال 1395، 52% از جمعیّت کلّ شهر کرمانشاه، یعنی 492285 نفر در محدودة هسته بحرانی قرار گرفته و تراکم جمعیّتی در این هستة داغ برابر 160 نفر در هکتار بود که دو برابر تراکم متوسّط شهر کرمانشاه است. 44% از جمعیّت دو طبقة جمعیّتی که آسیب پذیری بالایی در برابر امواج گرم، تنش های گرمایی و گرمازدگی دارند، یعنی خردسالان (ردة سنّی زیر 10 سال) و کهن سالان (ردة سنّی بالای 60 سال) (99893 نفر) در این هستة جمعیّتی قرار دارند.

تالاب ها در شرایط پیچیدة اکولوژیکی، هیدرولوژیکی و زمین شناسی شکل می گیرند و طیفی از خدمات اکوسیستمی را عرضه می کنند. امروزه شناخت رو به رشدی از خدمات و منافع حاصل از اکوسیستم های تالابی برای جوامع انسانی به-وجود آمده است. شناخت و ارزیابی خدمات تالاب و همچنین مدیریت تهدیدهای انسانی و طبیعی تأثیرگذار بر آن، افزون بر حفظ انسجام اکولوژیکی تالاب می تواند بر اقتصاد جوامع محلّی وابسته به آن نیز مؤثّر باشد. تالاب شادگان به دلیل تنوّع ساختار اکولوژیکی و همچنین نقش کلیدی آن در مهار پدیدة گردوغبار برای بررسی انتخاب شده است. هدف نوشتار پیش رو به کارگیری مفهوم خدمات اکوسیستمی در ارزیابی و مدیریت شرایط اکولوژیکی تالاب ها است که رهیافتی برای تداوم عرضة خدمات اکوسیستمی، تخصیص بهینة منابع تالاب و مدیریت مؤثّر آن ها ارائه می کند؛ بدین منظور چارچوب هیدرولوژیکی-اکولوژیکی براساس ویژگی های ساختاری، کارکردها، خدمات تالاب و همچنین فشارهای وارده بر آن ها تدوین شده است که طبق مدل آبشار خدمات اکوسیستمی، ساختار اصلی آن را دو حوزة اکولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی تشکیل می دهند. در شناسایی مشخّصه های ساختاری و هیدرولوژیکی تالاب از طبقه بندی های تالاب ها استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که تالاب شادگان در سه کلاس رودخانه ای، مصبی و دریایی شکل گرفته است. بخش رودخانه ای برای کارکردهای هیدرولوژیکی و بیوژئوشیمیایی مانند ذخیره و نگهداشت آب، نگهداشت رسوبات و ذرّات، انتقال و تبدیل موادّ مغذّی، ترسیب کربن و تمامی کارکردهای اکولوژیکی پتانسیل زیادی دارد. بخش های مصبی و دریایی برای تثبیت خطّ ساحلی، انتقال و تبدیل موادّ مغذّی، ترسیب کربن، زیستگاه آبزیان، زیستگاه پرندگان آبزی و زیستگاه حیات وحش پتانسیل زیادی دارند؛ بنابراین تالاب شادگان انواع خدمات اکوسیستمی (تولیدکنندگی، تنظیم کنندگی، زیستگاهی و فرهنگی) را عرضه می کند. براساس نتایج ماتریس سازگاری، روابط حمایتی و مثبت میان خدمات تالاب غالب است و بیشترین ارتباط رقابتی میان خدمات تولیدکنندگی و تنظیم کنندگی است.

امروزه صنعت گردشگری فراتر از یک صنعت، به مثابة پدیدة پویای جهانی و اجتماعی است که پیچیدگی های خاصّ خود را دارد و شناخت دقیق و تحلیل علمی این پدیده می تواند چارچوب مطمئنی برای برنامه ریزی صنعت گردشگری فراهم آورد. این صنعت به منزلة بزرگ ترینتحرّک اجتماعی با پیامدهای فرهنگی، اقتصادی و فضایی متعدّد همواره نیازمند اثربخش کردن توسعة آن در حال و آینده است. در این راستا برنامه ریزی برای توسعة گردشگری، به عوامل و شرایط گوناگونی وابسته است که به شرط به کارگیری نظام مند و ساختاری آن ها، می توان به این مهم دست یافت. این موضوع نشان از اهمّیّت آینده-پژوهی و ضرورت تدوین چشم اندازهای آینده در فرایند توسعة گردشگری دارد. بدین منظور در پژوهش حاضر سعی بر آن است که پیشران های کلیدی مؤثّر بر توسعة گردشگری شناسایی و تحلیل شوند. در نوشتار پیش رو ابتدا با تکنیک پویش محیطی و دلفی، 36 عامل اوّلیّه در پنج حوزة مختلف اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، مدیریت و برنامه ریزی، زیرساختی-خدماتی و عوامل طبیعی استخراج شده، سپس با استفاده از روش دلفی مدیران، ماتریس اثرات متقاطع مؤلّفه ها تشکیل شد. در مرحلة بعد، تحلیل ماتریس با نرم افزار میک مک انجام شد. نتایج حاصل از پراکندگی متغیّر ها در محور تأثیرگذاری و تأثیرپذیری عوامل در نرم افزار میک مک، بیانگر ناپایداری سیستم در گردشگری محدودة مورد مطالعه است و بر همین اساس، پنج دسته متغیّر مورد شناسایی قرار گرفت. درنهایت با توجّه به امتیاز بالای اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم عوامل، سیزده عامل اصلی به مثابة پیشران های کلیدی در آیندة توسعة گردشگری شهرستان های استان مازندران شناسایی شدند. از میان پیشران های مورد بررسی نیز، متغیّر های بخش زیرساختی و خدماتی بیشترین تأثیر را بر توسعة گردشگری مناطق مورد مطالعه و عوامل طبیعی کمترین درجة تأثیرگذاری را به خود اختصاص دادند.

به کارگیری بی رویه نهاده ای تولید به منظور افزایش عملکرد طی دهه های اخیر و درنتیجه تخریب محیط زیست و سلامت انسان ها، اهمّیّت توجّه به پایداری کشاورزی و استمرار تولید همراه با حفظ منابع طبیعی را دوچندان کرده است. در این راستا شناسایی موانع و چالش های توسعة کشاورزی پایدار امری ضروری به نظر می رسد تا برنامه ریزان و سیاست گذاران کشاورزی و محیط زیست بتوانند با استفاده از آن ها برنامه ریزی های مناسبی برای توسعة کشاورزی پایدار داشته باشند، لذا در پژوهش حاضر این مبحث در منطقة جنوب استان کرمان که سهم قابل ملاحظه ای در تولیدات کشاورزی دارد، بررسی شد. در این پژوهش پیمایشی، جامعة آماری شامل همة کشاورزانی بود که در سال های 1396-1380 ازسوی جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان، به مثابة کشاورز نمونه برگزیده شده بودند (374 N =). اطّلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسش نامه و مطالعات کتابخانه ای گردآوری شد. به منظور تعیین قابلیّت اعتبار محتوایی، ازنظر متخصّصین و برای بررسی پایایی ابزار اندازه گیری از آلفای کرونباخ (81/0) استفاده شد. در پژوهش حاضر به منظور تحلیل داده ها از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی از نرم افزارهای آماری اِس. پی. اِس. اِس و لیزرل استفاده شد. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد که پنج عاملِ حمایتی-پشتیانی، تحقیقی-ترویجی، بازارنهاده و محصول، فنّی و تکنولوژیکی و فرهنگی – اجتماعی، به-ترتیب توانستند 9/19%، 6/18%، 5/14%، 4/10% و 3/7% از واریانس و درمجموع 90/70% از واریانس کلّ چالش

سیل ویرانگر و مخرّب است و در حوزه های شهری خسارات زیان باری به همراه می آورد. تاب آوری دربرابر آسیب پذیری بیشتر بر جنبه های مثبت تأکید دارد و امروزه دولت ها می کوشند با ارتقاء تاب آوری درمقابل بلایای طبیعی، زندگی را در مناطق دارای خطر بهبود بخشند. هدف پژوهش حاضر سنجش واکنش مدیران شهری جیرفت در رویارویی با مخاطرة محیطی سیل با تأکید بر تاب آوری است. برای گردآوری اطّلاعات از روش های کتابخانه ای (کتاب ها، مقالات، اسناد، اینترنت و غیره) و میدانی استفاده شده است. جامعة آماری پژوهش شامل مدیران شهری ساکن در شهر جیرفت است که بیست نفر به طور تصادفی با استفاده از تکنیک دلفی به منزلة حجم نمونه انتخاب شده اند برای تجزیه و تحلیل داده ها، از آزمون های آماری تی تک نمونه ای و رگرسیون گام به گام و همچنین به منظور اولویّت بندی و ضریب اهمّیّت معیارها از تکنیک دیمتل و بهترین و بدترین روش، استفاده شده است. نتایج حاصل از تی تک نمونه ای در راستای سنجش واکنش مدیریت شهری جیرفت دربرابر سیلاب نشان می دهد بین حدّ مبنا (3) و مقدار محاسبه شده (17/3) اختلاف معنی داری وجود ندارد. نتایج رگرسیون گام به گام بیانگر آن است که شاخص نهادی-مدیریتی با مقدار 347/0، بیشترین تأثیر و شاخص کالبدی-محیطی با مقدار 302/0 کمترین تأثیر را بر مدیریت تاب آوری شهر جیرفت دربرابر سیلاب دارد. نتایج تکنیک دیمتل نشان می دهد از میان شاخص های مؤثّر بر تاب آوری شهر جیرفت دربرابر سیلاب، شاخص اجتماعی با مقدار 385/43 بیشترین تعامل و شاخص نهادی-مدیریتی با مقدار 352/43 کمترین تعامل، شاخص اجتماعی با مقدار 474/1 مؤثّرترین عامل و شاخص اقتصادی با مقدار 008/1-تأثیر پذیرترین عامل هستند. نتایج تکنیک بهترین و بدترین روش، نشان دهنده ی آن است که شاخص اجتماعی با ارزش 258/0 در رتبة اوّل، شاخص نهادی-مدیریتی با ارزش 252/0 در رتبة دوّم، شاخص کالبدی-محیطی با ارزش 245/0 در رتبة سوّم و درنهایت شاخص اقتصادی با ارزش 244/0 در رتبة چهارم قرار دارد.