پژوهش نامه علوی
سال:1389 | دوره:1 | شماره:1 (پیاپی 1) |تعداد مقالات:7

از نخستین روزهای طلوع پر فروغ اسلام تاکنون، شخصیت های بزرگ مذهبی، سیاسی، اجتماعی و ادبی، مجذوب ابعاد تحسین برانگیز منش والای حضرت علی (ع) شده اند و هر یک فراخور دانش و استعداد و ذوق و فهم خویش به توصیف ایشان پرداخته اند.در این مقاله، نگاه شاعران معاصر عرب به خلق و خوی حضرت مورد بررسی قرار گرفته است که در مجموع می توان گفت آنها بیشتر به مضامینی همچون اظهار ناتوانی در توصیف او، بی بدیل بودن، راستی، درستکاری، بخشندگی، دلاوری، بزرگواری، عزت نفس و هدایتگری ایشان توجهی ویژه داشته اند و بر آنها تکیه فراوان نموده اند.همچنین سعی شده است از نگاه شاعران غیر شیعه - اعم از سنی و مسیحی و غیره - نیز استفاده شود.در مجموع می توان گفت در ادبیات معاصر عربی نیز همچون عصرهای گذشته، لیکن در مقیاس کمتر، شاعران فراوانی هستند که به مفاهیم و مضامین دینی و مذهبی اهتمام داشته و در موضوعات عقیدتی خود شعر سروده اند.

امام علی (ع) بعد از رسیدن به خلافت، مهم ترین و اصلی ترین برنامه خویش را اجرای اصلاحات برای بازگشت جامعه به سنت و جامعه نبوی قرار داد. رسوبات باقیمانده از جاهلیت و سنت ها و تحولات بعد از رحلت رسول اله (ص)، مانعی بر سر راه امام برای تحقق اصلاحات بود. این موانع مولفه های متعددی داشت که بخشی به جامعه قبایلی و نگرش های حاکم در جامعه و بخشی دیگر به مجموعه تحولات دوران خلفای قبل از امام علی (ع) باز می گشت. در مقاله حاضر، این مولفه ها بررسی و تحلیل می شود.

انسان دوستی و مفاهیم مرتبط با آن، از جمله مباحثی است که در طول تاریخ بشر، مورد توجه بوده و از اهمیت ویژه ای در روابط انسانی برخوردار است. مفهوم انسان دوستی و مسائل مرتبط با آن، بارها از سوی صاحب نظران و اندیشمندان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.البته این مفهوم، از گستره معنایی وسیعی برخوردار است و بحث و بررسی تمامی مسائل مربوط به آن، از عهده یک مقاله یا کتاب خارج است و به کنکاش و تتبع زیاد و زمان کافی نیاز دارد. اما از جمله مباحثی که مستقیما به مفهوم انسان دوستی مربوط است و در حقیقت زیر مجموعه آن قرار می گیرد، مساله نحوه تعامل حکومت با مردم و حفظ کرامت و جایگاه انسانی شهروندان جامعه توسط دولتمردان می باشد. مقاله حاضر به بررسی این امر مهم در سیره علوی و با تاکید بر نامه حضرت به مالک اشتر، پرداخته تلاش می کند برخی اصول انسان دوستی را که دولتمردان، ملزم به رعایت آن در قبال مردم هستند، از دیدگاه امام علی (ع) مورد بررسی قرار دهد. مفاهیمی چون رعایت عدالت در برخورد با مردم، مشورت با مردم در امور جامعه، نقدپذیری دولتمردان، مخالفت با حاکمیت روابط، پاسخگو بودن مسوولان به مردم، ایجاد امنیت در جامعه و ... از جمله اصول انسان دوستی است که حضرت در کلام گهر بار خود به آن اشاره فرموده و ما نیز در این مقاله به بررسی آن خواهیم پرداخت.

تفسیر قرآن به سنت در مرحله بعد از تفسیر قرآن به قرآن و در طول آن است و معیت آن دو با هم، لازم و ملزوم است. یعنی حجیت قرآن به جهت اینکه کلام خداست، ذاتی است ولی حجیت سنت را خداوند در قرآن تجویز فرموده است.بدان جهت که نمی توان همه آیات قرآن را با خود قرآن تفسیر کرد که لازمه اش کفایت قرآن و عدم نیاز به سنت و اهل بیت (ع) است، چاره ای جز رجوع به سنت معصومین برای تفسیر قرآن نیست که آن، یکی از بهترین و ضروری ترین راه های شناخت قرآن و یکی از منابع تفسیر قرآن است، ولی از آنجا که بحث ما بررسی روایت تفسیری علی (ع) است، لذا مقصود ما در این مقاله، احادیث تفسیری است که علی (ع) از پیامبر (ص) نقل می کند و آن اقسامی دارد که عبارتند از:الف - تفسیر قرآن با تکیه بر فضیلت آیات.ب - بیان مقصود و معانی کلمات و اصطلاحات.ج - بیان مصداق (مصداق انحصاری، مصداق اکمل، یکی از مصادیق).د - تفصیل مطالب و تبیین داستان های قرآنی.ﻫ - بیان تاویل آیه.و - بیان شان نزول آیه.ز - بیان امور تاریخی و پیشگوئی آیندهح - تطبیقط - تمثیل و ....

سخن گفتن از شخصیت واقعی امیرالمومنین (ع) و معرفی حقیقی آن حضرت، برای همگان امری بس دشوار، بلکه ناممکن است و تنها کسانی می توانند به معرفی شخصیتی چون علی (ع) بپردازند که از همه ابعاد وجودی اش اطلاع کامل داشته باشند. در گردونه هستی، جز خدا و پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) کسی را نمی توان یافت که به درستی چنین احاطه ای داشته باشد، چنان که پیامبر (ص) نسبت به آن حضرت فرمود: «... و لا عرفک الا اله و انا» و نیز فرمود: «... له ]علی[ حق لا یعلمه الا اله و انا». این سخن بلند نبوی (ص) درباره علی (ع) که فرمود: «علی مع القرآن و القرآن مع علی: علی با قرآن است و قرآن با علی است» در همین باره بررسی می شود. سخنی که حکایت از دو ویژگی مهم و رفیع علوی دارد: یکی همراهی علی (ع) با قرآن، و دیگری معیت قرآن با علی (ع). با توجه به اهمیت موضوع، نگارنده در صدد تبیین این حدیث شریف برآمده است.وی در ابتدا، معیت را طرح و پس از ماخذشناسی این حدیث در منابع شیعه و اهل سنت به شرح معیت از دیدگاه لغت و اصطلاح می پردازد، سپس به نوع معیت در عوالم مختلف اشاره می کند، بدین معنی که معیت علی (ع) و قرآن هم می تواند در عالم ملک محقق شود و هم در عالم ملکوت تحقق یابد.مقاله حاضر پس از تفسیر معیت در عالم ملک و بیان وجوهی به عنوان تفسیر آن، از جمله: معیت علی (ع) و قرآن در هدایت، علی (ع) و قرآن یاریگر یکدیگر، معیت علی (ع) و قرآن در دلالت، یگانگی علی (ع) و قرآن در اقتدا، معیت به رابطه، یعنی رابطه علی (ع) با قرآن رابطه قیم با متولی علیه است، ارتباط علی (ع) با قرآن، هماهنند ربط عالم به معلوم است و بالاخره علی (ع) و قرآن معرف یکدیگرند.در انتها به عنوان یکی از معانی معیت، به معرفی متقابل قرآن و علی (ع) می پردازد.

تبیین مفهوم کانونی عدالت در فلسفه سیاسی غرب، وامدار اندیشمندان بزرگی چون افلاطون است، همچنان که مبنای نظریه پردازی افلاطون و طرح مدینه فاضله وی، موضوع عدالت و طراحی جامعه عدالت محور و آرمانی است تا عالم مثالی در زمین محقق شود. از آنجا که نظریه عدالت افلاطونی دارای ایرادهای فراوانی است، این نوشتار با تاکید بر سترگی اندیشه های امام علی (ع) و سرآمدی آن بر کلیه مکاتب و آرا بشری، بر آن است که مفهوم عدالت را در اندیشه علوی، با محتوا و اهدافی متعالی، کامل تر و عملی تر و به نحوی گسترده تر در قیاس با اندیشه افلاطون، مطرح کند، چرا که اندیشه عدالت علوی از ضعف ها و نقایص متعدد نظریه عدالت افلاطونی کاملا مبراست و دارای ریشه و مبنای الهی و ایمانی است و با مفهومی عینی، ملموس، مصداق پذیر و شریعت مدار و ابزاری در جهت نیل به سعادت و رستگاری الهی از طریق کسب ملکات فاضله و انجام ارادی افعال خیر می باشد. عدالت علوی فاقد وجه متصلب و تک گفتاری بوده و خصلتی آرمان گرایانه و ظلم ستیز دارد و مبنای تعیین عدالت و استحقاق، نزد آن، شریعت الهی است و بر خلاف صبغه فردی و جبرگرای عدالت افلاطونی، دارای وجه غالب عدالت اجتماعی است و بر مبنای آن، امکان ارتقاء در سلسله مراتب اجتماعی بر اساس شایسته سالاری و میزان انجام تکالیف برای همگان وجود دارد.

مردم کوفه در طول خلافت امیرالمومنین علی (ع) نقش مهمی در تاریخ خلافت اسلامی ایفا نمودند. مساله اساسی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است، شناخت دلایل حمایت اهل کوفه از امام (ع) در برهه هایی از خلافت وی و بررسی عوامل تداوم نیافتن آن توسط گروه هایی از مردم این شهر است. سوالات پژوهش عبارتند از:1- تداوم نیافتن حمایت از امام (ع)، ریشه در چه عواملی داشت؟2- آیا عدالت امام با مناسبات اجتماعی - اقتصادی موجود، هماهنگی داشت؟3- نقش رهبران شیعه و متقابلا اشراف کوفه در روابط اهل کوفه با امام چه بود؟مدعای اساسی مقاله در این نکته است که تداوم نظام اجتماعی جاهلی قبایل، تکیه بر رهبری اشراف، بی توجهی به ولایت و رهبری امام و نبود انسجام لازم در شهر کوفه، در نهایت موجب شد تا تلاش های امیرالمومنین و یارانش در کوفه با مشکلات متعددی مواجه گردد و این روند، منتهی به شهادت امام شود.