چکیده فارسی:یکی از آیات قرآن کریم که در ادوار مختلف تفسیری و کلامی مورد بحث و بررسی قرار داشته، آیه «و ما تشاؤون إلا أن یشاء الله» است. برخی از مفسران و متکلمان، این آیه را ناظر بر «جبر» و برخی آن را شاهدی بر «اختیار انسان در پرتو اراده الهی» دانسته اند. بررسی معنایی آیه با تکیه بر تفاسیر نشان می دهد که فهم و برداشت مفسران از این آیه، در ادوار مختلف تفاوت داشته و متاثر از مباحثات کلامی و فلسفی مطرح در محافل دینی بوده است. در قرون نخست، به دلیل محدودیت مباحث کلامی و پرسش های اعتقادی مفسران به تکرار مضمون ظاهر آیه بسنده کرده اند و در ادوار میانی مفسران عامه تحت تاثیر جریان کلامی غالب، با گرایش جبری به آیه نگریسته اند، هرچند تلاش داشته اند منطقی برای مکلف شمرده شدن انسان جستجو کنند. شفاف ترین نگاه تفسیری به آیه که اوج بلوغ اندیشه تفسیری در آیه به حساب می آید در تفاسیر قرن چهاردهم به ظهور رسیده که با الهام از مکتب اهل بیت علیهم السلام به بیان روشنی از «امر بین امرین» نایل آمده اند.
چکیده عربی:من الآیات القرآنیة التی کانت علی مر الأدوار التفسیریة والکلامیة موضع اهتمام و بحث هی الآیة الشریفة: «و ما تشاؤون إلا أن یشاء الله» حیث قال بعض المفسرین والمتکلمین أن هذه الآیة تدل علی الجبر، و قال آخرون إنها تمثل دلالة علی اختیار الإنسان فی ظل الارادة الالهیة. یتضح من خلال بحث معنی هذه الآیة استنادا إلی التفاسیر، أن فهم المفسرین لها یختلف من عهد إلی آخر، و یقع هذا الفهم تحت تأثیر المباحث الکلامیة و الفلسفیة التی تثار فی الأوساط الدینیة. ففی القرون الاولی و بسبب قلة المباحث الکلامیة والأسئلة الاعتقادیة، کان المفسرون یکتفون بتکرار مضمون ظاهر الآیة، و فی العهود الوسطی وقع مفسروا أهل السنة تحت تأثیر التیارات الکلامیة السائدة و نظروا إلی هذه الآیة من زاویة الاتجاه الجبری، و إن کانوا فی الوقت ذاته یسعون إلی العثور علی منطق یستدلون به علی کون الإنسان مکلفا. و قد کانت أوضح النظرات التفسیریة إلی الآیة و أکثرها شفافیة، مما یعتقد أن الفکر التفسیری بلغ فیها ذروته، هو ما ظهر فی القرن الرابع عشر، و هو رأی مستلهم من مدرسة أهل البیت علیهم السلام، وهو البیان الواضح المعروف بالأمر بین الآمرین.