مطالعات تفسیری
سال:1397 | دوره:9 | شماره:36 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی: آیات قرآن بر کرامت ذاتی انسان تأکیدی ویژه دارند؛ برخی از آنها به صراحت بر این مقصود تأکید نموده و برخی دیگر نیز در فحوای خود پرده از این مقصود عالی برای انسان بر می دارد. در همین راستا نبی مکرم اسلام| نیز خود را مبعوث بر اکمال مکارمی می داند که ریشه آنها در نهاد انسان وجود دارد، اما در قرآن آیات دیگری نیز وجود دارد که به ویژگی های منفی انسان ها اشاره داشته و انسان ها را مورد توبیخ قرار داده است. در ابتدا چنین تصور می شود که این دسته از آیات، نافی کرامت انسان است؛ البته فهم دلالت های این دسته از آیات که در ظاهر رویکردی منفی به انسان ها دارند، بدون در نظر گرفتن آیات دسته نخست منجر به درک ناقص و نادرستی از شناخت انسان در قرآن می شود. این نوشتار بر آن است تا مقاصد آیاتی که بیانگر این صفات مذموم هستند را به دست آورد و در نهایت به فهم هرچه بهتر دلالت های این آیات که همگی در راستای ایجاد شناخت بیشتر و خودسازی کاملتر انسان ها نازل شده اند، دست یابد. چکیده عربی: تؤکد الآیات القرآنیة تأکیداً بالغاً على الکرامة الذاتیة للإنسان؛ قسم منها یؤکد على هذا المعنى صراحة، والقسم الآخر منها یکشف فی فحواه عن هذا المقصد السامی فی نظرته الى الإنسان. وفی اطار هذا السیاق یرى نبی الإسلام| أنه بُعث لإتمام مکارمٍ غُرست جذورها فی جبلة الإنسان وذاته، ولکن توجد فی القرآن الکریم أیضاً آیات تشیر الى الجوانب السلبیة فی الانسان، وتضعه فی موضع الذم والتقریع. التصوّر الذی یتبادر الى الذهان فی بدایة الأمر یوحی الى أن هذه الطائفة من الآیات، نافیة لکرامة الإنسان؛ ولا شکّ طبعاً فی أن فهم دلالات هذه المجموعة من الآیات التی یشی ظاهرها بنظرة سلبیة الى بنی الإنسان، إذا لم تؤخذ الى جانبها آیات المجموعة الاولى ، تؤدّی الى ایجاد فهم ناقص وادراک مغلوط حول معرفة الإنسان فی القرآن. یرمی هذا البحث الى استخلاص مقاصد الآیات التی تتحدث عن صفات مذمومة فی الإنسان، من أجل التوصل فی نهایة الأمر الى أفضل فهم ممکن لدلالات هذه الآیات التی نزلت فی مجملها فی سیاق ایجاد معرفة أوفر عن الإنسان من أجل توفیر ظروف لبناء ذاته على نحو أکمل.

چکیده فارسی: قرآن کریم در آیات قصاص؛ بقره / 194، شوری / 40 و غافر / 40 به مسأله تناسب جرم با مجازات آن اشاره دارد. بررسی آیات در تفاسیر مفسران اسلامی نشان می دهد که یکی از اصول کیفری اسلام، لزوم رعایت اصل «تناسب جرم با مجازات» است که به طور مستقیم در حکم قصاص نفس و قصاص اعضاء قابل ملاحظه است. قوانین جزایی اسلام، منشأ وحیانی و اراده إلهی دارد و بر پایه مبانی انسان شناسی، هستی شناسی و خداشناسی استوار است. نقش مجازات های اسلامی، حفظ اعتدال فرد و جامعه، از طریق حفظ ارزش های ثابت است. در تعیین مجازات های اسلامی، به مؤلّفه هایی مانند: معیار های تناسب میان جرم و مجازات، نوع جرم ارتکابی و خصوصیات شخصیتی مجرم و درجه و نوع تقصیر بزه دیده توجّه کامل شده است. بنابراین اهداف کیفرشناختی مانند تنبیه و اصلاح مجرم، پیشگیری عمومی و خصوصی و دفاع اجتماعی را تأمین می نماید. روش این پژوهش، با بررسی آیات و روایات فقهی حقوقی مورد بحث در کُتُب تفسیری و تحلیل داده ها با روش درون دینی به نتایج انجامید. نگارندگان در بررسی آیات مورد بحث، نشان داده اند که حقوق کیفری اسلام مبتنی بر قضاوت به حق، عدل، انصاف و تکریم انسان بوده است و مجازات ها با جرائم در خصوص آیات قصاص تناسب دارد. چکیده عربی: یشیر القرآن الکریم فی آیات القصاص التی وردت فی سورة البقرة / 194، والشورى / 40، وغافر / 40 الى قضیة التناسب بین الجریمة وعقوبتها. یتضح لنا عند النظر الى ما جاء فی کتب التفاسیر حول هذه الآیات، التی تمثل واحداً من اصول الجزاء فی الإسلام، ضرورة الأخذ بمبدأ «التناسب بین الجریمة والعقوبة» وهو ما یمکن ملاحظته بشکل مباشر فی حکم قصاص النفس وقصاص الأعضاء. إن قوانین العقوبات فی الإسلام، ذات مصدر وحیانی وارادة إلهیة، وتقوم على رکیزة مبادئ معرفة الإنسان، ومعرفة الوجود ومعرفة الله. دور العقوبات الإسلامیة هو الحفاظ على توازن الفرد والمجتمع، عن طریق حفظ القیم الثابتة. لقد أُخذت بنظر الاعتبار عند تشریع العقوبات الإسلامیة، عناصر مثل معاییر التناسب بین الجریمة والعقاب، وطبیعة الجریمة المرتکبة، والخصوصیات الشخصیة للمجرم، وطبیعة تقصیره، ومدى ذلک التقصیر. وعلى أساس ذلک فإن للعقوبات أهداف تتمثل فی تأمین معاقبة المجرم واصلاحه، وایجاد الردع والوقایة على الصعید العمومی والخصوصی والدفاع الاجتماعی. اتبع هذا البحث منهج تقصّی ما جاء فی الآیات والروایات الفقهی والحقوقی التی تُبحث فی کُتُب التفسیر، وتحلیل البیانات باسلوب داخل دینی للتوصل الى النتائج. وقد بیّن الکاتبان عند دراستهما للآیات موضع البحث، أن الحقوق الجزائیة فی الإسلام تقوم على القضاء بالحق، والعدل والانصاف واحترام الإنسان، وأن العقوبات تتناسب مع الجرائم فی خصوص آیات القصاص.

چکیده فارسی: یکی از ایرادهای برخی از معارضان و منتقدان به قرآن این است که در قرآن، در مورد برخی اشخاص و گروه ها تصریح به الفاظ قبیح شده و آنان با نام های زشت و ناپسند مانند: «أبله، نادان، فاسق، بی شعور، حیوان، نجس و. . . » مورد خطاب و عتاب قرار گرفته اند؛ در حالی که با استناد به آیاتی مانند: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْ ناً»، «وَ لا تَسُبُّوا الَّذینَ یَدْ عُونَ مِنْ دُونِ اللَّه . . . » عدم صحّت این مطلب و اینکه از اختصاص های قرآن کریم، عدم تصریح به الفاظ قبیح است، تا جایی که خدای متعال در بیان بسیاری از مسائل، به منظور رعایت ادب به عملی که طبع بشر از ذکر آن امتناع دارد، تصریح نمی کند، ازقبیل: مباشرت، مراوده، إفضاء، إتیان و. . .، چراکه دعوت قرآن بر پایه ادب و استدلال منطقی استوار است و اشکال این دست از مغرضان به فهم خودشان بر می گردد. چکیده عربی: من المؤاخذات التی یثیرها بعض معارضی القرآن ومنتقدیه هی أن فی القرآن ألفاظ قبیحة وردت فی وصف أشخاص وجماعات، ووجهت الیهم الخطاب والعتاب بکلمات ومسمّیات مستهجنة، مثل «السفاهة، والجهل، والفسق، والغباء، والحیوانیة، والنجاسة، وما الى ذلک. . . »؛ فی حین أنه یمکن البرهنة على عدم صحة هذا الرأی من خلال الاستناد الى آیات مثل: «وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْ ناً»، «ولاتسبّوا الّذین یدعون من دون اللّه. . . » وأن من مختصات القرآن الکریم، عدم التصریح بالفاظ قبیحة، الى حدّ أن الله تبارک وتعالى أعرض حتّى عن ذکر الممارسات التی هی من طباع البشر بغیة الالتزام بالأدب مثل: المباشرة، والمراودة، والإفضاء، والإتیان، وغیر ذلک. . .، وذلک لأن دعوة القرآن ترکز على الاسلوب المهذّب والاستدلال المنطقی. وأما مؤاخذات هؤلاء المغرضین فتعود فی الواقع الى سوء فهمهم للامور.

چکیده فارسی: حسد به معنای آرزوی زوال نعمت از دیگری، افزون بر امور مادی، نعمت های معنوی و کمالات خدادادی یا خودساخته را نیز شامل می شود. یکی از آیاتی که به این مطلب اشاره دارد آیه 54 سوره نساء است که در آن سخن از افرادی به میان آمده است که به دلیل فضل خدای تعالی نسبت به ایشان، مورد حسادت قرار گرفته اند. خدای تعالی به این بندگان برگزیده خویش، «مُلک عظیم» عطا کرده است. این مقاله که به روش توصیفی تحلیلی گرد آمده، در صدد تبیین معنای ملک عظیم و چگونگی حسادت به آن، با بررسی آیات مرتبط و روایات معصومان^ است و به این نتایج دست یافته که ملک عظیم همان مقام خلیفه اللهی و ولایت تکوینی است که خدای متعال به پیامبراکرم| و خاندان مطهر ایشان عطا نموده و حسادت به ملک عظیم، حسادت دشمنان اهل بیت^ به مقام امامت و خلافتی است که از سوی خدا به آن بزرگواران عنایت شده و از انگیزه های مهم مخالفت با دستور پیامبر اسلام| در مورد امامت و وصایت حضرت علی× است. چکیده عربی: الحسد بمعنى تمنّی زوال نعمة الله عن الغیر، وهو یشمل الامور المادیة، والنعم المعنویة والکمالات الموهوبة من الله للإنسان أو تلک التی اکتسبها بذاته. من الآیات القرآنیة التی تناولت هذا الموضوع، الآیة 54 من سورة النساء التی تتحدث عن أشخاصٍ حُسدوا بسبب فضل الله علیهم. فقد آتى الله تبارک وتعالى هؤلاء العباد الذین اصطفاهم «مُلکاً عظیماً». یرمی هذا البحث الذی أُجری باسلوب وصفی وتحلیلی، الى تبیین معنى المُلک العظیم وکیفیة الحسد علیه. توصّل البحث من بعد دراسة الآیات القرآنیة ذات العلاقة بهذا الموضوع وما ورد بشأنه فی الروایات المنقولة عن المعصومین^، الى أن ذلک الملک العظیم هو مقام الخلافة الإلهیة والولایة التکوینة التی آتاها الله رسوله| وأهل بیته الطاهرین. وأما الحسد على المُلک العظیم، فهو حسد أعداء أهل البیت^ على ما آتاهم الله من مقام الإمامة والخلافة، وکان ذلک من الدوافع المهمة لمخالفتهم أوامر النبی| فی ما یتعلق بإمامة الإمام علی×، والوصیة له بخلافة النبی|.

چکیده فارسی: حجاب، با وجود اهمیّت بسیارش، در اسلام اصالت ندارد؛ بلکه امر اصیل، عفاف و خودکنترلی است؛ زیرا اگر عفاف نباشد حجاب نیز کارکرد خود را از دست خواهد داد. نتیجه این پژوهش گویای این است که مهندسیِ تحقّق حجاب در جامعه، مبتنی بر نظریه حریم جنسی است که بر اساس آن، همّت اصلی بر ایجاد حریم حداکثری بین دو جنسِ زن و مرد، در تمامیِ ساحت های زندگی می باشد که در هر ساحتی حریمی متناسب با آن و براساس اقتضاء و واقعیت های زندگیِ بشری تعریف می شود که حجاب شرعی یکی از همین حریم ها برای ساحتِ تعاملات اجتماعی در فضای اختلاط است. خدای متعال در این سیر نزول، نظام هنجاری ای را شکل می دهد که ازجمله مهمترین شاخصه هایش، ارزش بودنِ ارتباطِ حداقلی با جنس مخالف به عنوان یک گزاره ایده آل است و حجاب در این ساختار هنجاری، تنها قطعه ای از پازل است و خودِ آن محوریت ندارد. عقبه این ساختار هنجاری مبتنی بر تحکیم روحیه عفّت مئابی است. التزام عملی به این ساختارِ هنجاری باید از طبقه حاکم بر جامعه شروع شود تا سایر اقشار مردم نیز خود را ملتزم بدانند و رویکرد آن کاملاً فرهنگی و به دور از تنش های امنیتی باشد و در مدلِ مهندسی اسلام در امر حجاب، مردان به عنوان سرپرست خانواده ها مسئول مدیریّت و نظارت بر این مهم هستند. چکیده عربی: على الرغم مما للحجاب من أهمیة فائقة، إلا أنه لا أصالة له فی الإسلام، بل الأمر الأصیل هو العفّة وضبط النفس؛ لأنه إن لم یکن هناک عفاف فإن الحجاب یفقد وظیفته وتأثیره أیضاً. تنمّ نتیجة هذا البحث عن أن مهمّة تحقیق الحجاب فی المجتمع مبنیة على نظریة الحریم الجنسی، الذی یترکز فیه الاهتمام الأساسی على ایجاد أقصى ما یمکن من مجال الحرمة بین جنسی الرجال والنساء، فی جمیع میادین الحیاة، بحیث یکون لکل میدان ما یتناسب معه من الحُرمة، ووضع حدود ذلک فی ضوء مقتضیات وواقع الحیاة البشریة، وهو أن الحجاب الشرعی واحد من مجالات هذه الحرمة على صعید العلاقات الاجتماعیة فی أجواء الاختلاط بین الجنسین. وقد وضع الله تعالى فی اطار مسار نزول الآیات القرآنیة، نظاماً متّسقاً، من أبرز معالمه القول بفضیلة الحدّ الأدنى من العلاقة مع الجنس الآخر، کحالة مثالیة، وما یعکسه الحجاب فی هذه البنائیة المنتظمة لیس سوى لبنة فی بناء شامخ، ولیس له دور المحور فیه. والقضیة الأساسیة فی هذه البنائیة المنتظمة تقوم على رکیزة ترسیخ نزعة العفاف. إن الإلتزام العملی بهذه البنایة المنتظمة ینبغی أن یبدأ من الطبقة الحاکمة فی المجتمع، لکی ترى سائر الشرائح الاجتماعیة ضرورة التزامها بها أیضاً، ویکون التعاطی معها ذا طابع ثقافی تماماً وبعیداً عن الأسالیب والتوتر الأمنی، وأن تکون للرجل بصفته ربّ الاسرة مسؤولیة الإدارة والاشراف على هذه المهمة فی سیاق النموذج الهندسی الذی وضعه الإسلام فی ما یتعلق بأمر الحجاب.

چکیده فارسی: خدای متعال در قرآن کریم موضوع زنده بودن شهدا را در دو آیه بازگو نموده است. مقصود از شهدا در این آیات تمام کسانی هستند که به مقام شهود حقیقت رسیده و با عمل خود درصدد اعتلای کلمه حق و ریشه کن کردن باطل می باشند؛ اگرچه در جهاد کشته نشوند و با مرگ طبیعى از دنیا بروند. مفسران درباره نوع این حیات دارای دو دیدگاه هستند؛ برخی حیات یادشده را حقیقی و برخی دیگر مجازی می دانند. معتقدان به حیات حقیقی نیز نظرات متفاوتی دارند؛ برخی این حیات را مربوط به جسم مادی در دنیا دانسته و برخی دیگر معتقد به زنده بودن روح در عالم ملکوت می باشند. این مقاله ضمن بررسی دیدگاه های فوق بیان می دارد حیات شهدا حیات حقیقی ویژه ای در برزخ است که انسان های عادی از آن محروم هستند. دیدگاه جامع در مورد مفهوم این حیات ویژه برزخی نیز عبارت از «احاطه نامحدود شهدا بر عوالم ملک و ملکوت از طریق علم و قدرت» است. چکیده عربی: تحدّث الله تبارک وتعالى فی آیتین من القرآن الکریم حول موضوع حیاة الشهداء. والمقصود من الشهداء فی هذه الآیات کلّ من یصلون الى مقام شهود الحقیقة ویهدفون من وراء عملهم إعلاء کلمة الحق واقتلاع جذور الباطل؛ حتّى وإن لم یُقتلوا فی ساحات الجهاد، ورَحلوا عن هذه الدنیا بالموت الطبیعی. للمفسرین رأیان فی هذا النوع من الحیاة؛ قسم منهم یقول إن الحیاة المُشار الیها هنا حقیقیة، بینما یقول القسم الآخر إنها حیاة مجازیة. المعتقدون منهم بالحیاة الحقیقیة لهم أیضاً آراء شتى فی هذا المضمار؛ فطائفة ترى أن الحیاة المذکورة هنا تتعلق بالجسم المادی فی الدنیا، فیما ترى طائفة اخرى منهم أنه یعنی حیاة الروح فی عالم الملکوت. یرمی هذا البحث من خلال دراسة الآراء المذکورة فی هذا المضمار، الى بیان أن حیاة الشهداء حیاة حقیقیة خاصة فی البرزخ وهی حیاة یُحرم منها الناس العادیون. الرأی الجامع الذی یمکن طرحه فی ما یخصّ مفهوم هذه الحیاة البرزخیة الخاصة هو عبارة عن «الاحاطة المطلقة للشهداء بعوالم الملک والملکوت عن طریق العلم والقدرة».

چکیده فارسی: یکی از مباحثی که به مثابه خشت کج در بحث جایگاه زن در اجتماع انسانی بنا نهاده شده، تأثیر عنصر زنانه در پیدایش نخستین گناه است؛ روایاتی در ذیل آیات هبوط در سوره بقره در تفسیر طبری دلالت بر اغواگری حوا و نقش فعال وی در هبوط آدم دارد. در این نوشتار مضمون روایت ها با عرضه بر آیه هایی که هبوط را به تصویر کشیده اند، بررسی شده است، پس از آن زمینه های خرافی روایت ساز در جریان هبوط حضرت آدم معرفی گردیده و مشخص شده است که مطابق آیات هبوط، عنصر زنانه فاقد هرگونه نقش در پیدایش نخستین نافرمانی است و روایات، جملگی دارای ریشه خرافی هستند که میراث فرهنگی پیشینیان و عامل جعل روایاتی با این مضمون، در کتب شیعه و سنی است. آنچه ضروری است پالایش منابع دینی از باور های خرافه در مورد زن است که همتی پاک و نگرشی عاری از تعصب می طلبد؛ چرا که تأثیر وجدانی مخرب این دست روایات بر جامعه اسلامی غیر قابل انکار است. چکیده عربی: من المباحث التی أصبحت بمثابة اللبنة المعوجّة فی ما یتعلق بمکانة المرأة فی المجتمع البشری، تاثیر العنصر النسوی فی حصول أوّل معصیة؛ فی تفسیر الطبری وردت تحت آیات الهبوط من سوره البقرة، روایات تدلّ على أنه حوّاء قامت بدور الإغراء وکان لها دور فاعل فی هبوط آدم من الجنّة. فی بحثا هذا نعرض مضامین الروایات على الآیات التی صوّرت الهبوط، ونوضّح من بعد ذلک الأجواء الخرافیة التی انتجت الروایات التی تتحدث عن هبوط آدم من الجنة، حیث یتضح من خلال النظر فی آیات الهبوط أن العنصر النسوی لم یکن له أی دور فی حصول المعصیة الأولى ، وأن کل الروایات التی جاءت فی هذا المجال من الخرافات التی المتوارثة من ثقافة الأسلاف، وبتأثیرها اندسّت روایات بهذا المضمون فی کتب الشیعة والسُنّة. ومن الضروری تنقیح وتنقیة المصادر الدینیة من المعتقدات الخرافیة بشأن المرأة، وهو ما یتطلب همّة صادقة وبعیدة عن التعصّب؛ وذلک لأن التأثیر الوجدانی المخرّب لهذا النمط من الروایات غلى المجتمع الإسلامی، غیر خافٍ على أحد.

چکیده فارسی: غالب مفسّران شیعه و اهل سنّت در آیه «وَ فَدَیْ ناهُ بِذِبْ حٍ عَظِیمٍ» گفته اند که مراد از «ذبح عظیم»، «کبش» «قوچ» است و از آن جایی که در قرآن وصف عظیم در چند مورد بیشتر به کار برده نشده است؛ برای خدا «رَبِّکُمْ عَظیم »، برای قیامت «نَبَأٌ عَظیم »، برای عرش خدا «الْ عَرْ شِ الْ عَظیم » و سرانجام برای اخلاق پیامبر اسلام| «خُلُقٍ عَظیم » به کار رفته است. به نظر می رسد برخی از عالمان و مفسران با چنین پرسشی در ذهن خود مواجه شده اند که چگونه قربانی کردن گوسفند، ذبح عظیم است؟ ازاین رو، تأویلات گوناگونی را بر اساس روایات ذکر نموده اند. در این پژوهش تلاش شده است به روش تحلیلی ضمن بررسی اصل مسئله، مراد اصلی «ذبح عظیم» تبیین گردد. بر اساس روایت پیامبر گرامی اسلام (ص) که می فرماید: «أنا من حسین» با توجه به قبول امام حسین× در عالم ذر، ایشان آن قربانی عظیم است. چکیده عربی: یذهب معظم المفسرین الشیعة وأهل السنّة على أن المراد من «الذبح العظیم» فی الآیة «وفَدَیْ ناهُ بِذِبْ حٍ عَظِیمٍ» هو «الکبش». وبما أن وصف العظیم لم یرد فی القرآن الکریم إلا فی عدّة مواضع، وهی: کوصف لله «رَبِّکُمْ العَظیم »، وللقیامة «النَبَأٌ العَظیم »، ولعرش الله «الْ عَرْ شِ الْ عَظیم » ولوصف أخلاق النبی| «خُلُقٍ عَظیم »، لا بدّ أن تکون قد جالت فی أذهان بعض العلماء والمفسرین أسئلة حول هذا الموضوع وکیف یمکن أن یکون الفداء بکبش، ذبحٌ عظیم؟ وهذا ما دفعهم الى طرح تأویلات فی ضوء الروایات التی نُقلت حول هذه القضیة. حاول هذا البحث تقصّی أصل المسألة باسلوب تحلیلی، من أجل التوصل الى المراد الأصلی من «الذبح العظیم». وفقاً لروایة منقولة عن النبی| إنه قال: «أنا من حسین» فی ضوء قبول الإمام الحسین× فی عالم الذرّ، فهو ذلک الذبح العظیم.

چکیده فارسی: یکی از قصص قرآن که در آن به عاقبت اقوام اشاره شده، داستان قوم ثمود است. خدای متعال هنگامی که می خواهد عملی که نشان از بی تقوایی و عدم اطاعت قوم ثمود از حضرت صالح× دارد، را بیان نماید، به تراشیدن «بیوتی» در دل کوه ها اشاره می فرماید، که حالت قوم ثمود در آن بیوت، با واژه «فارهین» وصف گردیده است. به نظر می رسد تبیین دقیق تر این واژه ها بیش از آنچه تاکنون در تفاسیر قرآن بیان شده است نیازمند تأمل در مکان زندگی قوم ثمود است، که این بررسی از طریق مطالعه آثار متعلق به قوم ثمود و سنگ نگاشته های موجود از آنها در منطقه حجر انجام می گیرد. در این تحقیق می توان به نشانه های معابدی دست یافت که محل پرستش بت های قوم ثمود بوده و با خانه های سنگی به جای مانده از آنها انطباق زیادی دارد. در واقع با توجه به آیاتی از قرآن و شواهدی از سرزمین حجر می توان گفت: مراد از «بیوت» در آیات مربوط به قوم ثمود، پرستشگاه هایی برای بت ها است که قوم ثمود در آن عبادتگاه ها به عیش و نوش و رقص مقدس با حالت برهنگی آیینی و روسپی گری در هنگام پرستش خدایان می پرداخته اند و به این ترتیب دلیل وقوع عذاب و مراد از « فارهین» در آیه روشن تر می گردد و خدای متعال آن را به عنوان عبرتی برای تمام مردم در همه زمان ها بیان می نماید. چکیده عربی: من القصص القرآنیة التی أُشیر فیها الى مصائر الأقوام السابقین، قصّة قوم ثمود. فعندما اراد الله تعالى بیان عمل یکشف فیه عن عدم تقوى قوم ثمود وعدم طاعتهم للنبی صالح×، أشار الى ما کانوا یقومون به من نحت البیوت فی بطون الجبال، ووصف حالة أُولئک القوم فی تلک البیوت، بکلمة «فارهین». یبدو أن التبیین الأدق لهذه الألفاظ بشکل أکثر جلاءً مما بینته کتب تفسیر القرآن حتى الآن یستدعی النظر فی الموضع الذی کانوا یعیشون فیه، عن طریق دراسة آثارهم، والاطلاع على نقوش الأحجار الموجودة فی تلک المنطقة وهی منطقة حجر. فی هذا التحقیق یمکن التوصل الى معالم المعابد التی کان قوم ثمود یعبدون فیها الأصنام، وهی تتطابق الى حدّ بعید مع ما خلفوه من بیوت حجریة. وفی ضوء ما ورد فی آیات من القرآن، والشواهد الموجودة فی منطقة حجر یمکن القول: إن المراد من «البیوت» فی الآیات التی تتحدث عن قوم ثمود، هی المعابد التی بناها اولئک القوم لأصنامهم، وکانوا یمارسون فیها أثناء عبادة آلهتهم، أنواع الانس والطرب والرقص المقدس فی حالة من التعری وممارسة الرذائل والفحشاء. وهذا ما یوضح لنا سبب وقوع العذاب علیهم. ویتبین هنا بشکل أوضح المراد من ال « فارهین» فی الآیة. وهذکا فقد جعلهم الله تعالى عبرة للناس فی جمیع الأزمان.

چکیده فارسی: مقوله «قلم»، موضوعی کلامی و قرآنی و مرتبط با شناخت گستره علم الهی است که مفسّران قرآن، از نظرگاه های متفاوتی بدان پرداخته اند. از نگاه معناشناختی، قلم را باید در حوزه معنایی اش در کنار تعابیر دیگری چون لوح، کتاب، سطر و تحریر قرار داد. قلم در هم آیی با هر یک از این واژگان، ابزاری است برای نوشتن، ثبت و ترسیم. این پژوهش، به معناشناختی قلم از منظر سه مکتب تفسیر روایی، اجتهادی و عرفانی پرداخته و مبانی و براهین نظریات مطروحه، تحلیل و نقد گرده است. از مکتب تفسیر روایی پنج مفهوم، از مکتب تفسیر اجتهادی پنج مفهوم و از مکتب تفسیر عرفانی شش مفهوم برای قلم دریافت گردید. یافته های این پژوهش، نشان می دهد که تعابیر مفسّران در تفسیر قلم، متفاوت بوده و در مصادیق آن نیز در بخشی مشترک و در برخی منفردند. قدر مسلّم این است که قلم آن مرتبه علم الهی است که تقدیر مخلوقات را رقم می زند و این معنا و برخی دیگر از معانیِ مطرح شده، ارتباط ویژه ای با معنای لغوی قلم دارند که آن، جنبه ابزار بودن برای ثبت و ضبط علم یا تقریر حکم است. چکیده عربی: موضوع «القلم»، موضوع کلامی وقرآنی وله صلة بمعرفة سعة علم الله، وقد تناوله مفسّرو القرآن الکریم من زوایا ووجهات نظر شتّى . فمن حیث الدلالة، ینبغی وضع القلم فی اطار معناه الدلالی الى جانب تعابیر اخرى مثل اللوح، والکتاب، والسطر، والتحریر. فکلمة القلم عندما تأتی بمعیّة أیٍ من هذه الألفاظ یصبح عندها القلم أداة للکتابة، والتدوین، والتصویر. یتناول هذا البحث دلالة القلم من وجهة نظر ثلاثة مدارس وهی مدرسة التفسیر الروائی، والاجتهادی، والعرفانی، وعرض تحلیلاً ونقداً لمبادئ وبراهین الآراء المطروحة فی هذا المجال. وقد توصّل فی ما یخصّ معنى القلم الى خمسة مفاهیم من مدرسة التفسیر الروائی، وخمسة مفاهیم من مدرسة التفسیر الاجتهادی، وستّة مفاهیم من مدرسة التفسیر العرفانی. وتُظهر معطیات هذا البحث أن تعابیر المفسّرین فی تفسیر القلم، متفاوتة، وفی ما یخص مصادیقه هنالک قسم مشترک فی ما بینهم وقسم آخر متباین. والقدر المسلّم به هو أن للقلم دوره فی تلک المرتبة من العلم الالهی الذی یسجل تقدیر ومصیر المخلوقات. وهذا المعنى وبعض المعانی الاخرى المطروحة فی هذا الصدد لها صلة وثیقة بالمعنى اللغوی للقلم، وتدل على جانب کوْ نه أداة لتسجیل وتدوین وتثبیت العلم أو تقریر الحکم.