مطالعات قدرت نرم
سال:1390 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:6

این مقاله ضمن تاکید بر این مفروضه که قدرت نرم در شرایط نوین جهانی اهمیت بالایی پیدا کرده، در پی پاسخ به این سوال است که چرا الگوهای متعددی از قدرت نرم در منطقه خاورمیانه ظهور کرده اند؟ در پاسخ روی این نکته تاکید شده که مولفه های ثابت و معینی برای قدرت نرم وجود ندارد، چرا که قدرت نرم می تواند جلوه های مختلفی داشته باشد. عناصر تشکیل دهنده قدرت نرم به تبع شرایط زمانی و مکانی امکان قبض و بسط دارند. در حالی که منابع و ابزارهای قدرت سخت در تمامی کشورها تقریبا مشابه است، بنیان ها و سازوکارهای خلق قدرت نرم مختلف است. از این رو، اشکال مختلفی از دولت ها با قدرت نرم امکان ظهور یافته اند. از دوره جنگ سرد تاکنون چند الگوی متفاوت قدرت نرم در منطقه ظهور کرده اند که در این مقاله نمونه های مصر، جمهوری اسلامی ایران، و عربستان سعودی، ترکیه، و قطر مورد بررسی قرار می گیرند. هر یک از این دولت ها روی ابزارها و سازوکارهای خاصی از قدرت نرم تاکید بیشتری داشته اند.

قدرت، توانایی یک بازیگر در استفاده از منابع و امکانات جهت تاثیرگذاری بر رویدادهای بین المللی به نفع خود است. کشورها برای حفظ موجودیت امنیت و رفاه شهروندان خود و نیز مقابله با تهدیدات خارجی ناگزیرند سیاست ها و برنامه هایی را جهت افزایش توانمندی و قدرت ملی خود به کار گیرند.شرایط جدید نظام بین الملل باعث شده مولفه های جدیدی در ساختارهای رسمی بین الملل نقش ایفا کنند و کشورها برای تامین منافع ملی خود ابزارها و راه های جدیدی را به کار گیرند که مهمترین آنها را می توان بهره گیری از قدرت نرم دانست.جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت حساس استراتژیک و ژئوپلیتیک خود ناگزیر است ضمن توجه و تقویت جنبه های مختلف قدرت سخت (توان نظامی و اقتصادی) به تقویت ابعاد قدرت نرم خود نیز بپردازد.ایران زمانی می تواند از قدرت نرم خود بهره ببرد و به تقویت قدرت ملی خود دست یابد که استراتژی، راهبرد و نیز ارزش های مطلوب خود را به گونه ای ارائه دهد که از دو بعد ملی و فراملی مولفه های تولید قدرت خود نهایت بهره برداری را به عمل آورد.پژوهش حاضر تلاش دارد با رویکردی توصیفی - تحلیلی به شناسایی عوامل و مولفه های قدرت نرم پرداخته و جایگاه این مولفه ها را در قدرت نرم ایران مورد بررسی قرار دهد.نتایج تحقیق نشان می دهد مولفه های قدرت نرم در مجموع اثرگذاری مثبتی بر قدرت ملی ایران دارند، اما کشور ما نتوانسته است از مولفه های فراملی موثر بر قدرت نرم، بهره برداری بهینه و مناسبی را به عمل آورد.

(موردشناسی: تحلیل محتوای مطالب خبری مرتبط با دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 در تارنمای بی بی سی فارسی).رسانه های جمعی از قدرت تاثیرگذاری و اقناع بخشی مخاطبان برخوردارند و از این رو، یکی از کارکردهای اساسی آنها در سازندگی افکار عمومی است. اما همین قدرت نمادین و اقناعی در شرایط خاصی از سوی صاحبان قدرت در نظام بین المللی (امپریالیسم رسانه ای) مورد سوء استفاده قرار می گیرد. در چنین شرایطی رسانه ها به عنوان ابزار نظام سلطه با دستکاری در نمادها و واقعیت ها و ایجاد سوگیری در اخبار و گزارش ها به دنبال تغییر اذهان و افکار عمومی در چارچوب منافع نظام سلطه بر می آیند.انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال 1388 و حوادث پس از آن یکی از زمینه های ایجاد یک هجمه وسیع و سنگین روانی و سیاسی از سوی امپریالیسم رسانه ای غرب به شمار می رود که در بستر زمان تا مدت ها تداوم یافت.این مقاله به بازنمایی مطالب خبری مرتبط با دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال 1388 در تارنمای فارسی بی بی سی می پردازد. این پژوهش به روش تجزیه و تحلیل محتوا انجام شده است. در پژوهش حاضر تلاش شده با تمرکز ویژه بر الگوهای فرایندی خبر، نحوه تهیه و تنظیم مطالب خبری در رسانه بی بی سی - با تاکید بر وب گاه (تارنما) بی بی سی فارسی - و چگونگی بازنمایی پدیده انتخابات دهم ریاست جمهوری در این رسانه، یکی از اساسی ترین شیوه ها و تاکتیک های اثرگذاری رسانه ای بر مخاطبان هدف یعنی «بازنمایی» و «انگاره سازی» رسانه ای در یک چارچوب توصیفی - تبیینی مورد واکاوی و ارزیابی قرار گیرد. جامعه آماری این پژوهش، مطالب خبری مرتبط با ایران در پایگاه اینترنتی (تارنما) فارسی «بی بی سی» است که در 6 ماهه نخست سال 1388 (مقطع قبل و بعد از برگزاری دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ایران در روز جمعه 22 خرداد ماه) به صورت به هم پیوسته و روزانه به دست آمده است. حجم نمونه این تحقیق شامل 300 مطلب متنوع خبری کاملا مرتبط با پدیده انتخابات، حاشیه ها و رویدادهای قبل، حین و پس از آن، در مقطع زمانی 6 ماهه (اردیبهشت ماه تا مهرماه سال 1388) است که به صورت جداگانه کدگذاری شده اند.بر اساس یافته های پژوهش، تمرکز اصلی وب سایت بی بی سی فارسی بر ارزش های خبری «شهرت» و «برخورد» یا ترکیبی از این دو است. این رسانه همچنین در بازنمایی پدیده انتخابات 88 بیشترین تمرکز را بر روی مطالب حاشیه ای انتخابات - عموما منفی - داشته و از این رهگذر درصدد انگاره سازی منفی از محیط سیاسی ایران برآمده است.این رسانه به دور از اصول روزنامه نگاری عینی به ویژه توجه به اصل «بی طرفی» در تهیه، تنظیم و انتشار اخبار، به «بازنمایی» رویدادها و حوادث مربوط به صحنه انتخابات ایران در چارچوب راهبردهای خبری - تبلیغی خود علیه جمهوری اسلامی پرداخته و به نسبت 66 درصد اخبار خود را با جهت گیری منفی علیه ایران منتشر کرده است. بی بی سی از این رهگذر بدنبال ارائه تصویری فراواقعی و بازنمایی شده از صحنه سیاسی ایران و القای «بحران»، «آشوب»، «بی ثباتی سیاسی»، «تشدید نافرمانی مدنی» به مخاطبان انبوه خود در داخل کشور و محیط بین المللی برآمده است.

بعد از پایان جنگ سرد غرب و در راس آن آمریکا به موازات فعال سازی قدرت سخت افزاری خود می کوشد تا جلوه هایی از جدال دینی و فرهنگی را سازماندهی کند. پدیده ای که از آن با عنوان جنگ نرم یاد می شود. آیا جنگ نرم علیه اسلام و جمهوری اسلامی یک واقعیت است یا اینکه آن گونه که برخی پنداشته اند، تصوری ناشی از «توهم توطئه» است؟ پس از فروپاشی شوروی، آمریکا مصرانه در تلاش است که کشورها و گروه های اسلامی را اصلی ترین خطر برای صلح و امنیت جهانی معرفی کند. با عنایت به مستندات فراوان معتقدیم که تئوری توهم توطئه، صرفا به منظور به انحراف و انفعال کشاندن اذهان مطرح شده است. سوال اصلی آن است که بازی های رایانه ای محصول غرب - به عنوان یکی از ابزارهای جنگ نرم - چه نقشی در نگرش و باورهای دینی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان اثر منفی داشته است؟ فرضیه ان است که غرب در جنگ نرم خود علیه اسلام و تشیع از طریق بازی های رایانه ای می کوشد تا ذهن و فکر کودکان و نوجوانان را همراه و سازگار با اندیشه های خود کند و در این عرصه توفیقاتی نسبی هم داشته است.در سوال چگونگی مواجهه آن بر این پنداریم که با عنایت به ظرفیت های بالقوه ایدئولوژیک و فنی، نه تنها می توان با این پدیده مقابله کرد، بلکه توان آن را داریم که درد جهت اشاعه ارزش ها و آرمان های متعالی اسلامی در سراسر دنیا بکوشیم.

اگر چه تلاش برای حفظ امنیت و بقای رژیم صهیونیستی، تسلط بر منابع نفتی و اقتصادی و تامین امنیت سه، مولفه ای است که روابط ایالات متحده آمریکا با خاورمیانه را از دوران جنگ سرد تاکنون شکل داده است؛ اما به دنبال افزایش احساسات ضد آمریکایی در میان مردم منطقه پس از 11 سپتامبر 2001 و به خصوص پس از سرنگونی حکومت های مستبد و حامی غرب در سال 2010، دیپلماسی فرهنگی به عنوان ابزاری در خدمت امپریالیسم فرهنگی آمریکا با اتخاذ راهکارهایی همانند ترویج دموکراسی غربی، تاسیس شبکه های رادیو و تلویزیونی و ایجاد جامعه مجازی در شبکه های اجتماعی برای ترویج ارزش های آمریکایی و جذب قلوب و اذهان مردم کشورهای اسلامی به کار گرفته شد. در حالی که گسترش هر چه بیشتر احساسات ضد آمریکایی در منطقه، عدم گرایش مردم به شبکه های رادیویی و تلویزیونی آمریکا و انتقادات بسیار گسترده از این کشور به علت حمایت از رژیم صهیونیستی، حکومت های فاسد و مستبد و حضور گسترده در منطقه نشان از عدم کارایی و موفقیت دیپلماسی فرهنگی این کشور در میان مردم منطقه دارد. در همین راستا در این مقاله تلاش می شود تا با استفاده از چارچوب نظری امپریالیسم فرهنگی به بررسی ماهیت، مفهوم، پیشینه و عملکرد دیپلماسی فرهنگی به عنوان محور دیپلماسی عمومی آمریکا در خاورمیانه بپردازیم.

شبکه های اجتماعی از افراد و (یا سازمان هایی) ساخته می شوند، که هر یک از آنها به عنوان یک فرد یا گروه در این شبکه حضور دارند و می توانند با تعداد دیگری از افراد و گروه ها ارتباط مستقیم یا غیرمسقیم داشته باشند. اعضای این گروه ها بر اساس رابطه ای خاص از قبیل دوستی یا هم کلاسی بودن و یا همکار و هم رشته بودن و یا داشتن علائق و اعتقادات مشترک و یا هر نوع رابطه دیگری با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. در این شبکه ها اعضا، اطلاعات شخصی خود از قبیل نام، نام خانوادگی، عکس، شماره تماس، محل کار، محل تحصیل و ... را در دسترس سایر اعضای شبکه قرار داده و اطلاعات شخصی دیگر اعضا را مشاهده می کنند.در حالی که 74 درصد از جمعیت جهانی اینترنت از شبکه های اجتماعی و وب نوشت ها استفاده می کنند، پیش بینی می شود در سال 2014 کاربرهای شبکه های اجتماعی به 3.7 میلیارد برسد. این در حالی است که 63 درصد از مردم آسیا و اقیانوسیه در دفتر کار و منزل از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند.مساله پژوهش حاضر تکلیف بند ج از مواد 3 و 10 قانون برنامه پنجم توسعه کشور (1390-1394) است، نوع توسعه ای - کاربردی است و طراحی سناریوی آینده شبکه های اجتماعی در ارتباط با جنگ نرم را دنبال کرده است. پس از شناخت روندهای کلان، پیشران های کلان و چالش های راهبردی با توجه به آخرین سناریوهای جهانی در زمینه شبکه های اجتماعی، پیشران ها و چالش های راهبردی کشور در زمینه شبکه های اجتماعی، احصا شد. جایگاه پیشران های با عدم قطعیت بالا که در عین حال با اهمیت ترین آنها نیز هستند با استفاده از پانل خبرگان و استفاده از نرم افزار تخصصی میک مک (Micmac) مشخص شد و عدم قطعیت های «امنیت» و «زیرساخت مناسب» به عنوان با اهمیت ترین عدم قطعیت ها شناخته شدند. همچنین با توجه به ارتباط معنادار این دو عدم قطعیت، فضای دوبعدی شکل گرفت، به طوری که در محور مختصات افقی طیفی از «امنیت» تا «ناامنی» و در محور عمودی نیز طیفی از «زیرساخت مناسب» تا «زیرساخت نامناسب» مطرح شد. با اضافه کردن عامل جنگ نرم به عنوان عاملی حیاتی در تعاملات هزاره سوم، فضای سناریو از دوبعدی به سه بعدی تغییر یافت. طیف جدید در یک طرف «جنگ نرم» و در طرف دیگر «جنگ سخت» را دارا است. بدین ترتیب هشت فضا احصا شد. و از میان این فضاها تنها یک فضای زیر انتخاب شد؛ امنیت، زیرساخت مناسب، جنگ نرم.با در نظر گرفتن ترکیب مناسب برای فضای مطرح شده، فضای سناریوی شبکه های اجتماعی با رویکرد جنگ نرم (در افق برنامه پنجم توسعه) به صورت ذیل تبیین شد:ایجاد زیرساخت مناسب و توجه به الزامات امنیتی در شبکه های اجتماعی به منظور بهره گیری از این بستر برای رقابت های هزاره سوم در قالب های جنگ نرم.