پژوهش های فرسایش محیطی
سال:1390 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

با وجود محدود بودن منابع آب و خاک، به دلایل مختلف این منابع در حال کاهش است. برای کاهش اثرات زیان بار فرسایش خاک، شناخت عوامل موثر در فرآیند فرسایش در حوضه آبخیز ضرورت کامل دارد. این تحقیق بر آن است که سیمای فرسایش حوضه آبخیز تنگ بستانک را بررسی و روند تغییر خطر فرسایش خاک را با استفاده از GIS و RS در قالب مدل CORINE برآورد نماید. نقشه خطر فرسایش پذیری حوضه، با استفاده از تصاویر ماهوارهای لندست TM4 و IRSp6 برای سالهای 1988 و 2007 تهیه شد. نتایج نشان دادکه در سال 1988 کلاس خطر فرسایش متوسط با سطحی معادل 7668.64 هکتار از سطح حوضه، بیشترین وسعت و این کلاس در سال 2007 به 7342.63 هکتار رسیده است که 3.99 درصد کاهش سطح نشان داده است. کلاس خطر فرسایش کم 0.66 درصد کاهش داشته و کلاس خطر فرسایش زیاد 4.65 درصد افزایش داشته است.که نشان می دهد به وسعت اراضی با خطر فرسایش زیاد افزوده شده و از وسعت اراضی با خطر فرسایش کم کاسته شده است.

کشت گونه های چندساله مرتعی به جای دیمزارهای گندم راهکار مهمی جهت جلوگیری از فرسایش سطحی و بالا بردن تولید علوفه منطقه می باشد. برای بررسی علل عدم موفقیت علوفه کاری دیم (Onobrychis viciaefolia) در مناطق سمیرم و چادگان 12 ایستگاه درنظر گرفته شد. ابتدا در هرایستگاه از نمونه برداری permanent plat در سال اول و دوم استفاده و تعداد پایه های یخ کش شده اسپرس یادداشت گردید. در هر ایستگاه برای تهیه نمونه های خاک پروفیل خاک با ابعاد 1.5*1*1 متر حفر گردید. سپس در آزمایشگاه فرم رویشی اسپرس، تعیین سن اسپرس از ریشه و تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و کانی های رس خاک بررسی گردید. نهایتا کانی های رسی، با دستگاه X-Ray آنالیز وشناسایی شد. نتایج نشان داد خاک منطقه دارای کانی های رسی انبساط پذیر 2:1 بوده که پس از بارش باران و برف آب درون خاکدانه ها یخ زده و باعث انبساط خاک می گردد. این انبساط باعث تخریب خاکدانه ها و فرسایش زیاد خاک گردیده بنابراین با اعمال نیرویی به سمت بالا ریشه های گیاهان به سمت بالا رانده شده و گیاه ریشه کن یا یخ کش می شود. بدین ترتیب باقیمانده ساقه های گیاه و ریشه قطع شده پس از یخ کش شدن روی سطح خاک می افتد. بنابراین با توجه به نتایج آنالیز خاک X-Ray در مدیریت دیم اسپرس، استفاده این گیاه در اراضی با رسهای انبساط پذیر که به شدت حساس به فرسایش و برف خیز می باشد به دلیل فرم رویشی ویژه این گیاه، توصیه نمی گردد.

هدف از این تحقیق، شناسائی مناسب ترین گونه از بین گونه های متداول و مورد استفاده نهالکاری در تثبیت ماسه های روان شهرستان جاسک استان هرمزگان می باشد. به این منظور پس از پاشش مالچ نفتی به عنوان تثبیت کننده موقت، نهالهای سمر Prosopis juliflora، مغیر Acacia nubica، استبرق Calotropis procera و کهور ایرانی Prosopis cineraria که بیشترین استفاده را در پروژه های تثبیت ماسه های روان و جنگلکاری منطقه دارند، تحت شرایط یکسان به تعداد 30 اصله از هر گونه، غرس شدند.این نهالها به مدت دو سال آبیاری شده و جهت حفاظت در مقابل چرا و تخریب، اقدام به قرق منطقه با بکارگیری قرقبان شد. با اندازهگیری درصد بقا، خزان و متوسط تاج پوشش هر گونه، داده های جمع آوری شده (30 عدد برای هر گونه و در کل 120 عدد) به کمک نرم افزار SPSS مورد آزمون قرار گرفت. نتایج نشان داد اخنلاف معنی داری به لحاط درصد بقا و تاج پوشش بین گونه های مورد مطالعه وجود دارد (Sig=0.05). در واقع بر طبق نتایج حاصله در پایان سال اول و دوم از زمان کاشت، نهالهای سمر، از نظر گستره و دوام تاج پوشش ایجادی، مطلوب ترین وضع و نهالهای کهور ایرانی، ضعیف ترین وضع را داشتند. نتایج این تحقیق، کاربرد گونه سمر به عنوان گونه اصلی مورد استفاده در تثبیت ماسه های روان منطقه را مورد تایید قرار داد. هر چند بر اساس نتایج زنده مانی نهالها، در صورت قرق بهینه عرصه به ترتیب اولویت از نهالکاری با گونه مغیر، استبرق و کهور ایرانی، می توان به عنوان گونه همراه در کنار گونه سمر، استفاده نمود.

فرسایش خاک و اثرات آن یکی از مهم ترین مشکلات زیست محیطی عصر حاضر می باشد. مغذی شدن، کاهش اکسیژن و بالا رفتن غلظت عناصر غذایی (فسفر و نیتروژن) در مخازن، کانال ها و سایر منابع آب از مهمترین عواقب آلودگی آب ها می باشند. فسفر از یک سو جزء عناصر مهم در رشد گیاهان و حیات جانداران بوده و از سوی دیگر از عوامل مهم در آلودگی منابع آب و مغذی شدن آنها به شمار می آید. هدف از انجام این تحقیق بررسی مقدار هدر رفت فسفر قابل جذب گیاه طی فرآیند فرسایش خاک در حوزه آبخیز کجور می باشد. بدین منظور نمونه برداری از جریان رودخانه طی وقایع بارندگی به وسیله نمونه بردار دستی و از نقطه ثابت صورت گرفت. نتایج نشان داد که کمینه و بیشینه هدررفت فسفر 321 و 6707 گرم با متوسط 2620 گرم است و هدر رفت فسفر در این دوره به شدت تحت تاثیر فرسایش خاک قرار داشته است. نتایج مدل سازی بین مقادیر هدر رفت فسفر، رسوبدهی و حجم رواناب حاکی از آن بود که برآورد میزان هدر رفت فسفر به وسیله مقادیر دبی امکان پذیر نیست در حالی که با داشتن مقدار کل فرسایش خاک می توان با خطای تخمین 26 درصد میزان فسفر همراه رسوبات را به دست آورد. نتایج تحقیق حاضر به روشنی دلالت بر توانایی مناسب روابط حاصله در برآورد غلظت فسفر در حوزه آبخیز مذکور و سایر مناطق با شرایط مشابه به منظور ارتقای برنامه ریزی های حفاظت آب و خاک می باشد.

مناطق دلتایی عوارض فیزیکی پویایی هستند که تغییرات رخ داده در آنها در مقیاس های زمانی و مکانی منجر به ثبت رویدادهای مخاطره انگیز می شود. آشکارسازی تغییرات و تهیه نقشه های تغییرات رودخانه ای در بسیاری از طرح ها و مطالعات از نیازهای اساسی برای برنامه ریزان محیطی و منطقه ای است. تغییرات ژئومورفیک مانند تغییرات زمانی و دوره ای بسترهای رودخانه ای و سواحل متداولترین تغییرات در همه محیط های دلتایی هستند. دلتای رودخانه مهران واقع در غرب استان هرمزگان، دارای جوامع مسکونی متعددی است. تغییرات در عوارض گوناگون ژئومورفیک، مانند جابجایی بستر رودخانه در طی بازه 21 ساله، با استفاده از تصاویر ماهواره ای TM و ETM کشف و شناسایی شدند. تفریق باندی ساده و روش تعیین میانگین جهت دار خطی برای کشف و شناسایی تغییرات در سطح محدوده مورد مطالعه به کار گرفته شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که کانالرودخانه مهران در بازه زمانی 21 ساله دارای جابجایی زیادی بوده به طوری که تشکیل مئاندرهای جدید و متروک شدن بخش هایی از مسیر کانال نتیجه همین جابجایی می باشد. همچنین تغییرات اندکی در خط ساحل که نتیجه پیشروی و رسوب گذاری رودخانه به داخل خلیج فارس بوده مشاهده شده است.

قیچ (Zygophyllum atriplicoides) یکی از گونه های مهم مرتعی استان هرمزگان است. باتوجه به اهمیت این گونه در تغذیه دام، حفاظت خاک و پرورش زنبورعسل، در این بررسی صفات جوانه زنی بذرهای آن مورد تحقیق قرار گرفت. برای این کار 7 تیمار پیش رویشی خیساندن در آب جوش، اسید سولفوریک 98 درصد به مدت 5، 10 و 15 دقیقه، سرمادهی، نیترات پتاسیم 0.2 درصد و شاهد بر بذرهای گونه قیچ اعمال و پس از 14 روز صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه و شاخص بنیه بذر اندازه گیری شد. این بررسی در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت. نتایج نشان داد بین تیمارهای پیش رویشی اعمال شده اختلاف بسیار معنی داری وجود دارد. مقایسه میانگین ها نشان داد که از تیمارهای پیش رویشی اعمال شده، تیمار نیترات پتاسیم بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه و شاخص بنیه بذر و تیمار آب جوش بیشترین طول ریشه چه را داشت.

تحقیق حاضر به بررسی تاثیر نوع و میزان ماده آلی و همچنین مصرف متوالی سدیم بر توزیع اندازه ذرات خاک می پردازد. بدین منظور در گام نخست، یک نمونه خاک زراعی با دو نوع ماده آلی شامل کاه و کلش و کود دامی در سه سطح صفر، 1 و 5 درصد و سه تکرار طی چهار ماه در شرایط رطوبت زراعی تیمار شد. در مرحله بعد، سطوح مختلف SAR شامل صفر، 1، 10 و 30 از طریق آب آبیاری بر روی نمونه های از قبل تیمارشده با مواد آلی، اعمال گردید. نتایج حاکی از آن بود که در بین تیمارهای مورد مطالعه کاه و کلش در سطح 5 درصد، بیشترین فراوانی ذرات در اجزای اندازه ای بزرگتر از 1 میلی متر و 0.25 تا 1 میلی متر را ایجاد نموده است. همچنین مشخص گردید که افزایش میزان مصرف ماده آلی موجب افزایش اندازه و پایداری ذرات می گردد. با افزایش سطح SAR آب آبیاری، فراوانی ذرات بزرگتر از 0.25 میلی متر کاهش یافت هر چند برای سطوح بالاتر ماده آلی، این کاهش کمتر بود. این موضوع دلالت بر میزان تاثیر سدیم بر پراکندگی خاکدانه ها، بسته به مقدار ماده آلی خاک دارد. همچنین با افزایش سطح SAR، فراوانی ذرات در اجزای اندازه ای ریزتر از 0.25 و 0.125 میلی متر افزایش یافت. در سطوح بالای SAR آب آبیاری، خاکدانه های بزرگتر از 1 میلی متر نسبت به خاکدانه های با اندازه 0.25 تا 1 میلی متر حساسیت بیشتری در برابر پراکنده شدن داشتند. یافته های این تحقیق نشان داد که هم مقدار و نوع ماده آلی و هم میزان SAR آب آبیاری بر توزیع اندازه ذرات موثرند. همچنین سوزاندن کاه و کلش پس از برداشت محصول می تواند باعث کاهش پایداری خاکدانه در اثر حذف ماده آلی و در نتیجه افزایش احتمال فرسایش محیطی خاک گردد.