پژوهش های فرسایش محیطی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:7

شناسایی مناطق مستعد وقوع زمین لغزش از طریق پهنه بندی خطر، یکی از اقدامات موثر و ضروری در کاهش خطرات احتمالی و مدیریت خطر می باشد. هدف از این تحقیق ارزیابی کارآیی مدل های آماری تراکم سطح و تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، در پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوزه آبخیز زیارت گرگان می باشد. پس از بررسی های میدانی و مرور مطالعات در مناطق مشابه، 9 فاکتور: شیب، جهت شیب، طبقات ارتفاعی، لیتولوژی، کاربری اراضی، فاصله از شبکه آبراهه، فاصله از جاده، فاصله از گسل و بارش به عنوان عوامل موثر بر خطر وقوع زمین لغزش منطقه شناسایی و به منظور تحلیل خطر در محیط GIS مورد استفاده قرار گرفتند. نقشه زمین لغزش های موجود نیز از طریق عملیات میدانی و با استفاده از دستگاه موقعیت یاب جهانی (GPS) تهیه گردید. 9 لایه اطلاعاتی آماده شده در GIS با لایه اطلاعاتی پراکنش زمین لغزش ها تطابق داده شد و اطلاعات میزان زمین لغزش ها در هر یک از کلاسه ها و مساحت آنها به دست آمد. پس از تعیین نرخ هر یک از عوامل، پهنه بندی با استفاده از تلفیق مدل های تراکم سطح و تحلیل سلسله مراتبی اجرا گردید. کارآیی ترکیب این مدل ها بر اساس نتایج خروجی مدل ها و با استفاده از دو شاخص دانسیته نسبی (Qs) و جمع مطلوبیت (Dr) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل از شاخص Dr نشان داد که ترکیب دو مدل در تشخیص کلاس های با خطر بالا (1.81=Qs) نسبت به کلاس های باخطر پایین (0.78=Qs) خوب عمل نموده اند.

خسارات ناشی از وقوع سیل در ایران و سایر نقاط جهان در طی دهه های گذشته نشان می دهد که برای مقابله با مسائل همراه این پدیده هنوز باید فعالیت های بسیاری انجام شود. از اینرو مطالعه این حوادث و گسترش شیوه های موثرتر و کاهش دهنده تر در این زمینه در بسیاری از نقاط دنیا اهمیت پیدا کرده است. اولین گام در تعیین ریسک سیل جمع آوری داده ها می باشد. در این زمینه در دسترس بودن، مناسب بودن و کیفیت داده های هیدرولوژیکی، هواشناسی، توپوگرافی و مدیریتی مورد بحث می باشند. در این مطالعه ترکیب داده های هیدرولوژی و ژئومورفولوژی با کمک سیستم های اطلاعات جغرافیایی به منظور ترسیم گستره تحت اشغال حوادث سیلابی در حوضه آبریز اوجان چای (با مساحت 562.5 کیلومتر مربع) که یکی از رودخانه های سیستم زهکشی رودخانه آجی چای است، بکار گرفته شده است. برای این منظور 16 لایه اطلاعاتی تهیه شده به روش جمع جبری فازی روی هم گذاشته شده و به روش C mean بر مبنای داده های ژئومورفولوژی مورد طبقه بندی فازی قرار گرفته اند. هدف اصلی این مطالعه تعیین مناطق مخاطره آمیز در برابر سیل در حوضه رودخانه اوجان چای جهت فراهم نمودن پایه هایی برای آنالیز ریسک و آسیب پذیری سیل در آینده است.نتایج حاصل از مطالعه مخاطرات سیل در منطقه به صورت نقشه ارائه شده است چرا که نقشه ها در مقایسه با سایر شیوه های نمایش توزیع فضایی ریسک سیل اثرات مستقیم تر و قوی تری دارند. نتایج این بررسی، صحت بیش از 70 درصد (با ضریب کاپای 0.7502459) را در مقایسه با داده های مبنا نشان می دهد که نشانگر قابل قبول بودن استفاده از این شیوه در تهیه نقشه مخاطرات سیل است.

استفاده از روش های نوین سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در پهنه بندی پتانسیل سیل خیزی و تغییرات آن در یک منطقه جغرافیایی مشخص (حوزه آبخیز تنگ بستانک) موضوع اصلی این تحقیق را تشکیل می دهد. در این راستا تولید، تلفیق و ترکیب لایه های اطلاعاتی موثر از جمله رواناب و شاخص تراوائی سازندها برای شناسایی این پهنه ها با تاکید بر توانمندی سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد توجه قرار گرفته است. در این مطالعه ضمن بررسی تغییرات کاربری اراضی صورت گرفته، به شناسایی و پهنه بندی عرصه های سیل خیز و تغییرات آن در یک دوره 18 ساله پرداخته شده است در این مطالعه چگونگی تبدیل بارندگی به بارندگی مازاد تحت عنوان شماره منحنی (CN) مورد توجه قرار گرفته. در ارزیابی تغییرات کاربری اراضی صورت گرفته و تاثیر آن بروی تغییرات بالقوه سیل خیزی، طبق نتایج بدست آمده طی این دوره 18 ساله حوزه مذکور %9سیل خیزتر شده است.

در ایران یکی از مدل های با کاربرد گسترده جهت برآورد مقادیر کمی فرسایش و رسوب در ایران مدل EPM بر اساس نتایج تحقیقات بعمل آمده می باشد (قدوسی، 1386). بدین منظور در تحقیق حاضر اقدام به تعیین مقادیر شدت فرسایش و تهیه نقشه شدت فرسایش بر اساس دو روش فورنیه و امتیاز عاملی جهت مقایسه با روش EPM در حوضه آبخیز مزلقان با اقلیم نیمه خشک گردیده است. نتایج حاصل از انجام تحقیق نشان دهنده اینست که روش امتیاز عاملی به دلیل داشتن اختلاف نسبی کمتر در مقایسه با مدل EPM با مقدار 25 درصد در حوضه آبخیز مورد مطالعه نسبت به روش فورنیه روش مناسبتری می باشد، تفاوت بین مقادیر اختلاف نسبی روش های مورد آزمون می تواند در ساختار مدلهای مذکور باشد، لذا پیشنهاد می گردد تا از این روش در تهیه نقشه شدت خطر فرسایش و اولویت بندی مناطق بحرانی حوضه های آبخیز نیمه خشک کشور که فاقد فرسایش خندقی می باشند مورد استفاده قرار گیرد.

گیاهان نمک و عناصر خاک را از طریق ریشه های خود جذب کرده و بخشی از آن در برگ ها و اندام های هوایی خود ذخیره می کنند. این املاح در هنگام ریزش اندام های هوایی گیاه بر سطح خاک تجمع یافته و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک سطحی را تحت تاثیر قرار می دهند. در این تحقیق اثر درختان تاغ بر برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و همچنین رطوبت خاک بررسی شده است. برای انجام این تحقیق دو ترانسکت به طول 300 متر، یکی در زیر تاج پوشش درختان و به فاصله حدود 1.5 متر از تنه درخت (وسط تاج پوشش) و دیگری در فاصله ای 5 برابر ارتفاع درختان (حدود 50 متری از تنه درختان) به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. به منظور بررسی تاثیر درختان بر روی خصوصیات خاک منطقه، بر روی هر ترانسکت 30 نقطه انتخاب گردید و نمونه برداری از عمق های 0 - 10، 10 - 20 و 20 - 30 سانتی متر انجام گرفت. پس از انتقال نمونه ها به آزمایشگاه، میزان کلسیم، منیزیم، پتاسیم، سدیم، pH، EC، رطوبت وزنی و حجمی خاک نمونه ها اندازه گیری شد. نتایج حاصل نشان داد که میزان پتاسیم، سدیم،pH  و  ECنمونه ها به طور معنی داری در زیر درختان افزایش اما مقدار رطوبت خاک به طور معنی داری در زمان مطالعه کاهش یافته است. افزایش میزان املاح خاک می تواند از هم پاشیدگی ذرات خاک و حمل آسان تر آنها را به همراه داشته باشد ولی اضافه شدن لاشبرگ ها می تواند باعث بهبود ساختار خاک شود.

توسعه سریع شهری در چند دهه اخیر ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی بشر را تحت تاثیر قرار داده است. آثار منفی زیست محیطی رشد شهرها تا آن اندازه افزایش یافته که بزرگترین تهدید در مقابل زیست بوم ها شمرده می شود بطوریکه یکی از تبعات آن، کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیکی زمین بوده که از آن با عنوان بیابان زایی نیز یاد می شود. هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر توسعه شهری و صنعتی (بیابانزایی تکنوژنیکی) در بیابان زایی در منطقه شرق اصفهان می باشد. برای این منظور علاوه بر اطلاعات موجود در نقشه کاربری اراضی و نقشه واحد کاری منطقه مورد بررسی، از تفسیر بصری تصاویر ماهواره ای نیز جهت شناسایی و انطباق مکانی شاخص های ارزیابی بیابان زایی با واقعیت های زمینی استفاده گردید. جهت استفاده از فایل های رقومی و نقشه های ارائه شده از نرم افزارهای Arc GIS و ILWIS استفاده شد. برآورد شدت بیابان زایی محدوده مطالعاتی، با استفاده از شاخص های مربوط به معیار توسعه شهری و صنعتی (تکنوژنیکی) که یکی از زیرمعیارهای مدل AIDPMI می باشد صورت گرفت. بررسی و مقایسه امتیازهای شاخص ها بر اساس روش مذکور نشان داد که در منطقه مورد مطالعه اراضی با شدت بیابان زایی کم در حدود 284451 هکتار (82.3 درصد)، اراضی با شدت بیابان زایی متوسط در حدود 59187 هکتار (17.2 درصد) و اراضی با شدت بیابانزایی شدید در حدود 1883 هکتار (0.5 درصد) گسترش دارند. اراضی با شدت بیابانزایی خیلی شدید در منطقه مشاهده نگردید. به طور کلی اصلی ترین شاخص بیابان زایی تکنوژنیکی در محدوده مطالعاتی را نسبت اراضی مسکونی و شهری به باغی و زراعی تشکیل می دهد که نشان می دهد باید از تبدیل بی رویه اراضی کشاورزی اعم از باغی و زراعی به اراضی صنعتی و مسکونی خودداری گردد و مکان های مناسب دیگری برای توسعه شهرک های صنعتی و مسکونی انتخاب شود.

مواد رسوبی که توسط رودخانه ها حمل می شوند مشکلات بسیاری را بوجود می آورند مانند: رسوبگذاری در مخازن و کاهش ظرفیت مخزن، ایجاد جزایر رسوبی در مسیر رودخانه ها، تخریب سازه های رودخانه ای، انتقال آلودگی، لذا برآورد دقیق میزان رسوب در مسائلی نظیر امور مهندسی رودخانه، طراحی مخازن، انتقال رسوب، تعیین خسارتهای ناشی از رسوبگذاری به محیط زیست و تعیین تاثیرات مدیریت آبخیز کاملا ضروری است. با توجه به اینکه اندازه گیری رسوب رودخانه ها به طور محدود و معدود انجام می شود و فقدان آمار مشاهده ای قابل اعتماد در حوضه ها، جهت برآورد بار رسوب رودخانه ها در مواقع نیاز از معادلات تجربی استفاده می شود. در ایستگاه رودک به منظور انتخاب مناسب ترین روش آماری برآورد رسوب معلق (روشهای آماری از روشهای تجربی محسوب می شوند) داده های متناظر دبی جریان - دبی رسوب در طی دوره آماری 1387 - 1351 جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و با برقراری رابطه بین مقادیر دبی آب و دبی رسوب بر اساس 6 روش آماری برآورد رسوب معلق، اقدام به انتخاب مناسب ترین روش برآورد رسوب معلق گردید و همچنین برای مقایسه این روشها و دقت و صحت آنها از شاخص های آماری RME و MAE و انحراف معیار خطاها استفاده شد. نتایج نشان داد که روش دوخطی، دقیق تر و صحیح تر از سایر روشها بود و به عنوان مناسب ترین روش آماری برآورد رسوب معلق در ایستگاه رودک انتخاب گردید.