تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
سال:1394 | دوره:6 | شماره:18 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:در پژوهش پیرامون حیات علمی اندیشمندان امامی مقیم، نزیل یا مجاور بیت الله، آثار مکتوب و غیرمکتوب ایشان در مکه جلب توجه می نماید. تالیف و استنساخ کتاب، تجدید بنای کعبه، اجازه های فقهی و روایی، مقابله، تصحیح و قرائت بسیاری از کتاب های فقهی و حدیثی امامیه در مکه و جلسات و محافل علمی ایشان که مشتاقان فراگیری علوم اهل بیت (ع) را به مکه می کشانده، عمق حضور عالمان مکتب اهل بیت (ع) در این شهر را روشن خواهد نمود. قرن یازدهم شاهد بیشترین حضور علمی و عملی عالمان امامی در مکه است. برخی از این اندیشمندان در مکه جایگاه رفیعی داشته اند تا جایی که کتاب هایی که توسط مخالفان در گذشته و حال پیرامون اعلام مکی نوشته شده از ایشان نام برده اند. چکیده عربی:ما یثیر الاهتمام خلال التحقیق و البحث حول الحیاة العلمیة للمفکرین الامامیة المقیمین، النزلاء او المجاورین لبیت الله الحرام، هو الآثار المدونة و غیر المدونة لهؤلاء المفکرین فی مکة. تالیف و استنساخ الکتاب، اعادة بناء الکعبة، الاجازات الفقهیة و الروائیة، المقابلة، تصحیح و قراءة الکثیر من الکتب الفقهیه و الحدیثیة الامامیة فی مکة و الاجتماعات و الاوساط العلمیة التی کانت تستقطب راغبی اکتساب علوم اهل البیت (ع)،کل هذه هی التی کانت تجذب المفکرین الی مکه، و هذا سوف یوضح عمق تواجد و حضور علماء مدرسة اهل البیت (ع) فی هذا البلد. ان القرن الحادی عشر شهد اکبر حضور علمی و عملی لعلماء الامامیة فی مکة. لقد کان لبعض هؤلاء المفکرین مکانة رفیعة فی مکة الی درجة قام المناوئین لهؤلاء العلماء فی الماضی و الحاضر بذکر اسمائهم فی تصانیفهم التی کتبوها حول اعلام مکه.

چکیده فارسی:یکی از شاخصه های مهم تمدن اسلامی، موضوع هنر و معماری است که از ابتدای شکل گیری، مسیر رو به تکاملی در برخورد با تمدن های مجاور سپری کرده است. معماری اسلامی در عصر پیامبر (ص)، شناسنامه مخصوص به خود را با تاسیس مسجدالنبی در مدینه، سرشار از مفاهیم جاودانه، آغاز نمود. این «بنا» به عنوان ایده ناب معماری اسلامی قابل بررسی است. اینکه مکان یابی مسجدالنبی به چه صورت بوده، علاوه بر تاثیرپذیری از محیط جغرافیایی منطقه یثرب با معیارهایی که در قرآن و روایات در خصوص ساخت مساجد مطرح شده، مطابقت داشته و در آن شاخصه هایی چون تسلط بر فضای شهر، مرکزیت و ... مورد توجه بوده است. مقاله حاضر مکان یابی را به روش تحلیلی ـ تطبیقی (آیات و روایات با روش پیامبر) مورد پژوهش قرار داده و ضمن بررسی شاخصه های مکان یابی مساجد براساس آیات و روایات، به تطبیق آن با سیره پیامبر (ص) می پردازد. چکیده عربی:احدی المعاییر و المیزات الهامة للحضارة الاسلامیة، هو موضوع الفن و العمارة الذی طوی منذ تبلوره مساراً آخذاً بالنمو و التکامل فی تعامله مع الحضارات المجاورة. اکتسبت العمارة الاسلامیة فی عصر النبی (ص) هویتها الخاصة بها و المفعمة بالمفاهیم الابدیة من خلال تاسیس المسجد النبوی الشریف فی المدینة المنورة.هذا الصرح او «البناء» باعتباره فکره خالصة للعمارة الاسلامیة قابله للدراسة و البحث. ان کیفیة ایجاد محل المسجد النبوی، اضافه الی تاثرها بالمناخ الجغرافی لمنطقة یثرب، هی مطابقة للمعاییر المطروحة فی قرآن و الروایات بشأن بناء المساجد و من ضمن هذه المعاییر المأخوذة بعین الاعتبار الاشراف علی اجواء المدینة، المرکزیة و ما شابه ذلک.یبحث المقال الحالی ایجاد المحل باسلوب تحلیلی ـ تطبیقی (الایات والروایات باسلوب النبیص) و یدرس معاییر ایجاد محل المساجد علی ضوء الایات و الروایات و من ثم تطبیقها مع السیرة النبویة العطرة.

چکیده فارسی:خراسان از لحاظ موقعیت تجاری سالیان متمادی پل ارتباطی شرق و غرب به شمار می رفت. این منطقه از طریق راه های تجاری به مناطقی مانند هند و چین و اروپای شرقی و تبت وصل می شد. از طرف دیگر وجود بازارهای پر رونق در شهرهای مختلف مانند بلخ، مرو و نیشابور به موقعیت تجاری آنجا رونق داده بود. این مقاله درصدد بررسی اوضاع اقتصادی خراسان و رابطه آن با کنش های سیاسی منطقه از سده اول تا برآمدن نخستین دولت محلی می باشد و می توان به این نتیجه رسید که رونق تجارت در این منطقه تحولات سیاسی و تاریخی مهمی را در آنجا رقم زده بود، که می توان از شکل گیری داستان های حماسی، ورود یزدگرد ساسانی به آنجا، حضور قبایل کثیر اعراب، سقوط امویان و برآمدن عباسیان و نیز تشکیل اولین دولت های محلی پس از سقوط ایران به دست مسلمانان یاد کرد که ظرفیت اقتصادی آن تاثیر بسزایی در این زمینه داشت. چکیده عربی:کانت خراسان لسنین طوال من ناحیة الموقع التجاری جسراً رابطاً بین الشرق و الغرب. کانت هذه المنطقة مرتبطة من خلال الطرق التجاریة بالعدید من المناطق مثل الهند و الصین و اوربا الشرقیة و التبت. من ناحیة اخری تواجد الاسواق المزدهرة فی مدن مختلفة مثل بلخ، مرو و نیشابور اضاف جلاءاً و ازدهاراً علی موقعها التجاری. هذه المقاله بصدد دراسة الاوضاع الاقتصادیة لخراسان و ارتباطها بالنشاطات السیاسیة فی المنطقه منذ القرن الاول و حتی ظهور اول حکومة محلیة فیها حیث یمکن التوصل الی هذه النتیجة و هی ان الازدهار التجاری فی هذه المنطقه ادی الی حدوث تطورات سیاسیة و تاریخیة هامة حیث یمکن الاشاره الی تبلور القصص الحماسیة، دخول یزدجرد الساسانی الی هذه المنطقه، تواجد و حضور قبائل عربیة کثیرة فیها، سقوط الامویین و بروز العباسیین و کذلک تشکیل و اقامة اول الحکومات المحلیة بعد سقوط ایران بید المسلمین، حیث ان الطاقه الاستیعابیة الاقتصادیة للمنطقه کانت لها تاثیر بالغ فی هذا المجال.

چکیده فارسی:مفوضه به عنوان بخشی از غالیان، یکی از گروه های منحرف در عصر امامان (ع) بوده اند که افکار غالیانه و شرک آلودی داشته اند. آنها امامان (ع) را به صفات الوهیتی همانند خلق، رزق و تدبیر عالم متصف می کردند. آشنایی با افکار غالیانه این گروه افراطی و نوع برخورد امامان (ع) با آنها، کمتر مورد توجه قرار گرفته و بدون شک از اهمیت خاصی برخوردار است. این آشنایی می تواند در بهسازی باورها و جلوگیری از ایجاد و یا گسترش عقاید انحرافی موثر باشد. واکاوی منابع فرقه شناختی، حدیثی و اعتقادی ـ روایی، نشان می دهد امامان (ع) با آگاهی از افکار افراطی و غالیانه مفوضه برخورد بسیار جدی و سختی با آنها داشته اند و تلاش کرده اند چنین نسبت هایی را در مورد خویش انکار کنند و احیانا در این زمینه دست به روشن گری بزنند. چکیده عربی:کانت تعد المفوضة باعتبارها فرعا من الغلاة، احدی الفصائل المنحرفة فی عصر الائمة (ع) حیث کانت لدیهم افکار تتسم بالغلو و التلوث بالشرک. لقد وصفوا هؤلاء الغلاة، الائمة (ع) بصفات الالوهیة مثل الخلق، الرزق و تدبیر العالم. قلما بذلت الاهتمامات حول التعرف علی افکار هذه الفئة المتطرفه المتسمه بالغلو و طبیعة تعامل الائمة (ع) معهم و هو دون ادنی شک تحظی باهمیة خاصة. بامکان هذا التعرف ان یوثر فی تحسین المعتقدات و الحیلویة دون ایجاد او اتساع رقعه العقائد المنحرفة. ان دراسة مصادر معرفة الفرق، الحدیثیه و العقائدیه ـ الروائیه تشیر بان الائمة (ع) من خلال التعرف علی الافکار المتطرفة و المتسمه بالغلو للمفوضه تعاملوا معهم بکل جدیة و حزم و سعوا لانکار مثل هذه الانتسابات بشأنهم و فی بعض الاحیان بادروا الی تنویر و تبیین الحقائق بهذا الصدد.

چکیده فارسی:هدف پژوهش حاضر، واکاوی نحوه تداعی معانی و انتقال مفاهیم شیعی در سقانفارهای آمل است. این پژوهش، از نوع تحقیقات بنیادی و براساس ماهیت و روش از نوع توصیفی ـ تحلیلی است. داده های پژوهش، براساس مطالعات اسنادی، بررسی های میدانی و مصاحبه گردآوری و با روش کیفی تحلیل شده است. به دلیل شباهت های ساختاری، تزیینی و عملکردی، ده نمونه از 30 سقانفار آمل (33% از کل نمونه ها)، برای پژوهش انتخاب شد. نتایج نشان می دهد، برای تداعی معانی و انتقال مفاهیم شیعی در سقانفارها، از نمادهای آیینی استفاده فراوانی شده است که به گونه ای نغز، مفاهیم آیینی، ملی و بومی کاربران را از بطن وجه تسمیه، عملکرد، نقشمایه ها و اعداد نمادین، منعکس می کند. در حقیقت، هنرمند شیعی با الهام از معماری بومی، تلفیق آن با نگرش های رایج و ریشه دار شیعی و استفاده هنرمندانه از نمادهای متواتر آن، بستری برای نمایش مفاهیم و معانی آیینی در سقانفارها فراهم نموده است. چکیده عربی:هدف الدراسة الحاضرة، بحث کیفیة تداعی المعانی و انتقال المفاهیم الشیعیة فی دارسقایة آمل. هذه الدراسة تعد من البحوث الاساسیة و حسب الطبیعیة و الاسلوب من نوع الدراسات التوصیفیة ـ التحلیلیة. معطیات البحث، علی اساس الدراسات الوثائقیة، التحقیقات المیدانیة و المقابلات و بطریقة کیفیة. نظراً للتشابه البنائی، التزئینی و الادائی، تم انتقاء عشرة نماذج من مجموع 30 بؤرة مشیده فی آمل (33% من مجموع النماذج) للدراسة و البحث. تشیر النتائج انه بغیة تداعی المعانی و انتقال المفاهیم الشیعیة فی هذه المبانی الاثریة، تم الاستفادة بکثرة من الرموز التقلیدیة حیث یعکس بشکل معقول، المفاهیم التقلیدیة و الوطنیة و المحلیة من خلال وجه التسمیة، الاداء النقوش و الاعداد الرمزیة. فی الواقع قام الفنان الشیعی مستلهما من العمارة المحلیة، و تلفیقها مع النظریات الشائعة و المتجذرة الشیعیة و الاستفادة الفنیة من رموزها المتواترة، باعداد ارضیة ملائمة لعرض المفاهیم و المعانی التقلیدیة فی دور السقایة الاثریة.

چکیده فارسی:نقوش گچبری امامزاده عبدالله اراک، از نقش مایه های ایرانی ـ اسلامی رایج در دوران سلجوقی و متاثر از دوره ساسانی است. این پژوهش به روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی و اطلاعات آن از مطالعات کتابخانه ای و میدانی تهیه شده است. سوال های پژوهش عبارتند از اینکه، چه میزان هنر گچ بری اسلامی وامدار دوره ساسانی بوده و تغییرات ایجاد شده بر سطوح گچ بری های اسلامی چگونه قابل تبیین است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که بنیان نقوش تزیینی بنا، متاثر از گچ بری دوره ساسانی و محتوای نقش مایه های آن متاثر از تعالیم الهی و رخدادهای مهم اجتماعی (نهضت ترجمه و گرایش به عقل گرایی) است و بالطبع چهار تغییر (حذف نقوش انسانی و حیوانی، گرایش به نقوش گیاهی و تجریدی و گرفتن نگاه اساطیری از آنان، به کارگیری نقوش کتیبه ای و ارائه نقوش هندسی چندضلعی) در مضمون نقش مایه های گچ بری امامزاده دیده می شود. چکیده عربی:نقوش مرقد الامام زاده عبدالله المجصصة فی اراک هی من النقوش الایرانیة ـ الاسلامیة الشائعة فی العصر السلجوقی و المتاثرة بالعصر الساسانی. تم اعداد هذا البحث باسلوب توصیفی، تحلیلی و تطبیقی و هیات معلوماته من خلال الدراسات المکتبیة و النشاطات المیدانیة.اسئلة البحث عبارة عن استفادة فن التقطیع المجصص الاسلامی من الفن الساسانی و کیفیة تبیین التغییرات المحدثة علی سطوح التقطیع المجصص الاسلامی؟ نتائج البحث تشیر بان اساس النقوش التزئینیة فی البناء متاثر من التقطیع المجصص فی العصر الساسانی و فحوا النقوش متاثر بالتعالیم الالهیة و الاحداث الاجتماعیة الهامة(نهضة الترجمة و الاتجاه نحو النزعة العقلیة) و بالطبع یشاهد فی مضمون النقوش المجصصة اربعة تغییرات هی (حذف النقوش الانسانیة و الحیوانیة، الاتجاه نحو النقوش النباتیة و التجریدیه و امتصاص النظرة الاسطوریة منها، استخدام النقوش اللوحیة الکتابیة و عرض النقوش الهندسیة المضلعة).