تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
سال:1394 | دوره:6 | شماره:21 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:مدینه النبی جامع ارکان مادی و معنوی یک شهر اسلامی است. شهری که فرایند سیر و تحول قریه به مدینه را در قالب حیات شهری پیامبر (ص) تجربه کرده و نمایان ساخته است. هرچند طرح شهری مدینه النبی در راه اجرای کامل پس از رحلت آن حضرت متوقف ماند. لکن با کمک علم تاریخ قابل بازسازی و تجسم بخشی است. حیات شهری پیامبر اسلام (ص) پنج مرحله مجزا را طی کرد: مکه او را راند و حیات شهری مکی او را سلبا سامان داد. یثرب او را خواند و شرایطی که اجابت او را به دنبال داشت، حیات شهری دارالهجره را شکل داد. طیبه ـ مدینه الرسول ـ مدینه النبی، سه مرحله دیگر از حیات شهری پیامبر (ص) است. این مقاله سعی در تبیین ویژگی های هریک از مراحل مذکور و فرایند تحول آن را دارد تا روشن گردد حیات شهری پیامبر (ص) برای وصول به تحقق تمدن اسلامی چه مراحلی را طی کرده و در عرصه های پنج گانه فوق، طرح واره جهان شهر آرمانی اسلام را چگونه کامل کرده است که حاصل آن نه صدها شهر تاسیسی و توسعه ای طی چهار قرن پس از رحلت آن حضرت، بلکه طرح واره ای بود که در بستر تاریخ در انتظار اجرای کامل باقی ماند. چکیده عربی:مدینة النبی (ص) تعد مجمع للارکان و الاقسام المادیة و المعنویة لمدینه اسلامیة. الا ان تبادرا لا ینصب نحو المدن الایله للتوسع و التاسیسیه فی عصر الحضارة الاسلامیة، بل معطوفه علی مدینه جربت مسار الحرکة و التطور من القریة الی المدینه فی اطار حیاة النبی (ص) المدنیة و ابدته جلیا. صحیح ان المشروع المدنی لمدینة النبی (ص) فی طریق تنفیذه بالکامل قد ظل متوقفا بعد رحیل النبی (ص)، الا انه بمساعدة علم التاریخ یمکن اعاده بناءه و تجسیده. طوی حیاة نبی الاسلام (ص) المدنیة خمسة مراحل منفصله. طردته مکه و رتبت حیاته الشهریة بمکه سلبا و دعته یثرب و الظروف التی دعت الی اجابته بلورت الحیاة المدنیة لدار الهجرة. طیبه ـ مدینة الرسول ـ مدینه النبی (ص) تشکل المراحل الثلاث الاخری لحیاة النبی (ص) المدنیة. هذا المقال یسعی لتبیین خصائص و میزات کل مرحله من المراحل المذکورة و مراحل تطورها کی تتضح الحیاة المدنیة للنبی (ص) وصولا لتحقیق الحضارة الاسلامیة و المراحل التی طواها و کیف اکمل المراحل الخمسة المذکورة اعلاه، و مشروع المدینه العالمیة الاسلامیة المنشودة حیث ان حصیلته لیس مئات المدن التاسیسیة و التوسعیه خلال اربعه قرون بعد از وفاه النبی (ص). بل مشروع ظل فی مضمار التاریخ منتظرا لتنفیذه بالکامل.

چکیده فارسی:به نظر می رسد که هر یک از شاخه های پزشکی در گذشته به شکل امروزی به عنوان علمی مجزا مطرح نبوده و پزشک یا طبیب در همه موارد طبی و درمانی تبحر داشته است. در این میان دندانپزشکی نیز از این مقوله مستثنا نیست. دندانپزشکی ازجمله علومی است که مورد توجه مسلمانان قرار گرفته و حنین بن اسحاق از معدود دانشمندانی است که در زمینه آن، به صورت مستقل آثاری تالیف کرده است؛ همچون ألاسنان، ألاسنان و اللثه، القول فی حفظ ألاسنان و اللثه و استصلاحها که همه از آثار ذکر شده در منابع معتبر می باشد. در این مقاله درصدد آن هستیم که به بررسی مهم ترین اثر به جا مانده از حنین در زمینه دندانپزشکی، یعنی رساله القول فی حفظ ألاسنان واللثه و استصلاحها بپردازیم. چکیده عربی:یبدو ان کل فرع من فروع الطب لم تکن فی الماضی منفصله عن بعضها البعض کما هو علیه الحال الیوم، کعلم مستقل، و کان الطبیب متبحر فی جمیع القضایا الطبیة و الدوائیة. فی هذا السیاق لم یکن طب الاسنان مستثنی عن هذه المقوله. ان طب الاسنان کان ضمن العلوم التی تستقطب اهتمام المسلمین و ان حنین بن اسحاق کان من العلماء القلائل الذین الفوا کتبا مستقله وخاصه فی هذا المجال، مثل الاسنان، الاسنان و اللثه، القول فی حفظ الاسنان و اللثه و استصلاحها و کل هذه الاثار موجوده فی المصادر المعتبرة. فی هذا المقال نحن بصد دراسه اهم کتاب متبقی من حنین فی مجال طب الاسنان یعنی رسالة القول فی حفظ الاسنان و اللثة و استصلاحها.

چکیده فارسی:ادبیات عرفانی قسمتی از میراث منظوم و منثور فارسی است که تحت تاثیر معنوی عرفان اسلامی در تاریخ و تمدن اسلامی به وجود آمده و یکی از موضوعات پژوهشی مورد علاقه مستشرقان بوده است؛ تحقیقات و مطالعاتی که عموما بر مبنای روش های مطالعاتی غربی تدوین شده و روش هایی که عمدتا برون دینی بوده اند. از این رو نتایج مطالعات مستشرقان در این عرصه غالبا با نتایج مطالعات مسلمانان متفاوتند؛ چراکه پژوهشگران مسلمان برخلاف مستشرقان، ادبیات عرفانی را در ساحت دینی تحلیل می کنند. از این رو این تحقیق درنظر دارد با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی نظریات مختلف مستشرقان - که عموما تاریخی است - بپردازد و در نهایت با ارائه نظریات محققین فارسی زبان و مسلمان در این خصوص عنوان کند که نگاه تاریخی، تبیین صحیح و مناسبی از منشا شکل گیری ادبیات عرفانی نیست؛ چراکه پیوند شعر و عرفان اسلامی، پیوندی فرازمانی، معرفتی و غیر تاریخی است. چکیده عربی:الادب العرفانی شطر من التراث المنظوم و المنثور الفارسی الذی تم ایجاده تحت التاثیر المعنوی للعرفان الاسلامی فی التاریخ و الحضارة الاسلامیة و احدی المواضیع البحثیة التی کان محل اهتمام المستشرقین؛ الذین کانت بحوثهم و مطالعاتهم تبتنی عموما علی اسالیب البحث الغربی و تستند اساسا علی طرف غیر دینیة. لذلک فان نتائج دراسات المستشرقین فی هذا المجال تختلف غالبا مع نتائج دراسات المسلمین؛ ذلک لان الباحثین المسلمین خلافا للمستشرقین یقومون بتحلیل الادب العرفانی من خلال المضمار الدینی. بناء علی ما ذکر فان هذا البحث یسعی باسلوب تحلیلی ـ توصیفی بدراسة نظریات المستشرقین المختلفة ـ التی غالبا ما تکون تاریخیة ـ و فی نهایة المطاف الاعلان من خلال تقدیم و عرض نظریات الباحثین باللغة الفارسیة و المسلمین بهذا الخصوص، ان النظرة التاریخیة، لا تعد ایضاحا صحیحا و مناسبا لنشأة تبلور الادب العرفانی، ذلک لان اتصال الشعر مع الفرفان الاسلامی، هو اتصال ماوراء الزمان، المعرفه و غیر تاریخی.

چکیده فارسی:مسجد جامع بصره یکی از این مساجد جامعی بوده که از نهادهای سیاسی و فرهنگی جهان اسلام در دو قرن اول هجری محسوب می شود. سوال اصلی این است که با توجه به حضور موالی و تازه مسلمانان در شهر بصره، مسجد جامع این شهر چه نقش و جایگاهی در توسعه مبانی دینی و فرهنگی اسلام داشت و تاثیر و تاثر آن با مسجد جامع کوفه چگونه بوده است؟ در پاسخ، ضمن نگاهی به تعاریف نظری، ابعاد و جامعیت مسجد در شهرها، به شکل گیری جامع بصره و میزان غنای علمی و فرهنگی آن اشاره و با استفاده از منابع تاریخی و جغرافیایی، تقابل جامع بصره با جامع کوفه بررسی می شود. حاصل اینکه اگرچه ضرورت های نظامی و سیاسی بنای جامع بصره را سبب گردید، اما این مکان کانون اصلی توسعه مبانی فرهنگی و علمی در میان تازه مسلمانان شد که نتیجه آن آزادی اندیشه اسلامی و ظهور علم کلام و نحو بود. چکیده عربی:یعد مسجد جامع البصرة و هی احد المساجد الجامعة بانها من الموسسات السیاسیة و الثقافیة فی العالم الاسلامی خلال القرنین الهجریین الاولین. السوال الاساسی المطروح هو فی ضوء تواجد الموالی و المسلمین حدیثی التشرف بالاسلام فی مدینه البصرة، ماهو دور و مکانه المسجد الجامع فی هذه المدینة فی تطویر مبادی الاسلام الدینیة و الثقافیة و کیف کان تاثیر و تأثره بمسجد جامع الکوفه؟ فی معرض الرد، و ضمن القاء نظره علی التعاریف النظریة، ابعاد و شمولیت المسجد فی المدن، یتم الاشاره الی تاسیس جامع البصره و مدی غنائه العلمی و الثقافی و من خلال الاستفاده من المصادر التاریخیة و الجغرافیه یتم دراسه التقابل بین جامعی البصرة و الکوفة. الحصیله هی انه صحیح ان الضروره العسکریة و السیاسیه سببت بناء جامع البصرة، الا ان هذا المکان اصبح البورة الاساسیه لتطویر المبادی الثقافیة و العلمیة بین المسلمین حدیثی العهد بالاسلام و بالنتیجه تحریر الفکر الاسلامی و ظهور علم الکلام و النحو فی البصرة.

چکیده فارسی:اعزام دانشجویان ایرانی به خارج از کشور موجب تحول در جهان بینی انسان ایرانی گردید. نشانه های این تحول پس از انقلاب مشروطه، تشکیل نخستین گروه های اپوزیسیون دانشجویی خارج از کشور در زمان رضاشاه بود. این حرکت های سیاسی که در دهه 20 و 30 ادامه یافت، متاثر از جریان های سیاسی درون کشور بود. در دهه 40 تحولات سیاسی شتاب بیشتری یافت و با سرکوب قیام 15 خرداد 1342 و تبعید امام به خارج از کشور، دانشجویان با تاسیس تشکل هایی طی سال های دهه 40 و 50 با ایشان ارتباط برقرار کرده و خواهان روابط متقابل جهت مبارزه با استبداد و استعمار شدند. ایشان با استقبال از فعالیت های دانشجویان، آنان را تشویق و نسبت به آینده کشور امیدوار کرد. در مقاله حاضر تلاش می شود علل و مولفه های تعامل میان امام و جنبش های دانشجویی خارج از کشور بین سال های 1357 ـ 1342 بررسی شود. چکیده عربی:ایفاد الطلبه الجامعیین الایرانیین الی خارج البلاد ادی الی بروز تطور فی الرویة العالمیة للانسان الایرانی. من علائم هذا التطور بعد ثورة الدستور [عام 1907] هو تشکیل اول المجموعات المعارضه الطلابیه فی خارج البلاد ابان حکم رضاشاه. هذه الحرکات السیاسیة التی تواصلت خلال عقد الاربعینیات و الخمسینیات کانت متاثرة بالتیارات السیاسیة الموجودة داخل البلاد. فی عقد الستینات شهدت حرکت التطورات السیاسیه سرعه اکبر و بعد قمع انتفاضه 15 خرداد 1342 [1963] و نفی سماحة الامام الی خارج البلاد، قام الطلبه الجامعیین فی الخارج بتاسیس المجامیع و التشکیلات خلال سنوات عقد الستینات و السبعینات و الاتصال بسماحه الامام و طالبوا بالعلاقات المتبادلة لمکافحة الاستبداد و الاستعمار. رحب سماحه الامام بالنشاطات الطلابیة، و حثهم علی ذلک و زرع الامل فی قلوبهم تجاه مستقبل البلاد. تسعی المقاله الراهنة لدراسة الاسباب و العناصر المختلفة للتعامل بین سماحة الامام و الحرکات الطلابیة فی خارج البلاد خلال السنوات 1342 ـ 1357 شمسیه [1963 ـ 1979] میلادیة.

چکیده فارسی:شهریاران تبرستان پیش از تصرف منطقه از سوی اعراب مسلمان به طور مستقل سکه ضرب می کردند. نقوش کلی سکه ها شباهت بسیاری به مسکوکات ساسانیان دارد، ولی وزن، اندازه، مضامین کتیبه ها و تصاویر در آن با درهم های ساسانی متفاوت است. تاریخ گذاری آنها برخلاف دوره ساسانی (براساس تاریخ آغاز سلطنت هر پادشاه) مبتنی بر سالروز درگذشت یزدگرد سوم است. این تغییرات در سکه های ولات عباسی بیشتر مشهود و گونه های مختلفی از آنها شناسایی شده است. در این پژوهش سعی شده مسکوکات عصر انتقال، گونه های متفاوت سکه های اسپهبدان و ولات عرب شناسایی و از هم تفکیک شوند. نتیجه پژوهش نشان می دهد شاهان مستقل و ولات عباسی به لحاظ نوشتاری و نقوش و علائم بیش از یک گونه سکه داشته اند. این پژوهش با رویکرد تاریخ فرهنگی و با ابزار گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و سنجش سکه ها در موزه ها و مجموعه ها انجام شده است. چکیده عربی:کان ملوک تبرستان قبل استیلاء العرب المسلمین علی المنطقه یقومون بسک العملة بصورة مستقلة. النقوش العامة لهذه المسکوکات تشبه الی حد بعید المسکوکات الساسانیة، الا انها تختلف عنها من ناحیه الوزن، الحجم، المضامین الکتابیة و التصاویر. التواریخ المسکوکه علیها خلافا للعصر الساسانی (علی اساس تاریخ بدء سلطنه کل ملک) تبتنی علی عام وفاه یزدجرد [آخر ملوک السلالة الساسانیة]. هذه التغییرات مشهوده اکثر فی مسکوکات الولاة العباسیین و تم التعرف علی انواعها المختلفة. فی هذا البحث تم السعی للتعرف و الفصل بین مسکوکات عصر الانتقال و الانواع المختلفه لمسکوکات الاسبهبدان و الولاة العرب.نتائج البحث تشیر الی ان الملوک المستقلین و الولاة العباسیین کان لدیهم من ناحیه الکتابه و النقوش و العلائم اکثر من نوع واحد من المسکوکات. تم هذا البحث بتوجه تاریخی ثقافی و من خلال تجمیع الملعومات و عبر الدراسات المکتبیة و تقییم المسکوکات فی المتاحف و المجموعات التاریخیة.