چکیده فارسی: نظام آموزشی، برای شکل گیری و تداوم، نیازمند مبانی، منابع تولید علم، اهداف، نیازسنجی، برنامه ریزی، مدیریت، نیروی انسانی، متون و مراکز آموزشی است. البته، برای عبور از بحران ها و رسیدن به دست آوردهای نظام آموزشی، این امور به تنهایی کافی نیست، بلکه باید از یک دسته عوامل اصلی و فرعی، سلبی و ایجابی، زمینه ساز و تأثیرگذار بر روند پیشرفت کمی و کیفی نظام آموزشی کمک گرفت. براساس اهمیت موضوعِ فهم تاریخ علمی امامیه، این پژوهش برای شناخت عوامل مهم، زمینه ساز و تأثیرگذار بر نظام آموزشی امامیه در پنج قرن نخست به دلیل فراز و نشیب فعالیت های علمی و آموزشی صورت گرفت و روشن گردید که عوامل و پیش ران های اصلی بیشترین سهم را بر شکل گیری و تداوم، و عوامل فرعی بیشترین سهم را در توسعه کمی و کیفی نظام آموزشی داشته اند. در این میان عوامل سلبی اگرچه مشکلاتی را برای فرآیند آموزش ایجاد کرده اند، اما نقش اثرگذاری بر خروج از بحران ها داشته اند. چکیده عربی: ان بلورة و استمرار النظام التعلیمی بحاجه الی المبادی، مصادر تولید العلم، الاهداف، دراسه الاحتیاجات، البرمجه، الادارة، الکوادر البشریه، النصوص و المراکز التعلیمیه. بالطبع بغیه اجتیاز الازمات و نیل مکتسبات النظام التعلیمی، بوحدها غیر کافیه، بل یجب الاستعانه بمجموعة من العوامل الاصلیة و الفرعیة، السلبیة و الایجابیة، ممهد الارضیه و مؤثر علی مسار تطور و تقدم النظام التعلیمی کما و کیفا. نظرا لاهمیة الموضوع فی فهم تاریخ الامامیة العلمی، فان هذا البحث یسعی للتعرف علی العوامل الهامه، الممهدة للأرضیه و المؤثرة علی النظام التعلیمی للامامیه خلال القرون الخمسة الاولی نظرا لتباین حجم الفاعلیات العلمیة و التعلیمیه، و تبین ان العوامل و التطورات الاساسیه فی تبلور و استمرار العوامل الفرعیه لها اکبر حصة فی التنمیه الکمیه والکیفیه للنظام التعلیمی. فی هذا الخضم فان العوامل السلبیة و ان اوجدت و خلقت مشاکل فی مسار التعلیم، الا انها کانت لها دور مؤثر للخروج من الازمات.