تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
سال:1393 | دوره:5 | شماره:14 |تعداد مقالات:6

چکیده فارسی:تاثیرپذیری علم از مبانی متافیزیکی از مسائل بنیادین فلسفه علم است که ارتباط نزدیکی با مساله اسلامی سازی علوم دارد. مقاله حاضر با تکیه بر دیدگاه های فیلسوفان جدید علم مانند پوپر، لاکاتوش، کوهن و برت و با الهام از آرای سید حسین نصر درباره ابتنای علوم اسلامی بر اصول دین اسلام، در بررسی موردی دانش جغرافیا کوشیده است بخشی از این اصول را که ملهم از قرآن است، شناسایی کند. با توجه به فراوانی چشمگیر منابع جغرافیایی در گستره تمدن اسلامی، در این مقاله سه کتاب صوره الارض، معجم البلدان و تقویم البلدان واکاوی شده اند. افزون بر نگاه خاص قرآن به سودمندی علم که بر کارکردهای دینی و اجتماعی دانش جغرافیا اثر گذاشت، به نظر می رسد این آموزه ها نیز بر دانش جغرافیا تاثیرگذار بوده اند: سلسله مراتب هفت گانه هستی، پیوند جغرافیا با تاریخ و وجه عبرت آموزی آن، اماکن مقدس مذکور در قرآن و مولفه های جغرافیایی این جهانی قرآن مانند آب، گیاهان، حیوانات، کوه ها و راه ها. چکیده عربی:تاثر العلم بالاسس المیتافیزیقیة تعد من القضایا الاساسیة فی فلسفه العلم و لها صلة وثیقة بمسألة أسلمة العلوم. یسعی المقال الحالی أعتمادا علی وجهات نظر فلاسفه العلم الجدد أمثال بوبر، لاکاتوش، کوهن و برت و استلهاما بأراء السید حسین نصر حول ارتکاز العلوم الاسلامیة علی أصول الدین الاسلامی للتعرف علی بعض المبادی و الاسس المستلهمة من القران فی دراسة علم الجغرافیة کنموذج. نظرا لکثرة المصادر الجغرافیة الملحوظة فی مضمار الحضارة الاسلامیة فقد تم استقصاء ثلاث کتب هی صورة الأرض، معجم البلدان و تقویم البلدان فی هذا المقال. أضافة الی نظرة القران الخاصة تجاه فائدة العلم الذی أثر علی الاداء الدینی و الاجتماعی لعلم الجغرافیة، فانه یبدو أن هذه التعالیم کانت قد آثرت ایضا علی علم الجغرافیه و هی: سلسلة مراتب الوجود السبعة، صلة الجغرافیة بالتاریخ و وجه أخذ العبرة منها، الاماکن المقدسة المذکورة فی القران و العناصر الجغرافیه العالمیة القرآنیة أمثال الماء، النباتات، الحیوانات، الجبال و الطرق.

چکیده فارسی:پژوهش حاضر به جایگاه علم طب در طبقه بندی علوم پرداخته است تا روش لازم جهت کسب تخصص و مراتب تدریس آن علم برای استاد و دانشجو معین گردد. نتیجه تحقیق نیز گویای این است که علم طب همواره در شاخه علوم غیردینی (غیرشرعی) و در شاخه فرعی از علوم طبیعی و در حوزه حکمت نظری و از علوم آلی و عقلی (فلسفی) و غیرعملی (نظری) رده بندی شده است. طب نظری نیز مقدمه شناخت طب عملی است اما، بدون آموزش طب عملی، طب نظری از حیطه حکمت خارج است. پس نظام آموزش طب به دلیل ماهیت دنیوی آن باید زیر نظر مستقیم نظام آموزشی شرعی رشد و نمو کند و طبیب باید در علوم شرعی نیز مرتبه ای از تخصص و تبحر را کسب نماید تا سعادت دینوی و اخروی او تامین شود و از طرف دیگر از انحرافات جدی ناشی از علم صرفا دنیوی نیز جلوگیری گردد. چکیده عربی:تتطرق الدراسة الحاضرة الی مکانة علم الطب فی تصنیف العلوم کی یتم تحدید الأسلوب اللازم بغیة الحصول علی التخصص و مدارج تدریس ذلک العلم للاستاذ و الطالب الجامعی. نتیجه البحث أیضا یشیر الی أن علم الطب صنف دوما ضمن مجموعة العلوم غیرالدینیة (غیرالشرعیة) و ضمن فروع العلوم الطبیعیة و فی نطاق الحکمة النظریة و العلوم الآلیه و العقلیه (الفلسفیة) و غیرالعلمیة (النظریة). ان الطب النظری ایضا هو مقدمة لمعرفة الطب العملی و لکن بدون تعلم الطب العلمی یخرج الطب النظری من مضمار الحکمة. لذلک فان نظام تعلیم الطب بسبب ماهیته الدنیویة یجب ان ینمو و یزدهر تحت أشراف النظام التعلیمی الشرعی المباشر و علی الطبیب ان یحرز فی العلوم الشرعیة علی مرتبة فی التخصص و التبحر کی تؤمن سعادته الدنیویة و الاخرویة و الحیلولة من جانب آخر دون الانحرافات الجادة الناتجة عن العلم الدنیوی الصرف.

چکیده فارسی:امامت دینی و سیاسی در همه ادیان و مذاهب مطرح بوده و در اسلام نیز مساله امامت همواره مورد نظر بوده است و مسلمانان پس از رحلت رسول خدا (ص) به دو گروه تقسیم شدند: عده ای هوادار نظریه نص و امامت الهی و عده ای هوادار نظام خلافت گردیدند. در این میان دوستداران اهل بیت (ع) از تئوری امامت الهی، طرف داری کردند و امامان دوازده گانه (امام علی (ع) و فرزندانش از فاطمه زهرا (ع)) را جانشینان به نص و وارثان واقعی رسول الله (ص) می دانستند. هر کدام از امامان در تبیین نظریه امامت الهی نظراتی ارائه کردند که در این مقاله به سیر تحول نقش آنان در تبیین نظریه امامت الهی خواهیم پرداخت. فرضیه آن است که امامان شیعه با درک شرایط سیاسی و اجتماعی دوران خود در تبیین و احیا نظریه امامت الهی تلاش وسیعی را به عمل می آوردند. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی - تحلیلی و از منابع دست اول استفاده شده است. چکیده عربی:کانت الامامه الدینیة و السیاسیة مطروحة فی جمیع الادیان و المذاهب و فی الاسلام ایضا کانت مسالة الامامة دوما مطمح الأنظار حیث انقسم المسلمون بعد رحیل الرسول الاعظم (ص) الی مجموعتین: فئه تناصر نظریه النص و الامامة الألهیة و فئه أخری توالی نظام الخلافة. فی خضم ذلک قام محبو أهل البیت بموالات نظریة الامامه الألهیة و اعتبروا الأئمة الاثناعشر (الامام علی (ع) و اولاده من فاطمة الزهراء (ع)) خلفاء بالنص وانهم الورثة الحقیقیین لرسول الله (ص). کل أمام من الأئمة عرض نظرات لتبیین نظریة الامامة الألهیة. فی هذا المقال سنبحث مسار تطور دور الائمة فی تبیین نظریة الامامة الالهیه. المفروض هو أن أئمة الشیعة بذلوا مساعی حثیثة لتبیین و إحیاء نظریة الامامه الألهیة مع الأخذ بعین الاعتبار الظروف السیاسیة و الاجتماعیه التی کانت سائدة فی زمانهم. طریقه البحث فی هذا المثال هو توصیفی - تحلیلی و الاستفادة من المصادر الاصلیه.

چکیده فارسی:تمدن اسلامی به اذعان مورخان علم منشا بسیاری از تحولات علمی و فناورانه کنونی و قرن ها هدایتگر مبدع فعالیت های علمی بوده است. پرسش اساسی آن است که نظام علمی حاکم بر تمدن اسلامی از چه ویژگی هایی برخوردار بوده که توانسته خود را به عنوان کانون پیشرو و درون زای دانش به جهانیان معرفی کند. پاسخ در سنت مترقی دانشمندان مسلمان در کسب معرفت علمی نهفته است. روش ها و قواعدی که بر اساس آن به کسب معرفت می پرداختند و سنت هایی که در نظام تعلیم و تحقیق تمدن اسلامی ریشه دوانده بود و همچنان بروز، معتبر و قابل استفاده در نحوه دستیابی به دانش اصیل، شیوه گسترش مرزهای علوم و پدیدآوری حوزه های جدید علمی است. این مقاله، اصولی را معرفی می کند که شاکله اصلی سنت علمی در تمدن اسلامی را تشکیل داده است. بخشی از مباحث «سنت علمی» در مقوله «روش علمی» در تمدن اسلامی قرار می گیرد که زمینه را برای گسترش و تعمیق بحث فراهم می آورد. چکیده عربی:ان الحضارة الاسلامیه حسب اذعان و اقرار مؤرخی العلم مصدر الکثیر من التطورات العلمیة و التقنیة الحالیة و قادت النشاطات العلمیة بشکل مبدع لعدة قرون. السئوال الأساسی هو ما هی الخصائص التی یحظی به النظام العلمی السائد علی الحضارة الاسلامیه الذی مکنه من أن یعرف نفسه باعتباره بؤره التقدم و تولید العلم الداخلی للعالم. الجواب مستتر فی الاسلوب المترقی للعلماء المسلمین فی الحصول علی المعرفة العلمیه. ان الاسالیب و القواعد التی کانوا علی اساسها یحصلون علی المعرفه و المبادی و السنن التی کانت لها جذور عریقه فی نظام التعلیم و البحث فی الحضارة الاسلامیه و لا تزال معتبره و قابله للاستفاده للحصول علی العلم الاصیل و کیفیه توسیع آفاق العلوم و ایجاد الأقسام العلمیه الجدیدة. هذه المقال یقوم بتعریف المبادی التی تشکل الأطر الرئیسیة للسنن العلمیه فی الحضارة الاسلامیه. ان شطرا من مواضیع «السنه العلمیه» تتواجد فی مساله «الاسلوب العلمی» فی الحضارة الاسلامیه التی تمهد الارضیة لترسیخ و تعمیق البحث.

چکیده فارسی:نوشتار پیش رو که در قالب یک مقاله تدوین شده است به دنبال پاسخی روشن برای این سوال است که آیا در نظام اسلامی مخالفان دارای حقوقی هستند یا خیر؟ اگر حقوقی برای آنها مفروض است، حقوق قابل پذیرش برای آن ها به چه میزان است؟ از جمله گروه های مخالفی که به مخالفت با دولت نوپای مدینه اقدام کردند، سران مشرک قریش، یهودیان، منافقان و افراد ناآگاه بودند. مخالفان در حکومت پیامبر دارای حقوقی مانند: امنیت، آزادی بیان، حق آزادی عقیده، توبه و بازگشت، مصالحه، برخورداری از عدالت و قضاوت عادلانه، هدایت، کرامت انسانی و حق تحزب می باشند. البته برای تحقق این حقوق شرایط و حدودی وجود دارد که عمده ترین آن ها: عدم توطئه، عدم برهم زدن وحدت سیاسی، عدم ترغیب مسلمانان برای شرکت نکردن در جهاد و مقابله با دشمن می باشد. چکیده عربی:الفکرة المدونه فی اطار المقاله الحالیة بصدد الاجابة الواضحة لهذا السؤال و هو هل للمعارضین حقوق فی النظام الاسلامی؟ اذا کانت لهم حقوق مفروضه، ما هو میزان حقوقهم المقبوله؟ من ضمن المجموعات المعارضة الذین بادروا بمناوئة حکومه المدینة الولیدة کانوا قادة قریش المشرکین، الیهود، المنافقین و الغافلین. حظی المعارضین فی حکومة الرسول بحقوق مثل: الامن، حریه التعبیر، حق حریة الاعتقاد، التوبه والعوده، المصالحة، التمتع باالعداله و محاکمه عادله، الهدایة، الکرامه الانسانیه و حق التحزب. بالطبع هناک شروط و حدود لتحقیق هذه الحقوق من أهمها، عدم التآمر، عدم المساس و شق الوحده السیاسیه، عدم حث المسلمین علی المشارکه فی الجهاد.

چکیده فارسی:مکه به دلیل وجود کعبه و جایگاه بعثت پیامبر گرامی اسلام (ص)، باعث علقه های دینی و جاذبه های احترام آمیزی است، که کمتر اجازه واقع بینی می دهد، تا اذعان شود مکه قبل از ظهور اسلام برخلاف تصور مرکز زندگی شهری و دارای مردمانی یک جانشین نبوده، بلکه مرکزی زیارتی - تجاری بوده که عمدتا جاذبه های زیارتی و اقتصادی آن موجب استقرار و اسکان قبایل و عشایر در آنجا گردیده است. از سویی، همین نگاه قداست آمیز سبب شده، تا در برآورد میزان جمعیت مکه در دوره بعثت پیامبر (ص) و به تبع آن در وقایع صدر اسلام آمار و ارقام اغراق آمیزی ارائه شود. برای روشن تر شدن بحث، در این تحقیق چگونگی و نحوه سکونت قبایل مکه در دوره قبل و بعد از تسلط قریش بر مکه، میزان جمعیت مکه در آستانه ظهور اسلام، شناخت و تفکیک تیره ها و بطون قریش و جایگاه و اهمیت آن ها به ویژه از لحاظ شمار و ترکیب جمعیتی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. چکیده عربی:من شأن مکه نظرا لوجود الکعبة فیها واعتبارها مهبط الوحی و انطلاقه البعثه النبویة الشریفه منها تبعث عن الحنین للوشائج الدینیه و الاماکن الجذابه المشوبه بکل احترام قلما یسمح بالقاء نظره واقعیه من شأنه الاذعان ان مکه قبل ظهور الاسلام و خلافا لما هو متصور لم یکن مرکزا للحیاة المدنیه و معیشه الناس، بل کان مرکزا سیاحیا - تجاریا حیث ان جوانبها السیاحیه و الاقتصادیه بشکل رئیسی ادی الی استقرار و اسکان القبائل و العشائر فیها. من جانب آخر فان هذه النظره المشوبة بالقدسیة ذاتها سبب فی تخمین عدد سکان مکه فی فتره البعثه النبویة و من ثم فی أحداث صدر الاسلام و تقدیم احصاءات و أرقام مبالغ فیها. للمزید من ایضاح البحث، یتم فی هذه الدراسه بحث کیفیه و طریقة اسکان قبائل مکه فی الفتره ما قبل و بعد هیمنه قریش علی مکه، عدد سکان مکه إبان ظهور الاسلام، معرفه و تفکیک الاسر و بطون قریش و مکانتهم و اهمیتهم لا سیما من ناحیة العدد و حجم السکان.