فضای جغرافیایی
سال:1401 | دوره:22 | شماره:78 |تعداد مقالات:10

تعیین عمق سفره آب و توجه به تغییرات سطح ایستابی آبخوان در مناطق مختلف از جمله مناطق جلگه ای و دشتی جهت بهره برداری امری ضروری می باشد، شناخت رفتار سیستم آب زیرزمینی و پیش بینی سطح نوسانات آن یکی از مهمترین اقدامات به منظور دستیابی به مدیریت جامع و پایدار منابع آب زیرزمینی در مناطق مختلف جهان می باشد. بنابراین برای استفاده بهینه از منابع آب های زیرزمینی باید ابتدا به درستی مورد مطالعه قرار گیرد تا در مواقع بحرانی شرایط تعادل آب-های زیر زمینی حفظ شود. در این تحقیق برای پیش بینی سطح آب زیرزمینی با استفاده از آمار سالانه 95 حلقه چاه پیزومتری در دشت آمل-بابل در استان مازندران با استفاده از شبکه عصبی تابع شعاعی احتمالی و ماشین بردار پشتیبان مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه با روش آزمون و خطا از بین عوامل موثر در پیش بینی سطح آبخوان با استفاده از بارندگی، فاصله از منابع آب و قابلیت تشکیل آبخوان شبکه بهینه برای آزمون به دست آمد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که هر دو مدل می توانند سطح آب زیرزمینی را با دقت نسبتاً بالایی پیش بینی کنند هرچند مدل تابع شعاعی احتمالی می تواند یک ابزار مفید برای شبیه سازی و پیش بینی آب های زیرزمینی باشد، زیرا ضریب همبستگی آن نسبتاً مناسب و برابر 82/0 و متوسط قدرمطلق خطای آن کوچک تر و برابر با 94/1 می باشد.

فرسایش فرایندی انتخابی است و برخی از ذرات رس که از نظر حاصلخیزی اهمیت دارند به صورت خاکدانه های کوچک منتقل می شوند. انتقال تدریجی این ذرات، سبب باقی ماندن ذرات درشت تر با حاصلخیزی کمتر می شود. لذا لازم است پژوهش هایی در مورد تلفات حاصلخیزی و دانه بندی انجام گیرد. این تحقیق با هدف تعیین تلفات حاصلخیزی خاک ناشی از فرسایش دیمزارها و دانه بندی رسوبات انجام گردید. ابتدا، استان ها از نظر سطح زیر کشت دیم و تولید بررسی و چهار منطقه انتخاب شدند. خاک مورد نیاز به آزمایشگاه شبیه ساز باران و فرسایش انتقال و ویژگی هایی مانند توزیع اندازه ذرات، نیتروژن، پتاسیم قابل استفاده و فسفر قابل جذب اندازه گیری و میزان تلفات حاصلخیزی ناشی از فرسایش و دانه بندی رسوبات تعیین گردید. نتایج نشان داد که در پیشکمر و کوهین توزیع اندازه ذرات رسوب ریزتر از خاک اصلی و در سرارود به خاک اصلی نزدیک تر و در گچساران بیش تر از خاک اصلی می باشد. ازت کل خاک اصلی پیشکمر، سرارود، کوهین و گچساران به ترتیب 08/0، 1/0، 06/0 و 09/0درصد بدست آمد. فسفر قابل جذب و پتاسیم قابل استفاده در مناطق انتخابی به ترتیب 76/4، 5/104 و47/4، 5/359 و02/2، 4/222 و 62/9، 360 میلی گرم بر کیلوگرم محاسبه گردید.

شناخت تغییرات مکانی و زمانی پارامترهای کیفی آب زیرزمینی تحت تاثیر تغییر اقلیم گام مهمی در در مدیریت حوزه های آبخیز کوهستانی به ویژه در اقلیم مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می شود. پارامترهای اقلیم آینده با استفاده از داده های دمای حداقل، دمای حداکثر، بارش و ساعات آفتابی دوره پایه( 1371 تا 1395) در دشت کشاورزی سیلاخور بروجرد، با مدل گردش عمومی جو HADCM3 و مدل ریزمقیاس نمایی LARS-WG طبق دو سناریوی B1 و A2 پیش بینی شد. با استفاده از شاخص خشکسالی SPI، سالهای تر و خشک در دوره پایه تعیین و وضعیت خشکسالی آینده پیش بینی گردید. با استفاده از داده های کیفی آب 18 چاه حوزه مورد مطالعه، توزیع پارامترهایTDS، EC، PH، SAR با استفاده از چهار روش اصلی پهنه بندی در زمین آمار (IDW، RBF، Kriging وCokriging) مورد بررسی قرار گرفت و نقشه های پراکنش آنها تهیه و با استفاده از شاخص ریشه دوم میانگین مربع خطا (RMSE)، بهترین مدل انتخاب گردید. در آخر با استفاده از روش تحلیل عاملی و آنالیز واریانس اثر تغییر اقلیم و خشکسالی ها بر پارامترهای ژئوشیمیایی آب بررسی شدند. نتایج نشان داد که برای پارامترهای PH، TDS، SAR و ECبه ترتیب روش های کوکریجینگ معمولی، کوکریجینگ ساده، کوکریجینگ ساده و کوکریجینگ ساده مناسب تر بوده اند. در بین پارامترهای مورد بررسی TDS و EC بیشترین همبستگی را با دمای میانگین داشته و SAR همبستگی بالایی با پارامترهای اقیلمی نداشته است. پارامتر PH همبستگی منفی قوی و معنی داری با دمای حداقل دارد. نتایج از عدم تاثیر معنی دار کلاس های خشکسالی و ترسالی بر کیفیت آب به غیر از PH دارد. درحالیکه خشکسالی های شدید بر همه پارامترهای کیفی آب اثر معنی دار دارند. بررسی تغییر اقلیم نشان می دهد که با افزایش دمای حداقل و حداکثر در سال های آینده TDS و ECافزایش وPH کاهش می یابد.

رشد روزافزون جمعیت و افزاش برداشت آب از منابع زیرزمینی، علاوه بر مشکلات کمی، مشکلات کیفی این منابع را نیز به دنبال داشته است. در این پژوهش با استفاده از اطلاعات کلسیم، منیزیم، کلر، سدیم، سولفات، اسیدیته، هدایت الکتریکی، نسبت جذبی سدیم، سختی کل و کل نمک های محلول 5 ساله ی (1395-1391) 29 حلقه چاه عمیق در دشت دلفان به طبقه بندی کیفیت آب زیرزمینی جهت مصاف مختلف و شناسایی نواحی آسیب پذیر ازنظر اجرای سامانه-های قطره ای پرداخته شده است. نتایج نشان داد که بر اساس طبقه بندی ویلکاکس قسمت زیادی از منطقه جهت مصاف کشاورزی در وضعیت نامطلوب قرار دارد بطوریکه 16/82 درصد در کلاس نامناسب و 04/13 درصد منطقه در کلاس قابل-قبول قرار دارند و بهترین کیفیت را می توان در نقاط شرقی یافت. بر اساس طبقه بندی صورت گرفته برای مصارف شرب مطابق طبقه بندی شولر، بیشتر منطقه ی موردمطالعه دارای کیفیت مناسبی است بطوریکه 14/48 درصد در رده ی خوب و 4/18 درصد در رده ی قابل قبول قرار دارد که نامناسب ترین کیفیت در مرکز آبخوان قرار دارد. محاسبه شاخص LSI برای همه ی منابع دشت نشان داد که منابع دشت خورنده (LSI<0) نبوده و میزان شاخص بزرگ تر و مساوی صفر بوده است که کیفیت را جهت مصارف صنعتی در دسته ی منابع رسوب گذار قرار می دهد. نواحی شرق و شمال منطقه دارای شاخص LSI بزرگ تر از 2 است که منابع این مناطق را در رده ی رسوب گذار متوسط تا شدید قرار می دهد.

درک صحیح فرایندهای ژئومورفولوژیک نقش مهمی در مدیریت فرسایش خاک ایفا می کند. فرسایش خاک ناشی از توسعه گالی ها یکی از مشکلات جدی محیطی است که موجب بر هم خوردن تعادل سیستم های طبیعی از طریق هدر رفت آب و خاک می شود. دندروژئومورفولوژی یکی از تکنیکهای جدید در تعیین فرسایش مبتنی بر درک مورفولوژی و ساختار ریشه و ساقه درختان است و جانشین مناسبی برای روش های سنتی موجود است. این روش در مورد آن بخش از ریشه ها بکار میرود که توسط فرایند فرسایش، عریان شده و قابل تعیین سن هستند. بعد از ظاهر شدن ریشه درختان ناشی از فرساش گالی، پاجوش ها شکل می گیرند. در این پژوهش، برآورد نرخ فرسایش گالی در حوضه نیلکوه (گالیکش) بر اساس تحلیل دندروژئومورفولوژیک حلقه های رشد سالانه پاجوش شکل گرفته بر روی ریشه درختان انجام شده است. بدین منظور تعداد 23 نمونه از ریشه درختان انجیلی و خرمالوی وحشی(خُرمندی) را که پس از فرسایش، منجر به شکل گیری پاجوش شده، مورد تعیین سن قرار گرفتند. حداقل و حداکثر سن نمونه ها 3 و 18 سال می باشد. در این بررسی ریشه هایی که سن آنها بازه زمانی سال های 1374 تا 1395 را در بر می گیرند، در طی دوره ای 3 ساله 95-1392 نمونه برداری شدند. در هنگام برداشت نمونه ها، اطلاعات مورد نیاز شامل ابعاد گالی و مختصات جغرافیایی نقاط برداشتی نیز ثبت شده است. سپس نمونه ها در شرایط طبیعی خشک گردیده و برای وضوح بیشتر حلقه با سمباده برقی صیقل داده شده است. نتایج نشان می دهد که در ارتفاعات بالا چون شیب توپوگرافی زیاد است، فرسایش بستر گالی افزایش می یابد در حالی که در ارتفاعات پایین دست شیب زمین کاهش می یابد و در نتیجه فرسایش کناری گالی افزایش می یابد. براساس نتیجه بدست آمده، میانگین حجم فرسایش سالیانه گالی ها برابر 043/0 متر مکعب و میانگین نرخ پسروی کناری و بستر گالی بترتیب 153/0 و 036/0 متر حاصل شده است.

ما می خواهیم نقشه املاک زراعی و نقشه ارتوفتومپ حاصل از روش با کمک نقاط کنترل(PPK) را با روش تنها متکی به RTK بررسی کنیم. هدف اصلی این مقاله این است که روش RTK و PPK را باهم مقایسه کنیم برای همین یک بار با کمک نقاط کنترل موجود در تصاویر به تهیه نقشه می پردازیم و بار دوم با کمک نقاط مرکز تصویر که با RTK دو فرکانسِ و بسیار دقیق است با اتکا به آن و بدون کمک گرفتن از نقاط کنترل به تهیه نقشه بپردازیم و این دو نقشه را باهم ارزیابی می کنیم. در این تحقیق انواع خطاهای هندسی تأثیرگذار در دقت مکانی نقشه کاداستر اراضی کشاورزی موردبررسی قرار گرفت که دقت به دست آمده از بررسی نقاط چک، جابجایی هندسی قطعات و خطای ایستگاه گذاری در منطقه محاسبه می شود. با توجه به خطاهای هندسی به دست آمده و با استفاده از میانگین هندسی این خطاها، به خطای هندسی جامع برای تبدیل تصاویر پهپاد به نقشه کاداستر می رسیم. با توجه به بررسی نقاط چک، جابه جایی هندسی، خطای ایستگاه گذاری در منطقه به ترتیب به مقادیر 0. 011746، 0. 0815715، 0. 054557 دست پیدا کردیم که با توجه به خطاهای هندسی به دست آمده و با استفاده از میانگین هندسی این خطاها، به خطای هندسی جامع 0. 098835 متر برای تبدیل تصاویر پهپاد به نقشه کاداستر می رسیم. این مقدار خطا برای تهیه نقشه های 1: 1000 مناسب است.

شهر به اکولوژی برای بقا و به اقتصاد برای رشد پایدار نیاز دارد که در فرم شهر به عنوان ارتباطی مؤثر میان مؤلفه های اکولوژیک و اقتصاد پایدار نمود پیدا می کند. از طرفی توسعه کالبدی بی رویه، ظرفیت های اکولوژیک و توانایی اکوسیستم های طبیعی را محدود ساخته و فعالیت های نامتعادل اقتصادی موجب برهم زدن تعادل زیستی در کلیه ابعاد زندگی انسانی و در فرم شهر شده است. بدین منظور محله نه دره مشهد به دلیل داشتن زمینه اکولوژیکی ارتفاعات جنوب جهت توسعه گردشگری، همراه با خطر تخریب اکولوژیک منطقه به دلیل مورفولوژی ناکارآمد و گروه های ناهنجار اجتماعی و فرصت های اقتصادی آن مورد انتخاب قرار گرفته است، تا بتوان با تحلیل فضایی روابط مؤلفه های تأثیرگذار در این محله، به راهکاری عملی جهت حل مشکل رسید. در این راستا پرسش نامه ای متشکل از شاخصه ها و مؤلفه هایی که روایی و پایایی آن در محله مورد سنجش قرار گرفت تدوین، و بین 378 نفر از ساکنین نه دره، توزیع شد و با استفاده از ابزارهای تحلیلی نرم افزار لیزرل 8/8 و SPSS22، و با تکنیک معادلات ساختاری روابط مؤلفه ها و تأثیرات آن در محله مشخص شد و همچنین با استفاده از ابزارSpatioal Analysis نرم افزار GIS، در راستای هدف کلان، تحلیل فضایی بر اساس روابط مؤلفه های پژوهش انجام گردید. در نهایت طبق یافته های تحقیق می توان گفت، شاخصه های مرتبط با بهبود وضعیت مسکن افراد در بستر اکولوژیکی محله تأثیر به سزایی بر ارتقاء پایداری آن داشته و هسته اولیه شکل دهنده محله نه دره بنا بر هم پوشانی نقشه های تعیین کننده وضعیت مؤلفه ها در بافت، در پایین ترین میزان به لحاظ برخورداری از شاخص ها قرار دارد. در نتیجه، مهم ترین راهبرد غیرتهاجمی در محله نه دره را می توان ارتقاء پایداری اقتصادی در بستر اکولوژیک در راستای بهبود مسکن، در نظر گرفت. این راهبرد را که راهکارهای عملی آن بر اساس نتایج آماری استنباطی حاصل از معیارها به دست آمده است را می توان عنوان نقطه عطفی در جهت حل مشکلات بافت کالبدی نه دره برشمرد.

پاسخ جریان پایه به مولفه های بارش در اقلیم های مختلف متفاوت است و شناخت برهم کنش بین مولفه های مختلف بارش با جریان پایه می تواند منجر به بهبود و توسعه پیش بینی ها در حوضه های فاقد آمار شود. در این تحقیق ابتدا حوضه های واقع در هر منطقه اقلیمی با استفاده از تقاطع نقشه اقلیم و لایه مرز حوضه های رتبه هفت کشور، تفکیک شد. با بررسی داده های دبی روزانه ایستگاه های آب سنجی، تعداد حداقل30 ایستگاه از هر منطقه اقلیمی با آمار مناسب و دوره مشترک آماری سال-های1355-1390انتخاب شد. سپس با بررسی داده های بارش، بارش متوسط سالانه و متوسط تعداد روز های بارانی هر حوضه محاسبه شد. شاخص جریان پایه با استفاده از داده های روزانه جریان به روش فیلتر رقومی بی فلو-لینه و هالیک استخراج شد. روابط بین شاخص جریان پایه و تعداد روز های بارانی و بارش متوسط سالانه در اقالیم مختلف محاسبه و نتایج تحلیل و تفسیر شد. نتایج نشان داد که در بیش از 66 درصد حوضه های مناطق اقلیمی مختلف، میانگین شاخص جریان پایه بیش از 50 درصد است. همچنین بیشترین فراوانی حوضه ها با شاخص جریان پایه کمتر از 5/0 مربوط به حوضه های اقلیم "مرطوب"، "نیمه مرطوب" و "بسیار مرطوب" و بیشترین فراوانی در محدوده بالاتر از 5/0 مربوط به حوضه های منطقه "خشک" و "نیمه خشک" است. در مناطق اقلیمی "بسیار مرطوب"، "مرطوب"، "نیمه مرطوب" و "مدیترانه ای"، همبستگی بین بارش متوسط سالانه با جریان پایه یک رابطه مثبت و در مناطق "خشک" و "نیمه خشک" یک رابطه منفی را به نمایش گذاشته است. همبستگی پارامتر تعداد روز های بارانی با جریان پایه در حوضه های منتخب در تمامی مناطق اقلیمی یک رابطه مناسب با روند مثبت را نشان داد. بالاترین ضریب تبیین بین تعداد روز های بارانی و شاخص جریان پایه، به میزان 57/0 متعلق به مناطق "نیمه خشک" و کمترین ضریب تبیین به میزان 14/0 به حوضه های منطقه اقلیمی "خشک" تعلق دارد. این رابطه برای حوضه های منطقه "مرطوب" و "نیمه مرطوب" تقریبا مساوی و حدود 34/0 است.

خشکسالی یک پدیده اقلیمی است که تقریبا درتمامی مناطق آب و هوای اتفاق می افتد و بیش از هر مخاطره دیگر زندگی و محیط زیست انسان را تحت تاثیر قرار می دهد. به منظور تحلیل و بررسی آماری-همدیدی وقوع پاییزهای خشک در شمال غرب ایران، آمار بارش ماهانه فصل پاییز 15 ایستکاه سینوپتیک طی دوره آماری 2016-1987 از سازمان هواشناسی دریافت گردید. جهت شناسایی و تفکیک فصول پاییز خشک در محدوده منطقه مورد مطالعه در دوره آماری، از شاخص بارش استاندارد و نرم افزار DIC استفاده گردید. نتایج حاصل از روش SPI نشان داد که فراوانی وقوع وضعیت نرمال و سپس خشکسالی در شدت های ملایم و متوسط طی سیکل زمانی مورد نظر، در ایستگاه های منطقه بیشتر رخ داده اند. سپس داده های روزانه تراز 500 هکتوپاسکال و سطح زمین به مختصات10 تا 75 درجه طول شرقی و20 تا 70 درجه عرض شمالی در دوره های خشک از مجموع داده های بازسازی شده سایت NCEP/NCARدریافت و با به کارگیری تحلیل مولفه های اصلی الگوهای همدیدی عامل های موثر در وقوع پاییزهای خشک، استخراج و با استفاده از نقشه های تراز 500 هکتوپاسکال و فشار سطح دریا(slp) تفسیر و تحلیل شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد در پاییزهای خشک ناهنجاری های شدید مثبت در سطح زمین ناشی از نفوذ پرفشار و ناهنجاری های مثبت در تراز 500 هکتوپاسکال ناشی از حاکمیت پرارتفاع در سطح منطقه ملاحظه میگردد و استقرار سامانه پرارتفاع بر روی عراق و سوریه مهمترین عامل خشکی پاییز در منطقه می باشد. همچنین با بررسی نمودارهای هوف مولر تراز 700 هکتوپاسکال در پاییزهای خشک شمالغرب نشان دهنده کاهش قابل توجه رطوبت ویزه این تراز بویژه در عرض های جنوبی(15 تا 30 درجه شمالی) در 4 مورد از 5 نمونه مطالعاتی می باشد که این موضوع اهمیت سامانه های کم فشار سودانی و تلفیقی سودانی-مدیترانه ای در تزریق رطوبت به محدوده مورد مطالعه را نشان می دهد.

در بین مخاطرات محیطی، زلزله با خرابی ساختمان ها و زیرساخت های شهری، خسارت های بسیاری را به اموال و دارایی ها در نواحی شهری و اطراف آن وارد می کند. در مواجهه با چنین وضعیتی ایجاد جوامع تاب آور مناسب ترین راهبرد برای مقابله با بحران زلزله است. نخستین گام برنامه ریزی اصولی و آگاهانه در ایجاد جوامع تاب آور، سنجش میزان تاب آوری سازه های شهری در برابر زلزله های احتمالی است. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاب آوری کالبدی منطقه 6 شهر تهران در برابر سناریوهای مختلف زلزله انجام شد. جهت سنجش از 10 معیار اثرگذار در قالب 46 زیرمعیار که در تاب آوری کالبدی منطقه مؤثر بودند، استفاده شد. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی با هدف کاربردی است. برای تحلیل وزن نسبی معیارها و زیرمعیارها از تحلیل شبکه ی(ANP) و برای طراحی سناریوهای زلزله در شدت های مختلف از روش فازی و مدل Dµ,در محیط GIS بهره گرفته شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که در زلزله شش ریشتری از مجموع سازه های منطقه، 36/12 درصد که بیشتر در ناحیه یک شهرداری منطقه در (محله ایرانشهر) و در ناحیه 2 شهرداری منطقه (محله نصرت) قرار دارند، از تاب آوری کمی در برابر زلزله برخوردارند. در زلزله هفت ریشتر، 24/55 درصد سازه های منطقه تاب آوری کم و 69/17 درصد سازه ها تاب آوری خیلی کمی در برابر زلزله دارند. در زلزله هشت ریشتری، با افزایش شدت زلزله، 06/23 درصد سازه های منطقه با تاب آوری کم و 31/53 درصد سازه ها با تاب آوری خیلی کم مواجه اند که بیشترین تعداد این سازه ها در سطح منطقه 6 شهر تهران در نواحی شهرداری 1(محلات ایرانشهر و ولیعصر)، 2 (محله نصرت)، 3 (محلات بهجت آباد و قائم)، 4 (محله فاطمی) و 5 (محله آرژانتین) منطقه قرار دارند.