فضای جغرافیایی
سال:1401 | دوره:22 | شماره:77 |تعداد مقالات:10

برای شناسایی و طبقه­, بندی الگوهای همدید بارش برف در استان گیلان از پایگاه داده­, های باز تحلیل نوا (reanalysis 1 NCEP/NCAR) استفاده شد. بدین منظور 253 روز برفی از سال 1998 تا 2018 (بمدت 20 سال) تعیین و سپس از داده­, های ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 هکتوپاسکال برای طبقه­, بندی الگوها به روش تحلیل مولفه­, های مبنا (PCA) استفاده شد. در این پژوهش از رویکرد محیطی به گردشی استفاده شده است. نتایج بدست آمده از طبقه­, بندی داده­, ها نشان داد چهار الگوی پرفشار اروپایی، بلوکینگ دو قطبی، پرفشار دینامیکی-حرارتی سیبری و شمال خزر و سیکلونهای مدیترانه­, ای روزهای برفی این ناحیه را کنترل می­, کنند که در سه الگوی اول آرایش موجهای بادهای غربی و تقویت پرفشار از طریق همگرایی جریان هوا در تراز میانی جو امری بدیهی محسوب شده و فرونشست هوا در این تراز باعث افزایش گستره قائم پرفشار به ترازهای بالاتر می­, گردد. بنابراین دینامیکی بودن پرفشارهای فوق و همچنین سیکلونهای مدیترانه­, ای از جمله ویژگیهای بارز الگوهای همدیدی روزهای برف در نظر گرفته شد.

زمین لغزش و ناپایداری دامنه ای، مخاطرات مهمی برای فعالیت انسانی هستند، که باعث خساراتی می شوند، این ناپایداری و مخاطرات به عنوان پدیده ای بالقوه و زیانبار مطرح است، کشور ما ایران با توپوگرافی عمدتا کوهستانی، فعالیت های زمین ساختی و لرزه خیزی زیاد، شرایط متنوع زمین شناسی و اقلیمی، عمده شرایط طبیعی را برای ایجاد طیف وسیعی از زمین لغزش ایجاد کرده است. هدف از این پژوهش شناسایی عوامل موثر در ایجاد زمین لغزش و تعیین نقاط دارای پتانسیل زمین لغزش در حوضه الموت رود در استان قزوین با استفاده از متد رگرسیون لجستیک می باشد. در این پژوهش نقشه پراکنش زمین لغزش های حوضه از طریق مطالعه عکس های هوایی و بازدید میدانی با استفاده از GPS و تصاویر ماهواره ای تهیه شد. 8 عامل موثر شامل شیب، جهت شیب، ارتفاع از سطح دریا، فاصله ازرودخانه، کاربری اراضی، لیتولوژی، فاصله از گسل و تراکم شبکه زهکشی مورد استفاده قرار گرفت، و پس از شناسایی اقدام به پردازش آن ها با استفاده از نرم افزارهای Matlab، ARC GIS، IDRISI وEXEL گردید. بر اساس نتایج حاصله 26/58 درصد از مساحت حوضه در محدوده خطر بسیار کم وکم و44/17 درصد درمحدوده خطر زیاد و بسیار زیاد واقع شده است. همچنین عوامل ارتفاع و فاصله ازرودخانه بیشترین امتیازرا در ایجادزمین لغزش دارند. همچنین شاخص های اعتبار سنجی مدل شامل pseudo ROC و R_square ChiSquare به ترتیب 957/-2511/283 و3518/ محاسبه گردیدند که ازاعتبار قابل قبولی برخوردار می باشند.

دما یکی از اصلی ترین عوامل اثرگذار در برنامه ریزی شهری و تعیین کننده ساختار، شکل و بافت شهری نیز می باشد. از سوی دیگر، افزایش مقدار پوشش گیاهی یکی از کاراترین استراتژی های کاهش اثرات اقلیم شهری است. در پژوهش حاضر جهت دستیابی به دمای سطح زمین از الگوریتم توازن انرژی سطح و برای تخمین سبزینگی گیاه از شاخص پوشش گیاهی تعدیل خاک شهرستان نظرآباد استفاده شد. بدین منظور از تصاویر ماهواره ای لندست (TM-OLI)، سال های (2000-2019) استفاده شد. ابتدا تصاویر مربوطه اخذ و پیش پردازش های لازم اعمال شد. سپس طبقه­, بندی با استفاده از روش، شیءگرا صورت گرفت. همچنین برای برآورد رابطه همبستگی دمای سطح زمین و پوشش گیاهی از تحلیل رگرسیون خطی استفاده شد. نتایج دمای سطح زمین نشان داد نواحی دارای پوشش گیاهی همچون کشاورزی و مراتع برای سال 2000 و 2019 به طور میانگین دارای دمای 32 و 34 درجه سانتی گراد می باشد. این در حالی است که در این سال ها نواحی بدون پوشش گیاهی همچون مناطق شهری و زمین بایر که عاری از پوشش گیاهی بوده، دمای بالاتری به طور میانگین 36 و 39 درجه سانتی گراد را به خود اختصاص داده اند که نشان ازتاثیر پوشش گیاهی بر دمای سطحی است. همچنین در برآورد همبستگی بین پوشش گیاهی با دمای سطح زمین، می توان گفت همبستگی قوی بین داده ها وجود دارد. نتایج آنالیز رگرسیون خطی نشان داد که ضریب تبیین در سال های ذکرشده به ترتیب 78/0 و 89/0 درصد از تغییرات، متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل تبیین شده است که مقدار بالایی را نشان می دهد و مدل با اطمینان 95/0 درصد معنی دار بوده است.

مشکلات اقتصادی یکی از بحث های و مسائل اساسی در توسعه و برنامه ریزی روستایی کشور می باشد. بطوریکه در اغلب موارد مشاهده می شود، سرمایه داران روستایی خود تمایل چندانی برای سرمایه گذاری در محیط های روستایی را ندارند. هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل عدم تمایل بازگشت سرمایه داران با ریشه های روستایی به زادگاه روستایی و سرمایه گذاری در روستا می باشد. برای این منظور فعالین صنف قالیبافیان با ریشه روستایی ساکن در شهر مشهد به عنوان نمونه انتخاب گردید. تحقیق حاضر به روش کیفی و داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه و مصاحبه جمع آوری شد. در ادامه روستاهای فعال در زمینه قالی بافی در شهرستان انتخاب و پس از مراجعه به روستاهایی که بیشترین سابقه را در تولید قالی داشته اند(پیوه ژن، بلغور و کاظم آباد) سرمایه داران در این صنعت که هم اکنون در مشهد سرمایه گذاری کرده اند شناسایی و با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی 25 نفر از فعالین با پیوندهای روستای، به عنوان نمونه انتخاب شدند. همچنین از روش تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون تی برای تجزیه و تحلیل یافته ها استفاده شد. نتایج نشان داد میانگین های به دست آمده بالاتر از سطح متوسط است که حکایت از گستردگی مشکلات بر سر راه این صنعت در نواحی روستایی می باشد. همچنین نتایج تحلیل عاملی نشان داد عواملی مانند فقدان بازاریابی و دسترسی به بازار فروش، نبود زیرساخت های لازم و نبود فناوری پیشرفته در روستاها به عنوان عوامل موثر بر عدم سرمایه گذاری در روستای زادگاه می باشد.

مارن ها بخش سست سازندهای زمین شناسی را تشکیل می دهند که بشدت فرسایش پذیر می باشند. اقدام پایدار در تثبیت خاک، عملیات بیولوژیکی است. پوشش متراکم گونه های مرتعی در برخی مناطق مارنی سبب پایداری خاک در این مناطق شده است. به نظر می رسد که برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مارن ها در ایجاد چنین پوششی در مناطق تحت پوشش سازندهای مارنی نقش دارند. این تحقیق با هدف بررسی دقیق و سیستماتیک گونه های گیاهی و تعیین نیاز رویشگاهی و نیز نقش حفاظتی آن ها درسه منطقه شرقی، جنوبی و غربی در شهرستان ایلام به مرحله اجرا درآمد. بدین منظور 30 نمونه نهشته مارنی از سه محدوده برداشت شد و بر روی آنها آزمایشات فیزیکی و شیمیایی انجام شد. بررسی های گیاه شناسی نیز با استفاده از بازدیدهای مکرر صحرایی و پلات اندازی در 180 نقطه انجام و نمونه های گیاهی پس از انتقال به موزه گیاهی، شناسایی شدند. نتایج نشان داد، با توجه به چینه شناسی سازندهای مارنی گورپی، پابده، گچساران و آغاجاری، رسوبات این سه منطقه از نظر میزان شوری (EC)، جرم مخصوص ظاهری (BD)، سدیم (Na+) و درصد اشباع خاک (SP)و برخی پارامترهای فیزیکی از جمله ذرات شن، ماسه و سیلت دارای اختلافات معنی داری می باشند که R2 تاثیر معنی دار خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک بر نوع پوشش گیاهی را نشان داده است. این تفاوتها می تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تنوع و اختلاف پوشش گیاهی رویش یافته در سه عرصه باشد. در این تحقیق نیاز رویشگاهی گونه های گیاهی سازگار با نوع مارن و نقش حفاظت خاک هر یک از آنها در مناطق شرقی، غربی و جنوبی محدوده شهرستان ایلام معرفی شده است.

حرارت سطح زمین شاخص مهمی در مطالعه مدل های تعادل انرژی در سطح زمین در مقیاس منطقه ای و جهانی است. با توجه به محدودیت ایستگاه های هواشناسی، سنجش از دور می تواند جایگزین مناسبی برای برآورد حرارت سطح زمین باشد. در پژوهش حاضر به ارتباط کاربری های مختلف با دمای سطح زمین شهرستان کوثر و خودهمبستگی فضایی با استفاده از شاخص موران پرداخته شده است. به این منظور از تصاویر ماهواره ای لندست 8 (OLI) و لندست 5 (TM) استفاده گردید. تحقیق حاضر در چهار مرحله اصلی انجام گرفت: الف) تهیه تصاویر سال 1987 و 2015، ب) انجام پیش­, پردازش­, های لازم، ج) تهیه نقشه طبقه­, بندی با استفاده از روش شی­, گرا و د) استخراج دمای سطح زمین با الگوریتم پنجره مجزا. نتایج به دست آمده نشان داد که کاربری کشاورزی دیم و مرتع در سال 1987 و 2015 دارای دمای بالاتری نسبت به بقیه کاربری ها می باشند که دلیل این امر خشک بودن محصولات کشاورزی در بازه زمانی انتخاب شده است (ماه ژوئن) که باعث بالا رفتن دمای این محصولات شده است. در مقابل کاربری مناطق آبی به خاطر ظرفیت گرمایی بالای خود در این سال ها حداقل میانگین دما را به خود اختصاص داده اند. همچنین با استفاده از شاخص تحلیل لکه های داغ (Hotspot) خوشه های سرد و گرم جزایر حرارتی کوثر استخراج گردید. در نهایت تحلیل خودهمبستگی فضایی با شاخص های موران جهانی نشان داد که دمای سطح زمین شهرستان کوثر دارای ساختار فضایی بوده و به شکل خوشه ای توزیع شده است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی شرایط الگوهای گردش جوّ در ماه­, های خیلی مرطوب کشور سوریه انجام گرفته است. با محاسبه شاخص بارش استاندارد (Z)) و استفاده از داده­, های بارش 16 ایستگاه همدید سوریه در دوره آماری (1977-2016)، ماه­, های خیلی مرطوب مشخص شد. سپس نقشه­, های ترکیبی از فراسنج­, های فشار تراز دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل و مولفه های باد در ترازهای 850، 700، 500 و 250 هکتوپاسکال و همچنین رطوبت ویژه تراز 850 و امگای تراز 700 هکتوپاسکال از داده­, های شبکه­, بندی شده NCEP-NCAR تولید و برای بررسی همدید الگوهای گردش جوی ماه­, های خیلی مرطوب مورد استفاده قرار گرفت. یافته­, های تحقیق بیانگر آن است که مهمترین الگوی مؤثر در ایجاد ماه­, های خیلی مرطوب سوریه شکل­, گیری ناوه عمیقی است که محور آن تقریباَ بین شرق ترکیه و غرب مصر بوده و سوریه در جلوی این ناوه قرار می­, گیرد. این ناوه به ویژه در ترازهای میانی و بالایی باعث ریزش هوای سرد بر روی شرق مدیترانه می­, شود. الگوی تاوه قطبی در ترازهای 700 و 500 هکتوپاسکال با حرکت به سمت عرضهای پایین سبب فرارفت­, های یادشده گردیده است. شکل­, گیری مقادیر منفی امگا و جریان­, های صعودی هوا به­, همراه جریان­, های جنوب­, غربی باد در تراز دریا و سایر ترازها برروی سوریه باعث ریزش­, های بالاتر از میانگین شده است.

مقدمه پدیده­, های کلان مقیاس جوّی-اقیانوسی، دگرگونی های اقلیمی زیادی را در جهان سبب شده­, اند. الگوهای کلان مقیاس جوّی –,اقیانوسی متغیری مناسب برای پیش­, بینی عناصر اقلیمی بخصوص روزهای برفی هستند. بارش های برفی سبک و نیمه­, سنگین تا سنگین استان اردبیل، علاوه بر تأثیرپذیری از عوامل محلّی، با پدیده­, های کلان مقیاس گردش­, های جوّی –,اقیانوسی نیز در ارتباط هستند. با تعیین میزان ارتباط بارش های برفی استان اردبیل با پدیده­, های کلان مقیاس گردش­, های جوّی –,اقیانوسی می­, توان پیش­, بینی­, های لازم در خصوص وقوع روزهای برفی در این استان را به عمل آورد. مواد و روش ﭘ, ﮊ, وهش در این پژوهش، با استفاده از داده­, های مربوط به فراوانی روزهای برفی ایستگاه های سینوپتیک استان اردبیل به عنوان نمونه­, ای از اقلیم شمال غرب ایران، خصوصیات آماری روزهای برفی این استان مورد مطالعه قرار گرفت. دوره­, ی آماری مورد استفاده در ایستگاه­, های سینوپتیک اردبیل، خلخال، مشکین­, شهر و پارس­, آباد به ترتیب از سال 1355، 1366، 1375 و 1364 تا 1396 به ترتیب 42، 31، 22 و 33 ساله بوده است. برای مقایسه میانگین دوره های روزهای برفی ایستگاه های مورد بررسی، از آزمون T دو نمونه ای مستقل استفاده شد. در این مطالعه، علاوه بر تحلیل­, های توصیفی، از روش­,همبستگی اسپیرمن، تحلیل روند خطی و پلی­, نومیال درجه­, ی شش و تحلیل رگرسیون چندگانه به روش پس­, رونده برای توجیه درصد تغییرات تبیین شده­, ی روزهای برفی استان اردبیل توسط 27 الگوی کلان مقیاس گردش­, های جوّی –,اقیانوسی اقیانوس­, های آرام و اطلس استفاده شد. داده­, های مربوط به شاخص های پدیده­, های کلان مقیاس گردش­, های جوّی –,اقیانوسی که در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفته است، از وب سایت https: //www. psl. noaa. gov/data/climateindices اخذ شده است که عبارتند از: SOI، SENSO، EOF، MEI، NINA1، NINA3، NINA4، NINA3. 4، ONI، PWP، TNI، EPO، NOI، NP، PDO، PNA، WP، AO، AMM، AMON، ATLTRI، CAR، NTA، TNA، TSA، WHWP و NAO. یافته­, های پژوهش نتایج نشان داد که در مقیاس سالانه در ایستگاه اردبیل، به طور متوسط حدود 35 روز برفی وجود دارد. تعداد روزهای برفی در ماه های ژانویه، فوریه، مارس، دسامبر و نیز در مقیاس سالانه، از توزیع تقریباً نرمالی برخوردار است. نرمال بودن نسبی توزیع تعداد روزهای برفی در مقیاس سالانه و شباهت آن به ماه های دسامبر تا مارس ایستگاه اردبیل، به دلیل سهم بسیار زیاد تعداد روزهای برفی این ماه ها در تشکیل تعداد روزهای برفی سالانه ی ایستگاه اردبیل است. ضریب تغییرات اغلب ایستگاه ها نیز در ماه های می و اکتبر بیش از سایر ماه هاست. نتایج روند خطی تغییرات روزهای برفی ایستگاه اردبیل، حاکی از افزایش آرام تعداد روزهای برفی ایستگاه مورد مطالعه در طول دوره ی آماری است. روزهای برفی اغلب ایستگاه های مورد مطالعه، دارای همبستگی معنی دار در سطح خطای 1 و 5 درصد با یکدیگر بودند و این مسأله، بیان کننده­, ی فراگیری بارش های برفی در سطح ایستگاه های استان اردبیل است. در ایستگاه­, های خلخال، مشکین شهر و پارس آباد، کاهش نسبی در تعداد روزهای برفی در مقیاس سالانه دیده می شود. مدل پلی­, نومیال مرتبه ی 6، روزهای برفی ایستگاه اردبیل را بهتر پیش­, بینی کرد. نتایج آزمون T دو نمونه مستقل برای روزهای برفی ایستگاه های مورد مطالعه نشان داد که مقدار sig در آزمون لون بیشتر از 05/0 است لذا فرض برابری واریانس­, ها رد نمی­, شود. مقدار sig آزمون T برای برابری میانگین ها حاکی از این است که در ایستگاه های اردبیل و خلخال، فرض برابری میانگین ها مورد تأیید است ولی در ایستگاه های خلخال و پارس آباد فرض مذکور رد می شود. در ایستگاه پارس آباد، تعداد روزهای برفی با الگوهای جوّی اقیانوسی اقیانوس اطلس همبستگی معکوس ناقص معنی دار داشت. بررسی­, ها نشان دادند که روزهای برفی ایستگاه های استان اردبیل، با الگوهای جوّی –,اقیانوسی اقیانوس آرام همبستگی بیشتر و معنی دارتری دارند تا الگوهای جوّی –,اقیانوسی اقیانوس اطلس. در ایستگاه اردبیل، خلخال، مشکین شهر و پارس آباد، به ترتیب 48، 90، 99 و 49 درصد از تغییرات روزهای برفی، توسط الگوهای جوّی –,اقیانوسی اقیانوس اطلس تبیین می­, گردند. نتایج نشان دادند که در ایستگاه اردبیل، الگوهای NINO3. 4، ONI، TNI و NINO1+2، در ایستگاه مشکین شهر، الگوی NP و در ایستگاه پارس آباد الگوهای NEI، PNA، NP، NINO3. 4 و NINO1+2، بیشترین درصد از تغییرات تعداد روزهای برفی این ایستگاهها را با الگوهای جوّی –,اقیانوسی اقیانوس آرام راتبیین کردند. نتایج همچنین نشان دادند که در ایستگاه اردبیل، الگوهای WHWP، NTA و AMM، در ایستگاه خلخال، الگوهای WHWP، TSA و AMM، AMO، CAR و TNA، در ایستگاه مشکین شهر، الگوهای WHWP، ATLTRI، AMM و TNA و در ایستگاه پارس آباد، الگوی AMO بیشترین درصد از تغییرات تعداد روزهای برفی این ایستگاهها را با الگوهای جوّی –,اقیانوسی اقیانوس اطلس راتبیین کردند. نتیجه­, گیری و بحث نتایج نشان داد که در بین ایستگاه های مورد مطالعه، ایستگاه خلخال همبستگی بیشتر و معنی دارتری با الگوهای جوّی-اقیانوسی اقیانوس آرام دارد. در استان اردبیل، الگوهای جوّی –,اقیانوسی اقیانوس اطلس، تغییرات روزهای برفی ایستگاه های سینوپتیک خلخال و مشکین شهر را بیشتر از ایستگاه های اردبیل و پارس آباد توجیه می کنند. نتایج آزمون T دو نمونه مستقل نشان داد که اختلاف میانگین روزهای برفی در تمامی ایستگاه های مورد بررسی در دو دوره مطالعاتی اختلاف چندانی با یکدیگر ندارند و نمی توان ادعا کرد که تعداد روزهای برفی در ایستگاه های مورد بررسی دستخوش تغییر اقلیم شده است. پراکنش مقادیر همبستگی روزهای برفی ایستگاه های مورد مطالعه با الگوهای جوّی –,اقیانوسیِ اقیانوس اطلس و آرام نشان داد که در اغلب الگوهای مورد بررسی، میزان همبستگی روزهای برفی با الگوهای منتخب مورد مطالعه از جنوب به شمال استان افزایش می­, یابد.

یکی از اصلی ترین مفاهیم موردمطالعه علوم جغرافیایی، فضای جغرافیایی است. هریک از ابعاد مختلف فضا، شکل دهنده موضوعی در حوزه این علم است. سال هاست که انسان ها به واسطه ایجاد محیط های ساخته شده، تغییراتی انسان ساخت در محیط جغرافیایی اطراف خود شکل می دهند. یکی از ابعاد مهم فضا، بُعد کالبدی فضاست. دانشگاه به عنوان یک فضای جغرافیایی ساخته شده، نقش بسیار مهمی در رشد شخصیت فردی و اجتماعی دانشجویان دارد. مقدار قابل توجهی از تعاملات دانشجویان در محوطه دانشگاه انجام می شود. بر اساس دیدگاه عدالت فضایی، زنان هم باید از حقِ برابر برای حضور و استفاده از فضاهای عمومی برخوردار باشند. یکی از عوامل کاهش دهنده حضور آن ها، طراحی نامناسب فضا و عدم پاسخ دهی محیط به نیازهای آن هاست. هدف از این مطالعه، ارائه چارچوبی در جهت بهبود وضعیت فعلیِ فضاهای باز دانشگاهی در ایران و افزایش عدالت فضایی از طریق ایجاد فرصتِ برابرِ حضور برای همه دانشجویان و پاسخ به این دو سؤال است که تفاوت نیازهای زنان و مردان در رابطه با محیط چیست؟ و مؤلفه های محیط پاسخ ده برای پاسخ به نیاز های متفاوت دو جنس، کدام اند؟ برای این منظور، با رویکردی کیفی و با روش تحلیل محتوای کیفی، چهار حوزه «مؤلفه های کیفیت فضاهای عمومی»، «عدالت فضایی»، «حقوق فضایی کاربران» و «نیازهای مبتنی بر جنس و جنسیت» از ادبیات استخراج گردید و پس از همسان سازی متون و یافت معانی مشترکِ درونی، تحلیل و تفکیک، تلفیق و تجمیع آن ها، و حصول مؤلفه های اولیه، برای بررسی میزان ضروری بودن و مرتبط بودن هریک از مؤلفه ها و معیارهای به دست آمده توسط متخصصین، پرسشنامه هایی در قالب جداول CVR و CVI به ده نفر متخصص ارسال شد و بنا بر نظر متخصصین و بعد از انجام محاسبات مربوط، اصلاحات لازم صورت گرفت و چارچوب مفهومی جدیدی در سه بُعد کلی کالبدی، کارکردی و ادراکی و در پنج مؤلفه «امنیت»، «دسترس پذیری»، «آسایش»، «تنوع» و «زیبایی شناسی»، به همراه معیارها و زیر معیارهایی؛ به عنوان «نتایج» تحقیق؛ تدوین گردید. این تحقیق به معماران، طراحان، برنامه ریزان و سیاست گذاران، در طراحی محیط پاسخ ده به نیازهای همه دانشجویان کمک می کند. همچنین این چارچوب به عنوان یک دستور کار پژوهشی[1]، می تواند نقطه شروع تحقیقاتِ تجربیِ بیشتر برای پژوهش گران آینده باشد.