تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1390 | دوره:9 | شماره:2 (پیاپی 18) |تعداد مقالات:7

این پژوهش، با هدف تعیین الگوی پراکنش مکانی دسته های تخم ابریشم باف ناجور Lymantria dispar (L.) و ارتباط آن با تیپ های جنگلی و فاصله از جاده در پارک جنگلی دلند انجام شد. پس از جنگل گردی، به وسیله دستگاه سیستم موقعیت یاب جهانی با پلی گون هایی به عرض 20 متر و با آزیموت مشخص، مختصات دسته‎های تخم روی درختان آلوده ثبت، و بعد نقشه پراکنش مکانی تهیه گردید. آنالیز الگوی مکانی، به روش فاصله ای و با استفاده از شاخص های T- مربع و فاصله ای پراکنش انجام شد. با روی هم انداختن لایه های تیپ و فواصل مختلف از جاده با نقشه پراکنش مکانی، میزان آلودگی در تیپ ها و فواصل مختلف از جاده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که الگوی پراکنش مکانی دسته های تخم ابریشم باف ناجور بر اساس شاخص های T- مربع (0.781683= C) و پراکنش فاصله ای (2.429744=I) ساختار خوشه ای داشت. با افزایش فاصله از جاده از تعداد پایه های درختی آلوده کاسته شد، به طوری که رابطه بین تعداد پایه های درختی آلوده و فاصله از جاده از همبستگی منفی بالایی (0.945-=R2) برخوردار بود. بیشترین میزان آلودگی در فاصله صفر تا 50 متری از جاده (147پایه درختی آلوده) و کمترین میزان آن در فاصله 550 تا 600 متری از جاده (2 پایه درختی آلوده) بود. البته در سطح احتمال یک درصد (p<0.01)، بین میزان آلودگی در تیپ های جنگلی اختلاف معنی داری وجودداشت. مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین میزان آلودگی در تیپ انجیلی - آزاد - بلوط و کمترین میزان آن نیز در تیپ زربین بود.

این تحقیق طی سال های 1390-1388 در جنگل های ارس حسین آباد طارم سفلی در 45 کیلومتری غرب لوشان انجام شد. این جنگل که مخلوطی از دو گونه Juniperus excels و J. comunis می‎باشد در ارتفاع 1800 متر از سطح دریا واقع شده است. تجدید حیات این جنگل بوسیله قطع درختان توسط بشر، چرای دام و نیز آفات و بیماری های آن کاهش یافته است. به موازات تحقیقاتی که برای حفاظت این درختان در کشور در حال انجام است، چرخه زندگی و ویژگی هایی از زیست شناسی پروانه میوه خوار ارس (Argyresthia praecocella) بررسی گردید. برای این منظور در جنگل ارس منطقه 3 ایستگاه نمونه برداری در 3 ارتفاع مختلف جنگل در نظر گرفته شد. ایستگاه ها به گونه ای انتخاب شدند که دارای بیشترین تعداد درختان بارده باشند. نمونه برداری از میوه های آلوده، به صورت دوره ای هر 2 هفته یکبار در تمام طول سال انجام شد. در هر بار نمونه برداری و در هر ایستگاه از سه ارتفاع پایین، وسط و بالای هر درخت نمونه میوه جمع آوری، به آزمایشگاه منتقل و نسبت به ثبت مراحل زیستی آفت اقدام گردید. برای تعیین تعداد سنین لاروی آفت، طول بدن و قطر کپسول سر لاروها اندازه گیری شد. بر اساس نتایج تحقیق، در جنگل های ارس استان قزوین، این حشره دارای پنج سن لاروی بوده و یک نسل در سال داشت. لاروهای آفت با تغذیه از گوشت میوه باعث ایجاد خسارت به آن می شوند. فعالیت لارو داخل میوه از مرداد ماه آغاز و تا آذر ماه ادامه می یابد. در اواخر آذر ماه، لاروها با سوراخ کردن میوه خارج شده و به زیر پوستک درختان مهاجرت نموده و به پیش شفیره تبدیل شدند. حشره زمستان را به صورت پیش شفیره طی نموده و در اوایل فصل بهار به شفیره تبدیل شد. حشرات کامل از اوایل اردیبهشت ماه تا اواخر تیرماه ظاهرشدند و تخم گذاری از نیمه دوم تیرماه تا اوایل مرداد ماه انجام شد.

یکی از راه های دوام و بقای جنگل تهیه و اجرای طرح های جنگلداری است که موجب حفظ آن در شرایط بحرانی از جمله آتش سوزی جنگل می شود. هدف این تحقیق بررسی اثر مدیریت جنگل در قالب طرح های جنگلداری فعال بر روی میزان سطح و مدت زمان تداوم آتش سوزی نسبت به مناطق جنگلی با طرح جنگلداری غیرفعال و یا فاقد طرح جنگلداری در سال 1389 در استان گلستان بود. بدین منظور، ابتدا اطلاعات شاخص های مدیریتی مهم در مدیریت صحیح یک طرح جنگلداری بر اساس فرم های پیشرفت فیزیکی و سایر داده های موجود به تفکیک قطعه وارد بانک اطلاعاتی آن در محیط GIS شد. سپس اطلاعات مربوط به سطح گسترش آتش سوزی جنگل ها بهمراه مدت زمان ماندگاری آتش سوزی وارد محیط GIS شد. و با هم پوشانی محدوده مناطق دچار حریق بر روی مناطق جنگلی از لحاظ مکانی و آماری مورد تحلیل قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده، از بین عوامل مدیریتی مورد بررسی بر روی زمان ماندگاری و سطح آتش سوزی ها، در محدوده طرح های جنگلداری فعال، با استفاده از رگرسیون گام به گام، 71.70 درصد از افزایش زمان تداوم آتش سوزی ها، مربوط به کمبود یا فقدان میزان تراکم جاده های جنگلی، کانال کشی و حصارکشی در طرح های جنگلداری بوده و حدود 90 درصد افزایش سطح آتش سوزی ها مربوط به سه عامل مدیریتی، کمبود نیروی انسانی، کاهش عملیات پرورشی و حفرکانال - حصارکشی می باشد. به طور کلی وجود طرح های جنگلداری ضمن اینکه باعث حفاظت جنگل در مقابل گسترش سطح و مدت زمان تداوم آتش سوزی می گردد، بکارگیری شاخص های مدیریتی مهم داخل طرح های جنگلداری مطابق با اصول علم جنگلداری، در حفاظت جنگل در مواقع بحرانی از اهمیت بالایی برخوردار می‎باشد.

در جمع آوری هایی که طی سال های 1390-1389 از حشرات بذرخوار گیاهان مرتعی در استان های مختلف کشور صورت گرفت، سوسک بذر خوار (Col.: Chrysomelidae: Bruchinae) Caryedon mesra برای اولین بار در ایران شناسایی شد. این گونه اولین بار توسط Johnson و همکاران در سال 2004 شناسایی و توصیف گردید. لارو این گونه از محتویات داخل بذر تغذیه می کند، ولی تاکنون خسارت اقتصادی از آن گزارش نشده است. این حشره در استان کهگیلویه و بویراحمد از روی گیاه جاشیر (Prangos ferulacea)، در استان بوشهر از روی گیاه کهور (Prosopis koelziana)، در استان اصفهان، شهرستان قهان از روی .Prangos sp و در استان تهران، در دماوند (ایستگاه تحقیقات گیاهان مرتعی همند آبسرد) از روی گیاه Prangos ferulacea، از سطح بذرهای نمونه برداری شده گیاهان مذکور، جمع آوری و شناسایی شد و این گیاهان به ‎‎‎ عنوان میزبان های جدید برای این حشره معرفی شدند.

در حال حاضر بخشی از چوب مورد نیاز کشور ما باوجود خطر بالقوه ورود آفات و بیماریهای قرنطینه ای از طریق واردات از کشور روسیه ﺗﺄمین می گردد. آفات و بیماریهای قرنطینه ای ممکن است همراه با چوب های آلوده از کشوری به کشور دیگر انتقال یافته و در مواردی باعث تخریب و خسارت سنگین به جنگل های کشور مقصد گردد. بنابراین نظر به اهمیت موضوع، وضعیت قرنطینه ای چوب های وارداتی از کشور روسیه در چهار بندر آستارا و انزلی در استان گیلان، نوشهر و امیرآباد در استان مازندران به مدت 3 سال (از سال 1386 تا 1388) مورد بررسی قرارگرفت. در مدت اجرای طرح، بازدیدهایی به صورت مستمر و در طول فصول مختلف سال از چوب های وارداتی و همینطور چوب هایی که برای ترازکردن بار مورد استفاده قرار می گرفتند انجام و در صورت مشاهده آفات، از روش های معمول نمونه برداری مستقیم مانند استفاده از آسپیراتور، پنس و یا قلم مو استفاده شد. نمونه ها پس از جمع آوری و اتیکت گذاری درون شیشه های حاوی الکل 70 درصد نگهداری شدند. نتایج به دست آمده از این بررسی نشان داد که در فرایند بازدید، ترخیص و ضدعفونی چوب ها در گمرک نواقصی وجود دارد که شناخت این عوامل و حرکت در جهت اصلاح آنها کمک بزرگی به بهبود این سیستم خواهد نمود.

مطالعه حاضر به منظور شناخت فلور و معرفی منطقه به عنوان یکی از کلیدی ترین مناطق از نظر اولویت حفاظتی و تعیین گونه های در معرض خطر انقراض و فرم های رویشی انجام شد. نمونه های گیاهی بر اساس روش مرسوم مطالعات تاکسونومیک منطقه ای جمع آوری و با استفاده از منابع موجود شناسایی و خانواده، جنس و گونه هر یک از آنها تعیین گردید. شکل زیستی هریک از عناصر گیاهی با استفاده از روش رانکیر مشخص شد. بر اساس نتایج بدست آمده، تعداد 276 گونه گیاهی متعلق به 43 تیره و 191 جنس در منطقه وجوددارد که به صورت شکل های زیستی 69 گونه تروفیت (25 درصد)، 40 گونه کریپتوفیت (14.49 درصد)، 19 گونه کامفیت (6.88 درصد)، 7 گونه فانروفیت (2.54 درصد) و 141 گونه همی کریپتوفیت (51.09 درصد) دیده می شوند. علاوه بر این گونه های گیاهی تهدیدشده بر اساس معیارهای IUCN، کتاب Read Data Book of Iran، نحوه بهره برداری و ارزیابی مستقیم آنها در طول 6 سال بررسی و 4 رسته گونه های بحرانی، در معرض انقراض، آسیب پذیر و با خطر کمتر در منطقه مورد مطالعه تعیین گردید. بر این اساس، 53 گونه تهدیدشده در این منطقه شناسایی شد که همه آنها متعلق به منطقه ایران - تورانی بود. از 53 گونه فوق، دو گونه در طبقه بحرانی، دو گونه در طبقه در معرض خطر، 8 گونه در طبقه آسیب پذیر و 41 گونه در طبقه با خطر کمتر قرار داشت.

امروزه استفاده از بانک بذر خاک جهت احیای اراضی تخریب یافته و ترمیم فلور آن و تمرکز بر آن به عنوان یک ذخیره گاه ژنتیکی در مطالعات جهانی به چشم می خورد. هدف از این مطالعه مقایسه توانایی دو روش مطالعه بانک بذر خاک در مراتع کوهستانی البرز شمالی (حوزه واز) می باشد. برای این منظور در اوایل فروردین 1390، قبل از رویش گیاهان، اقدام به نمونه برداری از خاک منطقه گردید. در منطقه مورد آزمایش 4 ترانسکت 70 متری مستقر و در طول هر ترانسکت به فاصله هر 10 متر پلات های زوجی 1×1 متر استقرار یافتند. در هر پلات یک مترمربعی 10 نمونه از خاک از دو عمق 5-0 و 10-5 توسط اوگری به شعاع 2.5 سانتی متر برداشته و به دو روش بدون جداسازی و جداسازی مورد کشت قرارگرفتند. برای مقایسه درصد و سرعت جوانه زنی در هر روش از آزمون t جفتی استفاده شد. نتایج نشان داد که میزان ظهور گیاهچه از بانک بذر در روش بدون جداسازی به طور معنی داری از روش جداسازی بیشتر بود. گونه Peganum harmala با تراکم نسبی 22.4 درصد و گونه Crepis kotschyana با تراکم نسبی 13.93 درصد به ترتیب بیشترین تعداد بذرها را در هر دو روش داشتند. نتایج نشان داد که در هر دو روش بیشترین تعداد بذرها در عمق 5-0 سانتیمتری حضور داشتند. نتایج بدست آمده بیانگر این بود که روش بدون جداسازی روش مناسب تری در نشان دادن توانایی بانک بذر خاک از حیث تعداد بذر جوانه زده می باشد.