تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1390 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 17) |تعداد مقالات:9

کرم تارتن پاییزه یا پروانه برگ خوار سفید اشجار یکی از آفات مهم درختان جنگلی می باشد. خسارت ناشی از لاروهای این آفت که گاه منجر به بی برگی کامل درختان می شود، ضرورت اقدامی جدی را در زمینه کنترل آن ایجاب می کند. این تحقیق با هدف بررسی بیمارگری 4 جدایه از قارچ Beauveria bassiana و یک جدایه از قارچ Isaria farinosae روی لاروهای سن 4 پروانه سفید اشجار انجام شد. آزمایش زیست سنجی با 5 تیمار قارچی (فاکتور اول) و 5 غلظت (فاکتور دوم) به همراه شاهد (آب مقطر) با 4 تکرار و در هر تکرار 10 عدد لارو سن 4 در طرح پایه کاملا تصادفی انجام شد. لاروها به روش Topical با قارچ آلوده شدند. لاروهای شاهد با آب مقطر حاوی 0.03 درصد Tween-80، تیمار شدند. نتایج نشان داد که جدایه فشند ازB. bassiana  با ایجاد تلفات 39 درصد بیشترین و جدایه 1872c از I. farinosae با 30.82 درصد مرگ و میر در رده بعدی قرار داشت. این دو ایزوله در غلظت 108 به ترتیب 72.5 و 67.5 درصد تلفات را ایجاد کردند. LD50s محاسبه شده برای دو جدایه فوق به ترتیب 103´0.2 و 105´9.5 کنیدی در میلی لیتر بود. حساسیت لاروهای سنین دوم، سوم و پنجم به جدایه فشند به عنوان بیمارگرترین جدایه، در یک آزمایش جداگانه بررسی شد. حساسیت لاروهای سنین مختلف به جدایه فشند متفاوت بود. به طوری که لاروهای سنین دوم و سوم به ترتیب 57 و 51 درصد تلفات را نشان دادند در حالی که لاروهای سن پنجم 29 درصد تلفات داشتند.

تحقیق حاضر در جنگلکاری تهلیجان شهرکرد در شرایط اقلیمی پاییز و زمستان یک سال منطقه انجام شد. بذرهای دو گونه زبان گنجشک و آیلان از پایه های مادری با باردهی مطلوب جمع آوری شدند و تحت آزمایش تترازولیوم کلراید و لایه پردازی سرد (طی سه هفته، پنج هفته، شش هفته) قرار گرفتند. به منظور بررسی اثر تیمارهای مختلف روی قوه نامیه و شکستن خواب بذور در مرحله اول هر کدام از این تیمارها به علاوه تیمار کنترل طی 4 تکرار 50 بذری در شرایط آزمایشگاه کشت شدند، سپس درصد و سرعت جوانه زنی اندازه گیری شد. در مرحله بعد بذرهای این دو گونه طی 5 تیمار (1- سطح خاک 2- دفن سطحی 3- پوشش پلاستیک 4- توری 5- شیشه) با 16 تکرار در دو موقعیت درون و بیرون جوی آب پای درختان در محیط جنگلکاری قرار گرفتند و پس از زمستان گذرانی تیمارها جمع آوری شد. درصد و سرعت جوانه زنی آنها بررسی و با نتایج مرحله اول مقایسه شد. درصد جوانه زنی طی شش هفته لایه پردازی برای گونه زبان گنجشک و آیلان به ترتیب 59.93 و 15.14 درصد بود. درصد و سرعت جوانه زنی بذرها در داخل و بیرون جوی تفاوت معنی داری نشان ندادند. بالاترین درصد جوانه زنی پس از زمستان گذرانی برای گونه زبان گنجشک (53.35 درصد) در تیمار دفن سطحی و برای گونه آیلان (34.05 درصد) در تیمار شیشه مشاهده شد. تیمار دفن سطحی باعث شکسته شدن خواب بذرهای زبان گنجشک و افزایش سرعت جوانه زنی آن گردید (p<0.05). تیمار سطح خاک که بذرها در حالت طبیعی تحت این تیمار قرار دارند باعث شکسته شدن خواب بذرها نشد.

آویشن (Thymus spp.) از گیاهان دارویی و معطری است که در بیشتر مناطق معتدله از جمله استان همدان رویش دارد. گونه های موجود در استان شامل T. daenensis ,T. fallax ,T. kotschyanus ,T. pubescens ,T. migricus ,T. eriocalyx می باشد که در مناطق مختلف استان پراکنش دارند. طی سال های 90 - 1388 آفات و بیماری های آویشن در کشت های مزرعه ای و نیز در رویشگاه های طبیعی آن بررسی گردید. نمونه برداری از حشرات آفت و بیماری های آویشن به صورت معمول از روی بوته های آویشن انجام شد. نمونه های جمع آوری شده پس از شناسایی برای تایید نهایی نام علمی به مراجع صلاحیت دار داخلی و خارجی ارسال شد. آفات و بیماری های آویشن شناسایی شده به همراه گونه های میزبان آنها عبارتند از: شته آویشن (Aphis serpylli) از روی گونه های T. kotschyanus ,T. fallax ,T. daenensis و T. Vulgaris، مینوز برگ آویشن Apteropeda sp. از روی گونه های T. daenensis،T. fallax  و T. kotschyanus، تریپس Thrips tabaci از روی همه گونه های آویشن، بیماری سفیدک سطحی آویشن (Golovinomyces biocellatus) از روی گونه های T. daenensis و T. fallax، زنگ آویشن (Puccinia serpylli) فقط از روی گونه T. daenensis و گیاه انگلی سس (Cuscuta aproximata) از روی گونه های T. daenensis و T. fallax.

در طول اجرای طرح تحقیقاتی جمع آوری و شناسایی فون حشرات جنگلها و مراتع ایران (1383 - 1372) و نیز جمع آوری های انجام شده طی سالهای 86 - 83 در مناطق شمالی کشور تعداد زیادی از سوسک های متعلق به خانواده Cetoniidae از بالا خانواده Scarabaeoidea با استفاده از روش های متداول از جمله تله های درختی و شکار مستقیم با دست از روی درختان، درختچه ها، گیاهان گلدار علفی، گیاهان خاردار خانواده کاسنی و زیر چوبهای پوسیده یا در حال پوسیدگی درختانی مانند بلوط، توسکا، آزاد و ممرز در مناطق جنگلی و مرتعی جمع آوری و شناسایی گردید. در مجموع، تاکنون 14 گونه به شرح زیر شناسایی شده اند. به طوری که برای هر گونه، میزبان گیاهی، تاریخ و مکان جمع آوری و انتشار جغرافیایی مورد مطالعه قرار گرفت. گونه Netocia persica (Kraatz, 1886) برای نخستین بار از مناطق گولنگ، رامیان و تنگه گل در استان گلستان و همچنین از منطقه چهل دختر واقع در مرز استان سمنان و گلستان جمع آوری و گزارش گردید. همچنین برای نخستین بار گونه هایی از حشرات این خانواده از مناطق کوهسارکنده، سرخ گریوه، کنداب، بارکلا و ورسکدر استان مازندران و از مناطق رامیان، شاکوه پایین، چهارباغ، شاه کوه بالا، سفید چاه، شیرین آباد، یانه سر، تنگه و رامیان در استان گلستان گزارش شد. بنابراین تمام نمونه ها همراه با کلیه اطلاعات مکانی و زمانی مربوطه، در موزه بندپایان موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور موجود است. Cetonia aeratula Reitter, 1891Cetonischema speciosa (Adams, 1817)Eupotosia affinis ssp. pseudospeciosa Miksie, 1957Netocia excavata (Faldermann, 1835)Netocia hungarica ssp. armeniaca (Menetries, 1832)Netocia hungarica ssp. ignisternum Reitter, 1891Netocia hungarica ssp. pseudoviridiana Medvedev, 1964Netocia persica Kraatz, 1886Netocia schelkovnikovi Zaitzev, 1917Netocia trojana ssp. godeti (Gory & Percheron, 1833)Netocia vidua ssp. asiatica (Falderman, 1835)Oxythyrea cinctella (Schaum, 1841)Potosia cuprea ssp hieroglyphica (Menetries, 1832)Potosia funebris (Gory & Percheron, 1833)

گونه های زیادی از جنس فرفیون (Euphorbia) از خانواده Euphorbiaceae در مراتع استان آذربایجان شرقی پراکنده هستند. گونه های این جنس دارای شیرابه ای سمی در تمام قسمت های گیاه می باشند. در طی این بررسی آفات برگ خوار دو گونه متداول فرفیون شامل Euphorbia seguieriana Neck و E. heteradenia Jaub & Spach به ترتیب در نواحی مرتعی تیکمه داش و هوراند جمع آوری و شناسایی گردید. شب پره های برگ خوار Hyles lineata (Fabricius) و Hyles euphorbiae L. از خانواده Sphingidae (در منطقه هوراند) و Simyra dentinosa Freyer از خانواده Noctuidae (در منطقه تیکمه داش)، به عنوان عوامل مهم کنترل بیولوژیک فرفیون ها تشخیص داده شدند. در طی پرورش آزمایشگاهی لارو شب پره های فوق برای دستیابی به حشرات بالغ آنها، سه گونه پارازیتویید لارو و شفیره برگ خواران مذکور بشرح زیر شناسایی شدند. 1- Cotesia vanessae Reinhard (Hym. Braconidae)2- Hyposoter didymator (Thunberg) (Hym. Ichneumonidae)3- Masicera sphingivora (Rohineau-Desvoidy) (Dip. Tachinidae) دو گونه براکونید و ایکنئومونید از لاروهای سنین آخر برگ خوار Simyra dentinosa و پارازیتوئید سوم از شفیره شب پره های Hyles lineata و Hyles euphorbiae خارج شدند.

تنش های ناشی از خشکسالی در سال های اخیر و به دنبال آن ضعف فیزیولوژیک درختان، افزایش جمعیت سوسک های چوبخوار را در جنگل های زاگرس به دنبال داشته است. به منظور ارزیابی میزان آلودگی درختان جنگلی به سوسک چوبخوار در شرایط متنوع رویشگاهی و خصوصیات مختلف ساختار توده، جنگل های بلوط شلم واقع در 10 کیلومتری جنوب شرق شهر ایلام انتخاب گردید. با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی 20 واحد همگن از نظر توپوگرافیک در منطقه مورد مطالعه تعیین شد و در هر کدام 3 پلات 1000 مترمربعی دایره ای شکل به صورت تصادفی سیستماتیک به فواصل 100 متر از یکدیگر پیاده گردید. متغیرها شامل قطر برابر سینه، قطر متوسط تاج درختان، فرم درختان، نوع گونه، درصد خشکیدگی تاج، آلودگی درختان به سوسک چوبخوار و موقعیت رویشگاه مورد ارزیابی و اندازه گیری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که عوامل توپوگرافیک و خصوصیات توده بر میزان آلودگی درختان به سوسک های چوبخوار تاثیر دارند. به طوری که بیشترین میزان آلودگی درختان به سوسک های چوبخوار در طبقه ارتفاعی 2000-1700 متر از سطح دریا و جهت جغرافیایی جنوب مشاهده گردید. ارتفاع از سطح دریا با میزان و شدت آلودگی درختان به سوسک های چوبخوار همبستگی مثبت معنی دار داشت، ولی جهت جغرافیایی همبستگی منفی معنی دار نشان داد. شیب با میزان و شدت آلودگی ارتباطی نشان نداد. میزان آلودگی در فرم شاخه زاد بیشتر از دانه زاد بود. میزان آلودگی با افزایش انبوهی توده و عرض تاج درختان رابطه مستقیم نشان داد. شدت آلودگی در طبقات قطری کوچکتر و در کلاسه های خشکیدگی تاجی بالاتر بیشتر بود. نتایج تاکید دارد که درختان پس از تنش خشکی و خشک شدن آلودگی شدید به حشرات چوبخوار پیدا می کنند و خسارت حشرات چوبخوار به عنوان عوامل ثانوی در مرگ درختان محسوب می شوند. بطور کلی نتایج نشان داد که تنوع در شرایط رویشگاه و ساختار توده موجب تنوع در شدت آلودگی درختان به سوسک چوبخوار شد. بر این اساس می توان کانون های آلودگی را شناسایی کرده و در حمایت جنگل استفاده نمود.

به منظور مطالعه صفات جوانه زنی بذر راش شرقی تحت تاثیر مبداهای ارتفاعی و پیش تیمار آب اکسیژنه، اقدام به جمع آوری بذر از سه مبدا ارتفاعی 600، 1200 و 1800 متر از سطح دریا واقع در جنگل های واز شهرستان نور (شمال ایران) گردید. بذرها بعد از خیساندن در آب اکسیژنه 1% (به مدت های 20 و 40 دقیقه) به همراه بذرهای شاهد در ماسه مرطوب لایه گذاری و در یخچال (4°C) به مدت 120 روز نگهداری شدند. شمارش هفتگی جوانه زنی بذرها نشان داد که مدت خواب بذر مبدا 1800 متر حدود 60 روز طول کشید و طولانی تر از دو مبدا دیگر بود. مبدا بذر بر صفات جوانه زنی بذر تاثیر معنی دار داشت، به طوری که با افزایش ارتفاع از سطح دریا درصد جوانه زنی، میانگین جوانه زنی روزانه و سرعت جوانه زنی افزایش یافت. آب اکسیژنه تاثیر معنی داری بر افزایش درصد جوانه زنی و میانگین جوانه زنی روزانه بذر نداشت. این تحقیق آشکار کرد که برای شکستن خواب بذر مبدا ارتفاعی بالاتر، مدت لایه پردازی یا سرمادهی بیشتری نیاز است. نظر به این که با انجام لایه گذاری، بذرهای شاهد مبداهای بالاتر، در مقایسه با بذرهای شاهد ارتفاعات پایین تر، درصد جوانه زنی بیشتری داشتند. بنابراین برای تولید نهال در نهالستان های کوهستانی (دائم یا موقت) و نیز بذرکاری و بذرپاشی به منظور احیا و بازسازی توده های جنگلی تخریب شده و یا تجدید حیات نشده جنگل های کوهستانی خزری استفاده از بذرهای ارتفاعات بالاتر پیشنهاد می شود.

جاشیر Prangus ferulacea (L.) گیاهی چند ساله و دارای پراکنش وسیع در زاگرس و به ویژه در استان چهارمحال و بختیاری است. این گونه علاوه بر ارزش علوفه ای و دارویی، نقش مهمی را به واسطه ریشه های قطور در حفاظت خاک دارد (مقیمی، 1384). آفات مختلفی نظیر ساقه خوارها، برگخوارها و به ویژه بذرخوارها حیات و بقای این گونه را تهدید و مانع از زادآوری گیاه می شوند. در بررسی هایی که به منظور جمع آوری و شناسایی آفات بذرخوار گیاهان مرتعی طی سال های 1388 - 1387 در این استان انجام شد، نمونه هایی از بذرهای جاشیر از مرحله خمیری تا رسیدگی کامل بذرهای جمع آوری، شمارش و بذرهای آلوده به زنبور تعیین و میزان خسارت به صورت درصد محاسبه گردید.

سطح اندک جنگل های ایران و ضرورت حفظ و صیانت از آنها، امکان برداشت و تامین چوب مورد نیاز صنایع مرتبط را در کشور فراهم نمی کند. بنابراین در حال حاضر برای تامین نیاز روزافزون به انواع چوب آلات، به دلایل مختلف ناگزیر از واردات آن هستیم. واردات چوب از کشور روسیه از طریق بنادر انزلی و آستارا در استان گیلان و بنادر نوشهر و امیرآباد در استان مازندران صورت می گیرد. یکی از مهمترین مباحث در بخش واردات، موضوع آفات و بیماری های قرنطینه ای می باشد. از این رو وضعیت آفات و بیماری های قرنطینه ای طی سال های 1386 تا 1388 به مدت سه سال، در قالب طرح تحقیقاتی در بنادر یاد شده مورد بررسی قرار گرفت.