تحقیقات حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران
سال:1396 | دوره:15 | شماره:1 (پیاپی 29) |تعداد مقالات:9

پایش تغییرات کاربری و تخریب جنگل یکی از مسائل مهم برای ارزیابی و کنترل در مدیریت منابع طبیعی است. به منظور بررسی روند تغییرات پوشش جنگلی و تعیین عوامل فیزیوگرافی مرتبط با تخریب جنگل در شهرستان سیروان استان ایلام، از تصاویر سنجنده MMS با قدرت تفکیک مکانی 80 متر و OLI ماهواره لندست با قدرت تفکیک مکانی 30 متر مربوط به سال های 1366 و 1393 استفاده شد. برای بررسی ارتباط مکانی کاهش پوشش جنگلی با عوامل اصلی فیزیوگرافی از روش آماری رگرسیون لجستیک دوگانه استفاده شد. نتایج نشان داد که طی 27 سال حدود 15/5910 هکتار (67/15درصد) از سطح جنگل های شهرستان سیروان در سال 1366 کاسته شده است. همچنین نتایج مدل سازی نشان داد که متغیرهای ارتفاع از سطح دربا، شیب و جهت دامنه ارتباط معنی داری در سطح یک درصد با میزان تخریب جنگل در منطقه مورد مطالعه داشتند، این در حالی است که مشخصه های فاصله از جاده و فاصله از مناطق مسکونی (روستاها) در سطح یک درصد تأثیر معنی داری بر میزان تخریب جنگل در منطقه مورد مطالعه نشان ندادند. ارزیابی مدل رگرسیونی برازش داده شده با شاخص های ROC (معادل 9045/0) و Pseudo-R2(معادل 3275/0) هم بیانگر قابلیت بالای مدل جهت توصیف تغییرات و تعیین مناطق مستعد تغییر می باشد.

مشکلات ناشی از مصرف آفتکش های شیمیایی و مصنوعی بر محیط زیست و انسان موجب گرایش به استفاده از آفتکش هایی با منشأ گیاهی و طبیعی برای کنترل آفات شده است. مریم گلیL. Salvia officinalis، اسطوخودوس Lavandula angustifolia Mill و پونه آسای الموتی Jamzad & Assadi Nepeta pogonsperma با دارا بودن خواص آفت کشی به عنوان گیاهانی بالقوه می توانند بدین منظور مورد سنجش قرار گیرند. در پژوهش حاضر ترکیبات شیمیایی، سمیت تنفسی و فعالیت دورکنندگی اسانس گونه-های ذکرشده مورد بررسی قرار گرفت. اسانس اندام های هوایی این گیاهان با استفاده از دستگاه کلونجر به روش تقطیر با آب استخراج شد. شناسایی ترکیبات اسانس توسط دستگاه GC-MS انجام شد. آزمایش ها در قالب طرح کاملا تصادفی با 5 تکرار در شرایط آزمایشگاهی (دمای1± 28 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5 ± 70 درصد و دوره نور-تاریکی12: 12) انجام شد. ترکیبات اصلی گیاهان S. officinalis، L. angustifoliaو N. pogonsperma به ترتیب Thujone (29/37 %)، 1, 8-cineol (3/41 و 86/34 %) می باشد. همه گیاهان این پژوهش فعالیت حشره کشی را علیه S. oryzaeنشان دادند. مقادیر LC50 اسانس گونه هایS. officinalis، N. pogonspermaوL. angustifolia به ترتیب 19/148 و 49/150 و72/156 میکرولیتر بر لیتر هوا برایS. oryzae برآورد شد. نتایج آزمایش هانشان داد که اسانسN. pogonspermaبا 5/86 درصد در مقایسه با اسانسS. officinalisوL. angustifoliaبه ترتیببا 67 و 5/61 درصد بالاترین اثر دورکنندگی را علیهS. oryzae دارد.

امروزه گرمایش جهانی و تغییر اقلیم از عوامل مهم آتش سوزی در جنگل های جهان و ایران است، بنابراین بررسی رابطه بین متغیرهای اقلیمی و آتش سوزی اهمیت زیادی دارد. هدف از پژوهش پیش رو، بررسی تأثیر عوامل آب و هوایی بر رژیم آتش سوزی جنگل های نکا و بهشهر بود. بدین منظور آمار تعداد و وسعت آتش سوزی های به وقوع پیوسته در پنج سال (از سال 1385 تا 1389) در جنگل های نکا و بهشهر از اداره کل منابع طبیعی استان مازندران تهیه شد. همچنین داده های آب و هوایی مربوط به پنج سال گذشته این دو شهرستان (متوسط دمای سالانه، متوسط رطوبت نسبی سالانه و متوسط بارندگی سالانه) از نزدیک ترین ایستگاه های هواشناسی مربوط به آنها از اداره کل هواشناسی استان مازندران تهیه شد. به منظور به دست آوردن همبستگی بین داده های آب و هوایی و تعداد و وسعت آتش سوزی ها، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج بررسی آماری داده های آب و هوایی و آتش سوزی ها براساس ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که بین تعداد آتش سوزی های به وقوع پیوسته در جنگل های بهشهر و متوسط دمای سالانه در سطح اطمینان 99 درصد و بین تعداد آتش سوزی های بهشهر و متوسط بارندگی سالانه در سطح اطمینان 95 درصد رابطه معنی داری وجود داشت. همچنین بین وسعت آتش سوزی های به وقوع پیوسته در جنگل های بهشهر با متوسط دمای سالانه و متوسط بارندگی سالانه در سطح اطمینان 95 درصد رابطه معنی داری وجود داشت؛ درحالی که بین داده های آب و هوایی و تعداد و وسعت آتش سوزی های به وقوع پیوسته در جنگل های نکا رابطه معنی داری وجود نداشت، بنابراین به نظر می رسد که آتش سوزی های به وقوع پیوسته در جنگل های این شهرستان، اغلب ناشی از عوامل انسانی بوده است.

تلاش برای شناسایی و رفع عوامل زمینه ساز عدم مشارکت مرتعداران در اصلاح و احیای مراتع، به منزله گامی اساسی در راستای توسعه پایدار، لازم و ضروری است. قسمتی از عرصه های منابع طبیعی از جمله مراتع دستخوش عملیات معدنکاری شده اند و اجرای این عملیات معدنکاری اثرات متفاوتی با ابعاد اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و اکولوژیکی، بر ساکنین محلی دارد. هدف کلی تحقیق حاضر، بررسی اثرات پروژه های معدنکاری بر عدم مشارکت مرتعداران در اصلاح و احیای مراتع سنندج است. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار spss20 و روش آماری رگرسیون چندگانه (به شیوه گام به گام) انجام شد. داده های این پژوهش حاکی از آن است که میزان عدم مشارکت بیشتر مرتعداران در اصلاح و احیای مراتع (2/59 درصد) در حد متوسط و زیاد است. از سوی دیگر، بین شاخص های پیامد اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و اکولوژیکی ناشی از فعالیت های معدنکاری با عدم مشارکت مرتعداران در اصلاح و احیای مراتع رابطه مثبت و معنی داری در سطح 99/0 وجود دارد. همچنین، بر اساس یافته های موجود، شاخص های پیامد اقتصادی و اکولوژیکی در مجموع 83 درصد از تغییرات واریانس عدم مشارکت در اصلاح و احیای مراتع را تبیین می کنند. از این رو، به منظور مشارکت بیشتر مرتعداران در اصلاح و احیای مراتع سنندج، توجه خاص به عوامل مذکور می تواند زمینه ساز مشارکت هر چه بیشتر مرتعداران باشد.

بیماری ذغالی با عاملmediterranea Biscogniauxia یکی از بیماری های مهم و مؤثر در خشکیدگی درختان بلوط است که در سال 1388 در استان گلستان گزارش گردید. این تحقیق باهدف ارزیابی اثرات خصوصیات درخت، توده و محیط بر زمان بقا (سالم ماندن) بلندمازو، در پارک جنگلی قرق انجام شد. بنابراین 192 اصله درخت بلندمازو با متوسط قطر برابرسینه 9/50 سانتی متر در پنج دوره شش ماهه از مهر 1392 تا مهر 1394 در این مطالعه وارد شدند. از آزمون لگ رتبه ای و رگرسیون کاکس به ترتیب برای برآورد میانگین زمان بقای درختان و بررسی عوامل مؤثر بر آن استفاده شد. نتایج حاصل از آزمون لگ رتبه-ای بیشترین (7/100 ماه) و کمترین (2/40 ماه) میانگین زمان بقا را به ترتیب در مرحله رویشی تیرک و پیردار برآورد کرد. همچنین درختان بلوط با فاصله کمتر از 10 و بیشتر از 200 متر از جاده به ترتیب کمترین (7/51 ماه) و بیشترین (6/109 ماه) زمان بقا را داشتند. بااین وجود براساس تجزیه رگرسیون کاکس، در بین متغیرهای مورد بررسی تنها متغیرهای فاصله از جاده و محدوده پراکنش برمیزان بقا درختان بلندمازو مؤثر بودند. با برآورد میزان بقای درختان و عوامل مؤثر بر آن، می توان روش های پیشگیری جهت مدیریت و کاهش نرخ بیماری ارائه کرد. استفاده از روش های تجزیه وتحلیل بقا در اپیدمیولوژی بیماری های درختان جنگلی، این توانایی را به کارشناسان خواهد داد تا درک بهتر و صحیح-تری از چگونگی روند بیماری ها به دست آورند.

طی سال 1394، شناسایی پروانه زنبورمانند و همچنین اثر برخی از فاکتورهای محیطی بر میزان آلودگی درختان بید مجنون به این گونه آفت، درفضای سبز مناطق مختلف شهر تهران مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور منطقه تهران بر اساس ارتفاع از سطح دریا به دو منطقه ارتفاع 1000 تا 1400 متر (منطقه جنوب تهران) و ارتفاع 1400 تا 1800 متر (منطقه شمال تهران) تقسیم شد. سپس در هر منطقه پنج بوستان برای مطالعه در نظر گرفته شد. به منظور بررسی اثر بستر کشت بر میزان آلودگی درختان به آفت، درصد آلودگی در هر بوستان برای درختانی که در چمنزار و درختانی که در بلوارها کشت شده بود، جداگانه ثبت شد. داده ها به صورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور ارتفاع از سطح دریا و نوع بستر کشت) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی تجزیه آماری شد. در این بررسی نمونه غالب جمع آوری شده، یک گونه شب پره زنبورمانندتحت نام علمی Strand (Lep.: Sesiidae) Paranthrene diaphana Dalla Torre and تشخیص داده شد. این گونه تاکنون از تهران گزارش نشده است. نتایج تجزیه آماری داده ها نشان داد که ارتفاع از سطح دریا تاثیر معنی داری در پراکنش آفت دارد به طوری که میزان آلودگی در جنوب شهر تهران حدود 100 درصد وتقریباً دو برابر میزان آلودگی در منطقه شمال این شهر است. همچنین مشخص شد که بستر کشت بر میزان آلودگی درختان به آفت معنی دار است به طوری که کشت درختان بید مجنون در چمنزار به طور معنی داری روی کاهش آلودگی به آفت به میزان 50 درصد اثر داشته است.

تغییرات پوشش اراضی به عنوان یکی از عوامل مهم و مؤثر بر تغییرات منابع طبیعی و محیط زیست به حساب می آیند، بنابراین درک و پیش بینی علل، فرآیند ها و نتایج این تغییرات به یک چالش عمده در زمین تبدیل شده است. امروزه با فناوری سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، می توان در جهت شناسایی و کشف این تغییرات و اثرات آن استفاده کرد. هدف این مطالعه، بررسی تغییر کاربری و پوشش منطقه کیاسر در دوره 46 ساله (از 1345 تا 1391) با استفاده از این فناوری است. برای این منظور نقشه کاربری اراضی در 1345 به کمک نقشه های توپوگرافی، در 1366 به کمک تصاویر سنجنده TM و در 1391 به کمک تصاویر سنجده LISS III تهیه شد. ابتدا پیش پردازش و پردازش های لازم همچون تصحیح هندسی، اتمسفریک و ایجاد شاخص های طیفی و نسبت گیری بر روی باندهای هر دو سنجنده انجام شد. پس از تعیین کاربری های فعلی منطقه، از هر کاربری، نمونه تعلیمی تهیه و تفکیک پذیری آنها با شاخص های واگرایی انجام شد. برای انجام طبقه بندی از الگوریتم های حداکثر احتمال، حداقل فاصله، متوازی السطوح و برای بررسی تغییرات نیز از روش مقایسه پس از طبقه بندی استفاده شد. یافته ها نشان داد در عرض 46 سال سطح مناطق جنگلی از 16/98 به 39/18 کیلومتر مربع رسیده و به عبارتی 17/43 درصد کاهش داشته است. این اراضی به مناطق فاقد پوشش، اراضی کشاورزی، دیمزارهای رها شده و مرتع تبدیل شده اند و در این بازه ی زمانی سطح آنها به ترتیب 15/14، 61/13، 05/10 و 37/5 درصد افزایش یافته اند. در مجموع نتایج نشان داد RS دارای قابلیت بالایی در تعیین تغییرات پوشش اراضی است.

هدف از این مطالعه بررسی رابطه تغییرات پوشش گیاهی و نوسانات ویژگیهای اقلیمی مانند بارندگی و پدیده خشکسالی با استفاده از تصاویر ماهواره ای مودیس در طول سال های 1379-1393 در استان چهارمحال و بختیاری می باشد. به منظور بررسی میزان تأثیر بارش و خشکسالی بر تغییرات پوشش گیاهی در32 ایستگاه سینوپتیک، اقلیم شناسی و باران سنجی داخل و اطراف استان، ، شاخص SPI در دوره های زمانی کوتاه مدت (سه، شش و نه ماهه) و بلندمدت (12 و 24 ماهه) محاسبه شد. تمامی مقیاس های زمانی منتهی به اوایل خرداد (ماه می) یعنی ماه حداکثر رویش پوشش گیاهی استان چهارمحال و بختیاری می باشد. بدین منظور، نقشه های گستره خشکسالی و تصاویر شاخصNDVI در مقیاس های مختلف زمانی (سالیانه، فصلی) با استفاده از روش میان-یابی کریجینگ تهیه و روش رگرسیون خطی برای پایش تغییرات پوشش گیاهی در اثر نوسانات بارندگی و خشکسالی استفاده شد. بررسی تغییرات شاخص گیاهی و SPIطی دوره مورد مطالعه حاکی از آن بود که نوع فرم رویشی و گونه گیاهی نقش مهمی در تأثیر پذیری پوشش گیاهی از خشکسالی دارد. در بین تیپ های گیاهی مطالعه شده، در مناطق مرتعی با پوشش علفزار یکساله-فورب بالاترین میزان همبستگی میان تغییرات شاخص پوشش گیاهی و SPI وجود داشت، این مطلب مؤید اثر بیشتر کاهش بارندگی بر زوال و از بین رفتن پوشش گیاهی مرتعی نسبت به پوشش جنگلی است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که داده های NDVI مستخرج از سنجنده مودیس ابزار مؤثری در برآورد و پایش خشکسالی مؤثر بر پوشش گیاهی است. با مطالعه و شناخت پوشش گیاهی و استفاده از شاخص NDVI، برای بررسی تغییرات پوشش گیاهی می توان تیپ های حساس و آسیب پذیر را در شرایط خشکسالی تشخیص داد.

کهورک Prosopis farcta علف هرزی چند ساله چوبی و خاردار است که با بذر و ریزوم تکثیر می باید. این گیاه از علف های هرز مهم مناطق خشک ایران است. طی بررسی در سال های 1388-1389 مشخص شد بذرهای آن توسط سوسکStator limbatus تغدیه و لاروهای این آفت 36 تا 60 درصد بذور کهورک را نابود می کنند. ویژگی های زیستی این سوسک در شرایط آزمایشگاهی در دمای متغیر 55/0± 17/21 و 5/0± 39/25 درجه ی سانتی گراد شب: روز، رطوبت نسبی 38/1± 78/37 درصد و طول دوره 11 ساعت روشنایی و 13 ساعت تاریکی بررسی شد. تعدادی میوه آلوده از شهرستان میبد جمع آوری و در جعبه های پرورش تا زمان خروج حشرات کامل نگه داری شد. دوره انکوباسیون تخم به طور متوسط 59/0± 85/8 روز طول کشید. این سوسک در یزد بیش از 3 نسل در سال داشته و به شکل لارو داخل بذرها و گاهی شفیره درون میوه زمستان گذرانی می کند. در اواخر بهار و اوایل تابستان تبدیل به شفیره و حشره کامل می شود. حشرات کامل ماده پس از جفت گیری بر روی نیام ها تخم ریزی نموده و پس از اتمام دوره جنینی، لارو از زیر پوسته تخم وارد بذر می شود. داخل هر بذر تنها یک لارو رشد کرده و پس از تغذیه کامل شده و داخل پیله سفید رنگی تبدیل به شفیره می شود. طول دوره یک نسل از تخم تا حشره کامل این سوسک بین 04/1± 39، دوره لاروی و شفیرگی به ترتیب 70/0± 2/21 و 37/0± 8/8 روز می باشد. حشرات ماده به طور متوسط 47/4± 57/47 عدد تخم گذاری کردند. به دلیل توانایی بسیار خوب، این سوسک می تواند عامل مناسبی برای کنترل بیولوژیک این علف هرز در استان یزد باشد.