اخلاق زیستی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

تبعیض میان حقوق بشر و حقوق دیگر موجودات چون حیوانات و حقوق محیط زیست در دهه های اخیر با بهره گیری از نگاه تجربه گرای غرب و در عین حال تعامل با سنن و فرهنگ های رقیب - که ارزش و احترامی ذاتی برای سایر موجودات قائل بوده اند- در حال کم رنگ شدن است، اما پیداست که در این فاصله محیط زیست و در تحلیل نهایی انسان خسارت های غیرقابل جبرانی را از این کم توجهی متحمل شده اند. این همه در شرایطی است که در حقوق بین الملل و برخی فرهنگ ها تنها «انسان» و حقوق او مورد توجه و تاکید نبوده و برای جهان پیرامون و در واقع شرکای انسان در این جهان نیز ارزش و حقوقی ذاتی قائل بوده اند، دیدگاهی که اگر با درکی متقابل از سوی غرب به عنوان خاستگاه اصلی حقوق بین الملل مدرن مورد توجه قرار می گرفت، دست کم برخی مشکلات زیست محیطی امروز را شاهد نبودیم. در این نوشتار جهانی سازی اخلاق زیستی، اهمیت و ضرورت مفاهمه و تعامل موثر میان فرهنگ های مختلف در عرصه حقوق بین الملل و بهره گیری از رهیافت های آن درحوزه اخلاق زیستی مورد تاکید نگارندگان است.

امروزه پزشکی نوین و ورود تکنولوژی های پیچیده و جدید در حوزه مسائل انسانی، دغدغه هایی را فراروی اندیشمندان علم اخلاق نهاده که کانون توجه آنها را بر مسایل اخلاق پزشکی معطوف کرده است. این اندیشمندان در تلاشند به موازات پیشرفت هایی که در حوزه پزشکی صورت می گیرد، مسائل اخلاقی و مهم تر از آن مبانی فلسفی اخلاق پزشکی از محوریت خاصی برخوردار گردد. در این بین نظام فلسفی حکمت متعالیه با ارائه ژرف ترین مبانی فلسفی که از منابع قرآنی و روایی بهره جسته است، به پردازش مسائل اخلاق پزشکی پرداخته است. در پرتو آموزه های فلسفی همچون اصل حرکت جوهری، قاعده جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا بودن نفس، مساله لبس بعد لبس، اخلاق پزشکی از سامانی فلسفی و عقلانی برخوردار خواهد شد. با ابتنای اخلاق پزشکی بر مبانی فلسفی حکمت متعالیه سوای بهره مندی این حوزه از بنیادهای ژرف فلسفی، به دو چالش عمده پزشکی نوین یعنی بحث «سقط جنین» و «اهدای عضو» پاسخی فلسفی داده می شود.

زمینه: آب از جمله با ارزش ترین عوامل زیست محیطی است که سهم بسزایی در حیات و سلامت انسان دارد. مروری گذرا به منابع اسلامی نشان می دهد که استفاده بهینه از این موهبت الهی پیوسته مورد تاکید امامان معصوم بوده است. فقهای مسلمان نیز با بر شمردن دوازده نوع آب کوشیده اند تا بسته به شرایط مختلف اقلیمی از یک سو با طرح الگوی دینی، شیوه درست مصرف کردن آب را به عموم مسلمانان نشان دهند، از سوی دیگر، با تعیین شاخص های دینی، از هدر رفتن و آلودگی آن جلوگیری کنند. پرسش اصلی در بررسی اخلاقی - فقهی بهره وری از منابع آب آن است که آیا می توان رابطه ای منطقی و معنی دار بین اصول اخلاق زیستی، و آموزه های دینی مرتبط با محیط زیست به دست آورد. در این پژوهش بر آن هستیم تا با بهره گیری از منابع فقهی، الگویی اخلاقی - دینی در بهره وری و حفاظت از آب به عنوان یکی از عوامل طبیعی زیست محیطی ارائه کنیم.روش کار: این پژوهش به صورت توصیفی و کتابخانه ای انجام و تلاش شده است، پس از توضیح مفاهیم، مبانی و اصول اخلاق زیستی، جایگاه دو اصل عدالت و ضرر نرسانی در آموزه های دینی (فقهی) مورد واکاوی قرار گیرد و بر اساس آن، چگونگی و پیامدهای بهره وری از منابع آب ارزیابی فقهی - اخلاقی شود.یافته ها: بررسی حاضر بیانگر این واقعیت است که از یک سو، اصول اخلاق زیستی، اصولی جهان شمول بوده و به لحاظ خاستگاه عقلایی آن، از دیرباز مورد تایید رهبران دین مبین اسلام بوده اند و از سوی دیگر، فقهای مسلمان قرن ها پیش از تدوین این اصول، با تکیه به آموزه های دینی (قرآن و سنت)، ضمن توجه به آن ها و در قالب گزاره های فقه محیط زیست، درصدد بیان وظایف انسان ها در برخورد با منابع زیست محیطی از جمله آب های سطحی و زیر سطحی بوده و هستند.نتیجه گیری: دو اصل عدالت و ضرر نرسانی، دو اصل اخلاق زیستی حاکم بر بهره وری از منابع زیست محیطی، از جمله منابع آبی است و هرگونه استفاده از این منابع بدون درنظر گرفتن آن ها، کاری غیراخلاقی و هم زمان، عملی حرام خواهد بود.

ارزیابی فناوری سلامت (HTA)  فرایندی چند رشته ای است که اطلاعات مربوط به مسائل پزشکی، اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی کاربرد فناوری های سلامت را به شیوه ای نظام مند، شفاف، بدون سوگیری و نیرومند خلاصه می سازد. هدف از انجام آن ایجاد آگاهی و ارائه اطلاعات به منظور تدوین سیاست های سلامت صحیح و اثربخش است که بیمار محور و به دنبال دستیابی به بهترین ارزش باشند. اگر چه ارزیابی جنبه های اخلاقی فناوری سلامت به عنوان یکی از اهداف فرایند HTA مطرح است، در عمل، ادغام این جنبه به گزارش فرایند مورد اشاره همچنان بصورت محدود صورت می گیرد. ترکیب ملاحظات اخلاقی در HTA می تواند منجر به بهبود ارتباط بین ارزیابی های فناوری مراقبت سلامت و سیاست گذاری سلامت در هر دو گروه کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه شود. از این رو، مقاله حاضر بر چند نکته تمرکز یافته است: مفهوم HTA، رابطه HTA و اخلاق، مسائل اخلاقی در HTA، تحلیل اخلاقی و روش های مورد استفاده آن جهت یکپارچه سازی تجزیه و تحلیل اخلاقی در HTA.

طلوع ایده حقوق بشر در سپهر اندیشه، آغازگر تحولات گفتمانی در منظومه فکری انسان گشته است. در این میان گستراندن گستره حمایتی حق های بشر نسبت به بیماران، نقطه عطفی است در گذار از رویکرد اخلاقی به بیمار به روی آورد عادلانه بدو. در «اخلاق فضیلت گرا» تیمار داشتن بیماربه مثابه یک فضیلت اخلاقی فردی، و مبتنی بر نگاه ترحم محورانه به اوست، در این گفتمان بیمار ضعیفی است که رهین فضلی خواهد بود که از سوی قوی به او تفضل شده است. در مقابل با نظاره کردن به منظره فرد بیمار از نظرگاه حقوق بشر، بیماری خاستگاه «حق» بیمار است. در این نگرش، بیماری در بافت رابطه «حق - تعهد» تحلیل خواهد شد که بر اساس آن حمایت از بیمار تکلیفی است که دولت با مداخله حمایتی خود متعهد به آن می باشد.

همزمان با افزایش روزافزون تقاضانامه ها برای ثبت اختراعات مربوط به فن آوری نانو، مباحث حقوقی مختلفی پیرامون چالش های ثبت این قبیل اختراعات به وجود آمده است. در این میان، از آنجایی که اختراعات فن آوری نانو عمدتا به واسطه اندازه بسیار کوچکشان (100 nm>) توصیف می شوند، این سوال مهم مطرح می شود که آیا مواد کوچک شده در مقیاس نانو نسبت به مواد با مقیاس بزرگتر از نظر حقوق ثبت اختراع جدید محسوب می شوند؟ همچنین، مواد در مقیاس نانو و کابردهای آنها می بایستی واجد چه شرایطی باشند تا به عنوان اختراع متضمن گام ابتکاری تلقی گردند. مقاله حاضر درصدد است تا با توجه به خصوصیات اختراعات فن آوری نانو دشواری های ثبت چنین اختراعاتی را شناسایی کند و در ادامه به بررسی راه حل های موجود بپردازد.

اخلاق نقد فرهنگی یکی از مصادیق بارز اخلاق کاربردی است که با هدف تبیین و ارائه کدهای رفتاری و اخلاق عملی برای کسانی که می خواهند، مسایل فرهنگی را نقد کنند، تهیه شده و بر موارد عینی و جزیی تاکید دارد.با توجه به شمول و تکثر تعاریف و لزوم تمرکز بر تعاریف خاص، بخش های آغازین مقاله به تبیین و توضیح واژگانی چون نقد، فرهنگ و نقد فرهنگی اختصاص داده شده است و با عنایت به لایه های چهارگانه فرهنگ که عبارت است از بینش ها، ارزش ها و آرمان ها، رفتارها و منش ها و همچنین نمادها و تجلیات بیرونی، توصیه های اخلاقی به گونه ای ارائه شده که لایه های مختلف را پوشش دهد و جمعا 26 حکم اخلاقی برای نقد کنندگان عرصه فرهنگ پیشنهاد شده است. در خاتمه به موانع و آسیب ها و ضعف تحقق فرهنگ نقد و نقد فرهنگی در جامعه ایران اشاره شده است.