پژوهشهای نهج البلاغه
سال:1395 | دوره:15 | شماره:51 |تعداد مقالات:7

کلام امام علی (علیه السلام) سرشار از انواع تکنیک های متنوع بلاغی است. از این میان تکرار به عنوان ابزاری موثر در جلب توجه مخاطب و انتقال معانی مورد نظر، جایگاه ویژه ای دارد. در پژوهش حاضر نگارندگان ضمن بیان آرایه تکرار و جایگاه آن در نقد قدیم و جدید، به انواع آن از نظر نحوی و بلاغی اشاره کرده اند و نمونه هایی از تکرار در حکمت های نهج البلاغه را استخراج کرده و ضمن اشاره به نکته های نحوی یا بلاغی، دلالت های احتمالی آن را بیان نموده اند. این جستار با بررسی کارکردهای تکرار در حکمت های نهج البلاغه در پی نشان دادن بخشی از ویژگی های کلام امام علی (علیه السلام) به شیوه تحلیلی توصیفی است. یافته های پژوهش نشان می دهد محورهای تکرار در حکمت های امام در چهار سطح مختلف حرف، کلمه، عبارت و جمله دیده می شود و ایشان این شیوه را به عنوان سبکی برانگیزنده و تاثیرگذار به منظور توسعه محتوا و آهنگ کلام خود به کار برده اند.

محققان از طریق ادبیات تطبیقی روشی را به دست می آورند که به واسطه آن، دیدگاه انسان در مطالعه آثار ادبی عمیق گشته و به بررسی پیوندهای آثار ادبی و نویسندگان ملل مختلف و کشف منابع الهام بخش آنها می انجامد. بررسی تطبیقی سخنان امام علی علیه السلام در نهج البلاغه و اشعار حکمی سامی بارودی تلاشی است مبتنی بر روش تطبیقی برگرفته از مکتب فرانسوی برای بررسی تاثیرپذیری یا عدم تاثیرپذیری پیشوای شعر معاصر عربی، محمود سامی بارودی از سخنان امام علی علیه السلام در نهج البلاغه و درر الحکم و میزان و نحوه این تاثیرپذیری. نتایج تحقیق نشان گر آن است که بارودی در سرودن اشعار حکمی خود به سخنان امام علی علیه السلام نظر داشته و از آنها تاثیر پذیرفته است. بیشترین سطح تاثیرپذیری بارودی از سخنان امام علی علیه السلام بدین شکل بوده است که وی محتوای سخنان امام علیه السلام را گرفته و در اثناء اشعار خود بازآفرینی کرده است. از آنجایی که بارودی در مدح امام علی علیه السلام نیز شعر سروده است، می توان نتیجه گرفت که سخنان امیرمومنان علیه السلام یکی از منابع الهام بخش پیشوای شعر معاصر عربی بوده است.

امام علی علیه السلام برای معرفی مدیر و فرمانده مورد اعتماد خویش، مالک اشتر، بیش از 25 ویژ گی بارز را بیان کرده است. این توصیف ها، مالک اشتر را فردی شاخص و الگویی قابل تاسی نشان داده که حامل فرهنگ علوی است هدف امام علی علیه السلام در بیان اوصاف برجسته مالک گفتمان سازی برای گزینش اصلح و شایسته سالاری در مدیریت و به تبع آن باورسازی و اجماع سازی در جامعه است تا مهندسی فرهنگ عمومی شکل مطلوب بگیرد. در صورت باورمندی جامعه به شایسته سالاری مطابق فرهنگ علوی، مطالبات عمومی در حوزه حاکمیت تغییر می کند و هر فرقه ای با دسیسه های تبلیغی، تزویر سیاسی و اعمال زور قادر به نفوذ در مدیریت جامعه اسلامی نیست. ایشان همچنین با روشی حکیمانه، اقناع جامعه مخاطب را در گزینش و جابجایی مدیران و فرماندهان وجهه همت قرار داده است تا به همبستگی اجتماعی گسستی وارد نشود و هم گرایی و مواسات مورد تاکید اسلام حفظ گردد و به اعتماد مردم و نخبگان آسیبی نرسد. در این پژوهش تلاش شده است تا شخصیت مالک اشتر به عنوان مدیر دلایی از نگاه امام علی علیه السلام معرفی گردد.

پیشگیری از جرم یکی از مهم ترین وظایفی است که در جمهوری اسلامی ایران بر عهده نیروهای انتظامی نهاده شده است، این نیروها زمانی می توانند به هدف استقرار نظم، امنیت و تامین آسایش عمومی و فردی نائل شوند که در راستای پیشگیری تمهیدات لازم را بیندیشند. در نظام های حقوقی مختلف راهکارهای متفاوتی برای دستیابی به پیشگیری انتظامی ارائه شده که اگر این راه کارها با آنچه در عهدنامه مالک اشتر مورد مقایسه قرار گیرد، عظمت و معجزه آسا بودن آنچه در عهدنامه در این زمینه آمده مشخص می شود.از لابه لای توصیه های امیرمومنان علیه السلام در سه زمینه ویژگی های لازم برای نیروهای انتظامی، وظایف فرماندهان در قبال نیروهای تحت امر و رابطه و رفتار مطلوبی که این نیروها می بایست با مردم داشته باشند، می توان به کارآمد و مترقی ترین راهکار در نیل به هدف پیشگیری انتظامی دست پیدا کرد، مقاله حاضر تلاش دارد تا چگونگی و روشی که می توان برای پیشگیری انتظامی از جرم در عهدنامه مالک اشتر مورد استفاده و بهره برداری قرار داد را ارائه نماید.

خوارج بعد از واقعه صفین، امام علی علیه السلام را تکفیر کردند و از ایشان درخواست توبه نمودند. از آنجا که امام علیه السلام آنها را افرادی گمراه می دانست از راه های مختلفی تلاش کرد تا با آنان وارد جنگ نشود. آن حضرت در این زمینه از راهکارهای فرهنگی، سیاسی و نظامی بهره برد و توانست هزاران نفر از آنها را از هلاکت نجات دهد. روح حاکم بر سیره امام علیه السلام  در برابر تمامی مخالفان از جمله خوارج تکفیری مدارا و پرهیز از کشتار و خشونت بود، ولی امام با چند هزار نفری که به هیچ یک از روش های روشنگرایانه امام پاسخ مثبت ندادند و تسلیم نشدند، بلکه جنگ را انتخاب کردند، ناگزیر به جنگ شد. در این پژوهش سیره امام علی علیه السلام در مورد روش های رویارویی با خوارج تکفیری بررسی شده است و طی آن با بهره گیری از منابع تاریخ و سیره و آموزه های نهج البلاغه، نحوه برخورد امام علی علیه السلام با خوارج تبیین گردیده و ثابت شده که حضرت از هر روشی برای جلوگیری از ریختن خون آنها بهره برده است.

جامعه اسلامی با فاصله گرفتن از مبانی و اصول اسلام راستین و آموزه های نبوی در طول دوران خلفای سه گانه، با آسیب های مختلف اجتماعی مواجه شد. هنگامی که قدرت خلافت به امام علی علیه السلام رسید، آن حضرت در دوران حکومت کوتاه خویش با انواع انحراف های اجتماعی در جامعه نظیر: برپایی روابط و مناسبات بر اساس معیارهای قبیلگی، شکل گیری نظام طبقاتی، تغییر ارزش های اجتماعی، تفرقه و گسست انسجام اجتماعی و... مواجه گردید. آن حضرت علیه السلام به عنوان رهبر جامعه اسلامی با الهام از مبانی اصیل اسلام ناب محمدی به مبارزه با این انحراف ها پرداخت و در این مسیر تابع اصولی چون: حق مداری، اعتدال و میانه روی، کرامت، مدارا و... بود. امام علیه السلام در این راستا از روش های موعظه، بصیرت آفرینی، اعتبار، الگو بودن، تشویق و تنبیه، تذکر و محبت، مبتنی بر آن اصول و متناسب با مقتضیات زمان و مکان و مخاطبان، استفاده کرد.

از قواعد مهم دانش کلام، قاعده لطف است که متکلمان عدلیه در مباحث کلامی بسیاری از آن استفاده کرده اند. این قاعده که فرع بر مساله حسن و قبح عقلی است مورد توجه و استناد این دسته از متکلمین قرار گرفته است. نهج البلاغه از متون دینی است که مورد اهتمام دانشمندان شیعه و معتزله قرار گرفته است. ابن ابی الحدید از جمله دانشمندان معتزلی است که بر این کتاب شرحی نگاشته است. هر چند وی بیشتر به عنوان مورخ و ادیب شناخته می شود اما آثار کلامی او گواه بر دانش و تخصص او در علم کلام است. ابن ابی الحدید در شرح خویش در مباحث گوناگون به قاعده لطف استناد نموده است. این پژوهش نشان می دهد که ابن ابی الحدید ضمن تعریف و بیان گستره این قاعده و وجوب آن بر خدا، در 28 مورد برای اثبات دیدگاه خویش از این قاعده بهره برده است.