لسان صدق
سال:1391 | دوره:- | شماره:1 |تعداد مقالات:7

در این تحقیق پس از کاوشی درباره شخصیت احمد بن محمد بن خالد برقی و پدر وی محمد بن خالد در کتب رجال و فهرست و همچنین بررسی اسناد بخش بر جای مانده از کتاب المحاسن در مقایسه با اسناد الکافی نتیجه گرفته می شود که برقی پسر از جمله ثقات و معتمدین در امر حدیث بوده است و نقل زیاد او از ضعفاء حداقل در بخش بر جای مانده از المحاسن بازتاب چندانی ندارد. همچنین مجموعه کتب المحاسن در زمره منابع معتبر حدیثی بوده و کاهش یا نقصان منقول در آن به کمی یا زیادی تعداد کتابهای آن ارتباط دارد و نه تغییر در متن آنها. از دیگر سو مقایسه میزان نقل برقی از مشایخ در دو کتاب المحاسن و الکافی می تواند نشانه ای بر اصالت بخش بر جای مانده از المحاسن تلقی گردد.

پس از راهیابی اندیشه های دینی و فلسفی به حوزه تفکرات اسلامی که ارمغان نهضت ترجمه در جهان اسلام بود، نزاع اندیشمندان مسلمان و رخداد تفریق آنان به فرقه های کلامی گوناگون پدید آمد. اولین مساله کلامی، متاثر از بحث امتناع نسخ در کلام الهی که در نزد یهودیان مطرح بود به صورت بحث «قدم و حدوث قرآن» نمود پیدا کرد. و به دنبال دخالت سیاستمداران (عباسی)، این مساله (که ماهیتی مدرسه ای داشت و باید در همین سطح باقی می ماند) به فتنه فراگیری تبدیل شد ، که بعدها تحت عنوان «محنت قرآن» در تاریخ ثبت گردید. متفکران اسلامی و عمدتا اشاعره بحث قدم قرآن را تحت عنوان «کلام نفسی» تئوریزه کردند. در این مقاله ضمن تبیین زوایای این مساله، ادعا شده است: که «تاویل قرآن» از نگاه علامه طباطبائی (ره) در المیزان، شکل تکامل یافته «کلام نفسی» اشاعره است. و برخی از خدشه هایی که دانشمندان شیعی و معتزلی بر کلام نفسی وارد ساخته اند دامن گیر این نظریه نیز می باشد.

وضو عبادتی است که پیامبر (ص) در برابر دیدگان مسلمانان انجام داده و این جریانی موقت و ویژه دورانی معین و محدود نبوده تا نشانه های آن از دیده ها پنهان و چگونگی اش پوشیده بماند پس اگر چنین بوده، این اختلاف های موجود درباره کیفیت آن چیست؟ و حقیقت آنچه پیامبر (ص) در این باره انجام داده اند کدام است؟ در این پژوهش سعی شده، معنای لغوی و اصطلاحی وضو و کیفیت آن در مذاهب پنج گانه اسلامی و اختلافات آن ها بررسی گردد، عمده اختلاف فقه امامیه با چهار مذهب فقهی دیگر، یکی از جهت شستن دست ها و دیگر از جهت شستن یا مسح پاهاست، که نگارنده گان با تبیین دیدگاه های تفسیری فریقین در ذیل ششمین آیه سوره مائده به بحث و بررسی پیرامون آن پرداخته و در پایان به تاریخچه ای از آغازین دوران اختلاف در کیفیت وضو اشاره کرده اند.

در این مقاله سعی شده است تا مبنای اصولی و نظری علامه طباطبایی در مورد حجیت و اعتبار اخبار - اعم از روایات پیامبر (ص)، اهل بیت (ع) و صحابیان و تابعیان - و نیز سلوک عملی ایشان در بحث های روایی تفسیر المیزان مورد بررسی قرارگیرد، تقریبا همه مواردی را که علامه، بحثی هر چند مختصر درباره اعتبار و یا عدم اعتبار اخبار آحاد، سند روایات و یا راویان واقع در اثنای سند انجام داده، بررسی و کاربردهای آن ها در ابعاد گوناگون فقهی و غیر فقهی مشخص گردیده است. گرچه شیوه علامه و بنای اصلی و فراگیر وی، عدم ذکر اسانید روایات و نقد محتوایی آن هاست، در برخورد با اسناد، گاه سند روایات را به طور کامل و گاهی فقط نام آخرین راوی را یادآور شده، روایت را به مصدر اصلی آن ارجاع داده و احیانا به جرح و تضعیف راویان نیز پرداخته است، اخبار آحاد را در غیر مسائل فقهی حجت ندانسته، با روایات اسباب نزول، به سبب فراوانی جعل و تحریف با احتیاط برخورد نموده و راویان اهل کتاب را عامل اصلی نفوذ اسرائیلیات به ساحت تفسیر تلقی کرده است.

در این نوشتار به قلمرو قرآن و علم پرداخته شده و سه دیدگاه مورد بررسی قرار گرفته است. دیدگاه اول که قائل به رابطه حداکثری بین قرآن و علم است بر وجود همه علوم در قرآن اصرار دارد، مظاهر این دیدگاه در آثار غزالی و ابوالفضل مرسی به چشم می خورد. که در این نوشتار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. مهم ترین دلیل این دیدگاه آیه تبیانا لکل شیء است که ناظر به مسائل هدایتی است و دلالتی بر وجود همه جزئیات علوم در قرآن ندارد.دیدگاه دوم به رابطه حداقلی بین قرآن و علم قائل است که از شاطبی نقل شده و در این نوشتار مورد نقد قرار گرفته است.دیدگاه سوم راهی میانه پیشنهاد می کند که در قرآن مسائل کلی علوم (مثل مبانی، اهداف و اصول) به ویژه در حوزه علوم انسانی مطرح شده است. اما جزئیات علوم در ظواهر قرآن موجود نیست.

قرآن کریم مکرر از زبان وعد و وعید بهره می برد. گروه هایی را تهدید به عذاب بی پایان کرده و گروه هایی را به بهشت جاودان وعده داده است. متکلمین وعیدهای قرآن را مورد تامل جدی قرارداده و در باب مفهوم و مقصود آن ها آراء متفاوتی مطرح کرده اند. وعیدیه همه آنها را لازم الاجرا دانسته اند. متکلمان امامیه و اشاعره، خلف وعید را جایز بلکه واجب شمرده اند. مهم ترین چالش در مقابل این گروه آن بوده است که تجویز خلف وعید مستلزم کذب سخن خداوند است. این اشکال را به صورت های مختلف پاسخ داده اند. در این مقاله پاسخ های مختلف این مشکل نخست مطرح شده و سپس مورد بررسی و نقد قرارگرفته شده است. حاصل بررسی آن بوده که هیچ یک از پاسخ های مطرح شده رضایت بخش نیست. آنگاه به طرح این مساله پرداخته شده که برخلاف تصور متکلمان زبان وعد و وعید در قرآن زبانی است ویژه با قواعد و مختصات ویژه، و از آنجا که زبانی توصیفی نیست به قواعد زبان توصیفی تن در نمی دهد. در فرازی دیگر سعی شده مختصات زبان وعد و وعید در سه بخش بررسی شود:1- زبان وعد و عید زبان خوف و رجاء است، لذا هر گونه تفسیری از آن که با آموزه خوف و رجاء سازگار نباشد، مقبول نیست.2- به همین دلیل این زبان، عام است و از تخصیص ابا دارد، لذا تفسیرهایی که برای حل مشکل کذب سخن الهی، وعیدها و حتی وعده ها را مشروط می شمارند، کارکرد این زبان را نفی می کنند.3- و نیز، به همین دلیل این زبان از حیث واقع نمایی، بر ابهام استوار بوده و از وضوح و روشنی ابا دارد. بنابراین، اصرار بر واقع نمایی یا نمادین بودنش با کار کرد آن ناسازگار است.

یکی از اسلوب های بیانی که در قرآن کریم، فراوان به کار گرفته شده کنایه است. این روش در عین زیبایی خاص خود یکی از مولفه های اعجاز بیانی قرآن را تشکیل می دهد. از آنجا که کنایه در اصل به معنای غیرمستقیم و غیرصریح، سخن گفتن است، بی تردید برای دستیابی به لایه های زیرین و بواطن عمیق کنایه های قرآنی و درک معانی و مفاهیم ژرف آنها باید به روایات اهل بیت (ع) که مبین و مفسر قرآن کریمند، رجوع کرد. به همین منظور در این مقاله تلاش شده ضمن بیان اهمیت، اقسام و فواید کنایه، معنا شناسی این قسم از عبارات قرآنی با استمداد از روایات ائمه هدی (ع) صورت پذیرد.