تحقیقات بیماری های گیاهی
سال:1392 | دوره:2 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

علف های هرز همواره موجب بروز مشکل جدی و آلودگی در باغ های میوه دانه دار شده و میزبان اولیه، ثانویه و اپی فیتی برخی از باکتری های مهم گیاهی هستند که در صورت انتقال به محصول اصلی باعث صدمه و ا ایجاد بیماری می شوند. علف های هرز شایع و مهم در باغ های میوه شامل علف های هرز ک ساله و چند ساله می باشند. در این پژوهش طی دو سال بررسی میزبان های ثانویه، مهم ترین علف های هرز بهاره و دائمی باغ های میوه چناران، گلمکان، قوچان، نیشابور، فریمان و حومه مشهد جمع آوری شد. گیاهان فوق شناسائی و جهت تعیین باکتری ها، به روش های فنوتیپی معمول باکتری شناسی مورد بررسی قرار گرفتند. سپس باکتری های مهم تعیین و قابلیت ایجاد بیماری و وضعیت اپی فیتی آن ها مطالعه شد. نتایج نشان داد باکتری هایی از جنس Xanthomonas sp.، Pseudomonas sp. و Pantoea sp. بصورت اپی فیتی بر روی ولاف وحشی، قیاق، پنجه مرغی، فرز، جو خودرو و پوآ وجود دارند. باکتری های فوق در فصل بهار از روی این گونه ها قابل جدا سازی بودند. باکتری Pseudomonas syringae pv. syringae از برخی علف های هرز تیره گرامینهPoaceae جداسازی و گزارش گردیده است. باکتری Erwinia amylovora عامل آتشک گلابی از علف هرز پنجه مرغی و فرز در باغ بسیار آلوده به این باکتری جداسازی گردید.

در تابستان 1377 و 78، در ک باغ مرکبات واقع در منطقه بابل کنار در جنوب شهرستان بابل، علایم بیماری لکه قهوه ای ا سوختگی ریزوکتونیایی بر روی ک گراس وحشی به نام النا ا ارزن جنگلی (Oplismenus hirtellus) مشاهده گردید. علایم بیماری شامل لکه های تقریبا مدور با قطر متوسط 20 تا 100 سانتی متر بود که در آن لکه، تمام گیاهان موجود پس از نشان دادن لکه های سوخته کوچک روی برگ و غلاف، به گونه کامل سوخته و خشکیده شده، سختیه های قهوه ای تیره رنگ قارچ به فراوانی روی بافت های سالم و سوخته و خاک تشکیل گردید. گیاهان در اواخر تابستان با سرد شدن هوا از مرکز لکه شروع به بهبود کردند و ک الگوی حلقوی ایجاد کردند. در تمام جداسازی ها، ک ریزوکتونیای چندهسته ای از بافت های سوخته جدا شد. بر اساس ویژگی های پرگنه و میلسیوم، قارچ به عنوان Rhizoctonia solani شناسایی شد و گروه آناستوموزی آن AG 1 تعیین گردید. بر اساس ویژگی های کشت سختینه، زیرگروه جدایه ها به عنوان AG 1- IA تعیین شد. قطر متوسط ریسه 7 میکرومتر و تعداد متوسط هسته ها در هر سلول ریسه ای 6.4 عدد بود. پرگنه قارچ بعد از دو هفته رشد روی محیط کشت سیب زمینی، دکستروز آگار (PDA) قهوه ای روشن بود و تعداد زیادی سختینه  قهوه ای تیره با ابعاد 0.7-4 × 1-4.5 میلی متر روی محیط کشت تولید شد. درجه حرارت بهینه آن برای رشد 28 و دماهای کمینه و بیشینه به ترتیب 10 و 35 درجه سانتی گراد بود. نرخ رشد خطی قارچ در دمای بهینه 34 میلی متر در روز بود. بیماری زایی قارچ با قرار دادن قرص های 8 میلی متری از حاشیه پرگنه بر روی برگ ها و غلاف های گیاهان و تولید علایم سوختگی به اثبات رسید و قارچ مجددا از بافت های بیمار جدا گردید. این نخستین گزارش از وجود بیماری لکه قهوه ای (سوختگی ریزوکتونیایی) چمن ها در ایران می باشد و گیاه النا به عنوان میزبان جدیدی برای قارچ R. solani در ایران معرفی می گردد.

ویروس وای سیب زمینی گونه تیپ جنس Potyvirus از خانواده Potyviridae، یکی از عوامل مهم کاهش عملکرد سیب زمینی است که مقدار خسارت آن به عوامل متعددی از جمله رقم سیب زمینی، زمان وقوع آلودگی و سویه ویروس بستگی دارد. در حال حاضر آلودگی به این ویروس در بسیاری از مزارع توتون و سیب زمینی استان گلستان مشاهده می شود. استفاده از ارقام مقاوم موثرترین، اقتصادی ترین و کم خطرترین روش مبارزه و کاهش خسارت بیماری های ویروسی می باشد. این پژوهش با هدف تعیین عکس العمل چهار رقم سیب زمینی رایج در مزارع استان گلستان شامل بورن، بانبا، مارلا و ساتینا در مقابل آلودگی به PVYO و شناسایی منابع احتمالی مقاومت در مقابل این ویروس انجام گرفت. در مرحله هشت برگی بوته های هر رقم به روش مکانیکی با عصاره حاوی سویه PVYO ویروس مایه زنی شد. بوته ها پس از مایه زنی در گلخانه نگهداری شدند و ارزیابی علائم تا چهار هفته انجام گرفت. براساس درجه علائم ثبت شده در ارزیابی ها، تجزیه آماری صورت گرفت. هم چنین این رقم ها با آزمون داس الایزا نیز بررسی شدند. علائم آلودگی به ویروس وای سیب زمینی در تمامی رقم ها ایجاد شد، ولی از نظر شاخص درجه علائم تفاوت هایی وجود داشت. رقم ساتینا تنها رقمی بود که در آزمایش از نظر شاخص درجه علائم نسبت به میانگین کل ارقام، بالاترین شاخص و بیش ترین حساسیت را نشان داد، اما براساس نتایج داس الایزا بالاترین غلظت ویروس در رقم بورن مشاهده گردید.

استفاده از اسانس های گیاهی به عنوان عوامل ضدمیکروبی در چند سال اخیر افزایش افته است. در این بررسی فعالیت ضد قارچی اسانس های نعناع (Mentha piperita)، رازیانه (Foeniculum vulgare) و آویشن (Thymus vulgaris) روی قارچ Sclerotinia sclerotiorum در شرایط آزمایشگاه به روش اختلاط اسانس با محیط کشت PDA در 5 غلظت مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج مشخص کرد که اسانس نعناع تاثیر کافی بر روی رشد میسلیوم قارچ نداشت به گونه ای که با شاهد در سطح ک درصد اختلاف معنی داری را نشان نداد. اسانس رازیانه موثرترین اثر بازدارندگی روی رشد قارچ Sclerotinia sclerotiorum را داشت، چنانکه حداقل غلظت بازدارندگی اسانس رازیانه 150 میکرولیتر در لیتر بود. در ضمن با افزایش غلظت اسانس آویشن میانگین قطر پرگنه قارچ کاهش افت. نتایج این پژوهش نشان می دهد اسانس رازیانه می تواند به عنوان قارچکش طبیعی جهت کنترل بیمارگر S. sclerotiorum مورد استفاده قرار گیرد و هم چنین مشخص شد که افزایش غلظت اسانس و نوع اسانس می تواند تاثیر متفاوتی بر این بیمارگر داشته باشد.

پوسیدگی اسکلروتینیایی ساقه، مهم ترین بیماری کلزا (Brassica napus)، در دنیاست که به وسیله قارچ Sclerotinia sclerotiorum ایجاد می شود. از نخستین سال های رواج این گیاه روغنی در استان گلستان، بیماری ادشده نیز در مناطق گوناگون مشاهده گردیده و به تدریج در همه مناطق کشت کلزا در استان گسترش افته است. جهت بررسی وضعیت آلودگی مزارع استان، طی دو سال زراعی 85-1384 و 86-85، وضعیت آلودگی 80 مزرعه در چهار شهرستان گرگان، علی آباد، کلاله و گنبد مورد ارزیابی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل آماری داده های بیماری بر اساس درصد بوته های آلوده (I) و شدت متوسط بیماری (S) در هر مزرعه انجام گردید. نتایج نشان داد که اختلاف آلودگی مزارع در چهار منطقه ادشده، از لحاظ (P=0.05) I و (P=0.02) S معنی دار می باشد. کم ترین و بیش ترین میانگین درصد بوته های آلوده به ترتیب در مناطق کلاله (10.7 درصد) و علی آباد (22.11 درصد) مشاهده شد، اما حداقل و حداکثر متوسط شدت بیماری به ترتیب در دو منطقه گنبد (5.6 درصد) و علی آباد (17.2 درصد) ثبت گردید. کم ترین و بیش ترین درصد بوته های بیمار به ترتیب مربوط به منطقه گرگان در سال اول (1 درصد) و علی آباد در سال اول (81.5 درصد) بوده است، که ارقام اد شده به ترتیب معادل 0.6 و 66.75 درصد شدت بیماری بوده اند.

نماتد مولد زخم ریش (Pratylenchus loosi Loof, 1960)، مهم ترین عامل خسارت زای چای در ایران است که باعث ایجاد خسارت کیفی و کمی به محصول چای می شود، با توجه به اینکه درصد بالایی از کشت چای در ایران به صورت دیم است، این پژوهش با هدف بررسی تاثیر دوره های گوناگون آبیاری و متعاقب آن تنش خشکی بر فاکتورهای رشدی نهال های چای در دو نوع خاک با بافت لومی- شنی و لومی-رسی آلوده به P. loosi و مقدار جمعیت نماتد انجام گرفت. نهال های چای از کلون امیدبخش 100 در گلدان هایی با حجم 6000 سانتی مترمکعب حاوی خاک آلوده با تراکم جمعیت ک نماتد در گرم خاک کاشته شدند دوره های آبیاری به صورت 7، 21،14 و 28 روز و بدون آبیاری اعمال شدند. تیمارها در فضای باز ایستگاه تحقیقات چای شهید افتخاری فومن (فشالم) به مدت هشت ماه نگهداری شدند و مراقبت های معمول زراعی انجام شد. پس از این مدت نهال ها برداشت شدند و در هر واحد آزمایشی شاخص های رشدی از قبیل ارتفاع، وزن کل، وزن تر ریشه، وزن تر و خشک اندام هوایی و حجم ریشه اندازه گیری شد. شاخص های مربوط به نماتد، شامل مقدار جمعیت در خاک و ریشه نیز تعیین شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تیمارها در شاخص های اندازه گیری شده با کدیگر اختلاف معنی دار آماری داشتند Pratylenchus loosi .در نهال های چای با دور آبیاری مطلوب 7 و 14 روز نسبت به دورهای آبیاری 21، 28 روز و بدون آبیاری تکثیر افت جمعیت نماتد در ریشه با مقدار حجم ریشه و وزن ریشه در دوره های گوناگون آبیاری نسبت کاملا مستقیم نشان داد. نتایج این بررسی نشان داد که علیرغم وجود جمعیت بالای نماتد در دورهای آبیاری 7 و 14روز نهال های چای آبیاری شده با این دوره های آبیاری نسبت به تیمارهای بدون آبیاری و 21 و 28 روز توانایی بیش تری در تحمل آلودگی و خسارت P. loosi داشتند، به گونه که تیمارهای 21 و 28 روز آبیاری با وجود دارا بودن کمترین مقدار جمعیت نماتد در ریشه، بیش ترین کاهش شاخص های رشدی را نشان دادند که می تواند بیانگر تاثیر نماتد حتی در جمعیت کم روی رشد نهال چای در شرایط تنش خشکی باشد که با کاهش رطوبت خاک تشدید می شود. در بافت لومی- شنی، مقدار جمعیت نماتد در ریشه و خاک نسبت به بافت لومی-رسی بیش تر بود. این بررسی مشخص کرد که در دورهای آبیاری 7 و 14 روز که تقریبا نیاز آبی گیاه چای فراهم می شود، نهال ها خسارت کمتری را نسبت به تیمارهایی که آب کمتری دریافت می کنند، متحمل می شوند.

نماتد ریشه گرهی یکی از مهم ترین نماتدهای مهم انگل گیاهی است که خسارت بسیاری به محصولات کشاورزی، بویژه جالیز وارد می سازد. با توجه به این که امروزه استفاده از مواد طبیعی برای کنترل آفات و بیماری های گیاهی در اولویت قرار گرفته است، این پژوهش بمنظور بررسی اثر بازدارندگی عصاره آبی گیاهان چویل،Ferulago angulata  و آویشن شیرازی،Zataria multiflora  بر نماتد مولد گره ریشه،Meloidogyne javanica  در گوجه فرنگی انجام گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب کاملا تصادفی با 3 فاکتور (1- نوع عصاره در 2 سطح چویل و آویشن شیرازی در مقایسه با شاهد آب مقطر، 2- غلظت عصاره در 3 سطح با نسبت های 0.04، 0.2 و 0.4 درصد، 3- اندام عصاره گیری در 3 سطح گل، برگ و ساقه) و در 4 تکرار برای هر تیمار انجام شد. نتایج نشان داد که عصاره هر دو گیاه باعث افزایش چشمگیر درصد مرگ و میر لاروهای سن دوم و کاهش تفریخ تخم نماتد می شود که عصاره 0.4% گل و عصاره های 0.2% و 0.4% برگ چویل با ایجاد بیش از 90% مرگ و میر در لارو سن 2 بر عصاره 0.4 درصدی برگ آویشن شیرازی که 72% مرگ و میر را سبب شده است، برتری نشان می دهد. در حالی که در تیمار شاهد مقدار مرگ و میر 4.33% برآورد گردید، عصاره 0.4% گل چویل با 97.33% مرگ و میر لارو سن 2 بر عصاره 0.4% ساقه این گیاه که 61.67% مرگ و میر را سبب می شود، برتری دارد. عصاره هر دو گیاه موجب کاهش 69 تا 91 درصدی تفریخ تخم می شوند که در این بین تیمار عصاره 0.4% گل چویل با 90.11% جلوگیری از تفریخ تخم، نسبت به همه تیمارها موثرتر بود. نتایج تجزیه شیمیایی، وجود فلاونوئید و تانن را در اندام های گیاهان مورد بررسی را ثابت نمود. تنها اندام فاقد استروئید ساقه چویل بود و ساپونین در هیچیک از اندام های گیاهی مورد آزمایش یافت نشد.

بلایت باکتریایی پنبه با عامل باکتریائی (malvacearum ex. X. axonopodis pv.) Xanthomonas citri pv. malvacearum از بیماریهای مهم قرنطینه ای درکشور محسوب می شود. درخصوص ارزیابی واکنش ارقام مختلف پنبه نسبت به این بیماری در شرایط گلخانه ای گزارش رسمی در دست نیست. برای این منظور از سه مرحله کوتیلدونی، گلدهی وغوزه دهی گیاه برای انجام این پژوهش استفاده شد. در بررسی اثر مایه زنی روی غوزه ها در شرایط آزمایشگاه (درون شیشه ای) از طرح کاملا تصادفی در4 تکرار و در بررسی اثر مایه زنی بر روی گیاهچه ها، غوزه ها و برگ ها در گلخانه از شش تکرار استفاده شد. زادمایه از مخلوط 5 جدایه در غلظت 106 سلول در میلی لیتر تهیه شد. جهت ارزیابی حساسیت برگ ها از سیستم هانتر و ارزیابی حساسیت غوزه ها به روش هیلاکس انجام شد. جهت آزمایش در مرحله گلدهی، برگ ها سه روز متوالی با سوسپانسیون باکتری محلول پاشی شدند. جهت تلقیح غوزه ها نیز از غوزه هایی که در سن سه هفتگی بودند استفاده شد. غوزه ها با سوزن استریل در دو ناحیه زخم و با پنبه آغشته به سوسپانسیون باکتری تلقیح شدند. برای هر یک از مراحل تلقیح روی پنبه ک شاهد در نظر گرفته شد. از آب مقطر استریل به عنوان شاهد استفاده شد. نتایج بررسی ها نشان داد از بین 8 رقم مورد مطالعه حساس ترین آنها، رقم بومی (از گونه (G. herbaceum و سه رقم سای اکرا، سیندوز و بختگان جزو مقاوم ترین ارقام بودند. نتایج مرحله غوزه دهی همسو با نتایج مرحله گلدهی بود. در هر دو آزمایش مقایسه میانگین داده ها نیز نشان داد اختلاف معنی داری بین همه ارقام جز سه رقم بختگان، سای اکرا و سیندوز وجود دارد.