اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1399 | دوره:12 | شماره:46 |تعداد مقالات:8

تعیین حقابه زیست محیطی تالاب امیرکلایه یکی از اهداف سازمان حفاظت محیط زیست جهت بهبود کیفیت آب و احیای اکوسیستم وابسته به آن می باشد. این امر منجر به حفظ محیط طبیعی و ارزش های زیستی تالاب می شود. تالاب امیرکلایه یکی از تالاب های با اهمیت بین المللی ثبت شده در کنوانسیون جهانی حفاظت از تالاب ها (رامسر-1971) است. در طی چندسال اخیر با کاهش آب ورودی به تالاب به دلیل مصارف کشاورزی، این تالاب در بیشتر مواقع سال خشک می باشد. به همین جهت این تالاب در لیست مونترو قرارگرفته که نیاز شدید به احیا و بازسازی دارد. لذا با توجه به مستندات علمی و سوابق مطالعاتی، نیاز آبی تالاب امیرکلایه لاهیجان (در سال 1395) بر اساس زمان مهاجرت پرندگان به روش بیلان آبی تعیین گردید. با توجه به بیلان آبی تالاب، حقابه زیست محیطی برابر 553860 متر مکعب در ماه برآورد گردیده است.

در مطالعه حاضر فون پرندگان زمستان گذران تالاب مصنوعی استان یزد در سال های 1393، 1395 و 1396 مورد بررسی قرارگرفت. این مطالعه در زمره اولین مطالعات انجام گرفته با هدف ممانعت از روند خشک شدن تالاب با تأکید بر حفظ حقآبه و حفاظت از پرندگان مهاجر در تالاب مصنوعی یزد محسوب می شود. داده های سرشماری فصول زمستان و پاییز در سال های 1393، 1395 و 1396 جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت. در این تحقیق 48 گونه پرنده (18 گونه آبزی، 18 گونه کنارآبزی و 12 گونه خشکی زی) شناسایی شد. بیشترین جمعیت پرنده متعلق به چنگر معمولی (528 قطعه)، سار (500 قطعه) و اردک سرسبز (130 قطعه) می باشد. تیره آبچلیکیان با 6 گونه بیشترین تعداد گونه و تیره یلوه ییان با 3 گونه و تعداد کل 531 قطعه پرنده بیشترین تعداد پرنده آبزی را به خود اختصاص داده اند. سال 1396 با 2750 قطعه بیشترین و سال 1395 با 819 قطعه کمترین تعداد را به خود اختصاص داده اند. بیشترین تعداد در سال 1395حدود 2750 قطعه و کمترین تعداد در سال 1395 حدود 819 پرنده شمارش شده است. بیشترین یکنواختی در سال 1395 (62/0) و کم ترین یکنواختی در سال 1393 (39/0) بود. بیشترین تنوع گونه ای سیمپسون و شانون-وینر در سال 1395 به ترتیب 32/4 و 01/2 بود. این بررسی نشان داد تالاب مصنوعی یزد برای برای تأمین زیستگاه برای پرندگان آبزی و خشکی زی دارای اهمیت است و بایستی مدیریت و حفاظت آن مورد توجه قرار گیرد.

ارزش گذاری اقتصادی منابع زیست محیطی بخش قابل توجهی از مطالعات اقتصاد محیط زیست را به خود اختصاص داده است. اقتصاددانان محیط زیست معتقدند که انجام ارزش گذاری اقتصادی برای خدمات و منابع غیربازاری و محیط زیستی امری ضروری است. هدف از این مقاله تعیین ارزش خدمات تفریحی تالاب پیرسلمان شهرستان اسدآباد در استان همدان می باشد. برای این منظور از الگوی هزینه سفر انفرادی در چارچوب تابع تولید خانوار Backer استفاده گردید. بر این اساس تابع تولید تفریح، به منظور محاسبه قیمت سایه ای سفر برآورد گردید. سپس تابع تقاضای سفر، با استفاده از اطلاعات مربوط به قیمت سایه ای سفر، تخمین زده شد. در این مطالعه از تعداد 73 بازدید کننده به روش نمونه گیری تصادفی ساده اطلاعات جمع آوری گردید. پرسش نامه ها در طول فصل بهار و تابستان سال 1393 و در محل تالاب تکمیل شده است. نتایج نشان می دهد که زمان، مسافت و هزینه های سفر بر تولید تفریح مؤثر هستند و هزینه نهایی تفریح، با فرض وجود شرایط رقابتی، معادل 208800 ریال در روز برای تالاب پیرسلمان است که قیمت سایه ای تفریح می باشد. ارزش تفریحی سالانه تالاب نیز برابر 4/626 میلیون ریال محاسبه گردیده است. همچنین تقاضای تفریح، رابطه منفی با قیمت سایه ای تفریح و رابطه مثبت با درآمد دارد. از طرف دیگر تمایل به پرداخت هر بازیدکننده، ارتباط مثبت و معنی داری با کیفیت محیط بازدید، سطح تحصیلات، سن و وضعیت تأهل وی دارد. بنابراین می توان با افزایش کیفیت محیط و ایجاد تسهیلات رفاهی بیشتر از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی، ارزش تفریحی تالاب را ارتقاء داد. همچنین لزوم تدوین سند راهبردی توسعه گردشگری در این منطقه امری اجتناب ناپذیر به منظور داشتن نقشه راهی برای افزایش تعداد بازدیدکننده و کاهش آثار مخرب زیست محیطی است.

تالاب گاوخونی در مرکز فلات ایران به عنوان یکی از مهم ترین اکوسیستم های آبی ایران رویشگاه و زیستگاه گونه های گیاهی و جانوری بومی می باشد. هدف از این پژوهش ارزیابی روند تغییرات تیپ های پوشش گیاهی و شاخص رطوبت خاک (Soil Moisture Index) در منطقه تالاب گاوخونی در بازه زمانی 16 ساله بود. تیپ های گیاهی از طریق بازدید صحرایی در طی سال های 1390 و 1396 مشخص و نقشه آن در نرم افزار ArcGIS 10. 5 ترسیم شد. شاخص رطوبت خاک با استفاده از مفهوم فضای مثلثی بین نمایه گیاهی تفاضل نرمال (NDVI) و دمای سطح زمین (LST) از تصاویر مودیس در بازه زمانی 1380 تا 1396 تولید گردید. نتایج نمایانگر تعداد 24 تیپ گیاهی در منطقه مورد مطالعه در بازه زمانی 1390 تا 1396 بود. تیپ گیاهی Salsola tomentosa-Artemisia sieberi بیشترین مساحت از کل منطقه مورد مطالعه (89630 هکتار) را به خود اختصاص داد. تیپ های گیاهی Astragalus squarosus-Stipagrostis plumosa و Astragalus squarosus کمترین مساحت (158 و 296 هکتار) را به ترتیب در سال های 1390 و 1396 به خود اختصاص دادند. نتایج نشان داد که تغییرات اساسی در پوشش گیاهی از سال 1390 به بعد رخ داده است که شامل حذف برخی از گونه های گیاهی غالب مانند Phragmites australis و Aeluropus littoralis در منطقه بوده است که ممکن است به دلیل کاهش شاخص رطوبت خاک باشد. نقشه های شاخص رطوبت خاک نشان داد که مساحت طبقه کم رطوبت خاک (2/0-0) افزایش ولیکن مساحت طبقات متوسط و خوب (بیش از 2/0) از سال 1380 تا 1396 کاهش یافته است. پایش شاخص رطوبت خاک از طریق تصاویر ماهوارهای به منظور بررسی روند تغییرات پوشش گیاهی در مناطق تالابی که پیشینه تاریخی رطوبتی ثبت نشده است، می تواند روش مناسبی برای نمونه برداری مستقیم و میدانی رطوبت خاک باشد و مدیران مراتع را برای مدیریت حفاظت از گونه های گیاهی در معرض خطر، بهبود برنامه های احیاء و اصلاح اکوسیستم یاری نماید.

رسوبات، نقش مؤثری در کنترل آلودگی یا پالایش آب اکوسیستم تالابی ایفا میکنند و مانند آرشیوی تاریخی، در ثبت فلزات سنگین هستند. تالاب گندمان یکی از 10 تالاب برتر پرنده نگری در ایران است. هدف از این مطالعه، بررسی شدت آلودگی رسوبات تالاب گندمان به فلزات سنگین سرب، کادمیوم، مس و روی می باشد. بدین منظور، نمونه برداری از رسوبات در تابستان و پاییز سال 1396 به صورت یکبار نمونه برداری در نیمه هر فصل، در 12 ایستگاه با در نظر گرفتن قابلیت دسترسی و فاصله از محل تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی به صورت دستی انجام شد. در کل تعداد 36 نمونه رسوب در هر فصل و در کل، 72 نمونه از عمق20 سانتی متری برداشت و به آزمایشگاه منتقل شدند. غلظت فلزات سرب، روی، کادمیوم و مس نمونه ها با استفاده از دستگاه جذب اتمی اندازه گیری گردید. میانگین غلظت سرب، روی، کادمیوم و مس در تالاب گندمان، به ترتیب 34/26، 98/61، 25/1 و 75/18 میلی گرم بر کیلوگرم به-دست آمد. مقایسه میانگین غلظت فلزات با مقادیر استاندارد کیفیت رسوب کانادا برای آب های شیرین (ISQG) نشان داد که میزان مس و سرب موجود در رسوبات از میزان استاندارد (ISQG) کمتر است، اما روی نزدیک به مرز استاندارد (ISQG) قرار گرفته و کادمیوم بیش از میزان استاندارد (ISQG) است. آلودگی به کادمیوم ناشی از مصرف آفت کش ها و کودهای کشاورزی در اراضی گسترده کشاورزی در اطراف تالاب گندمان است که زهاب کشاورزی خود را به این تالاب سرازیر می کنند.

سامانه سودانی مهم ترین سامانه تأمین کننده بارش و ذخایر آبی حوضه های آبریز جنوب کشور است. در سال هایی که شرایط همدیدی مناسبی برای تقویت و گسترش این سامانه برروی ایران فراهم می شود، نه تنها بخش جنوبی کشور بلکه بیشتر قسمت های کشور با نزولات جوی خوبی همراه است؛ بنابراین افزایش یا کاهش تعداد سامانه های سودانی ورودی به منطقه، در ساختار اکوبیولوژیکی تالاب ها و بیلان آبی پرآب ترین حوضه های آبی در جنوب و جنوب غرب کشور بسیار مهم و حیاتی است. در پژوهش حاضر هدف مطالعه روند تاریخی ورود این سامانه (2017-1995)به این بخش از کشور است. ازاین رو، پس از صحت سنجی داده های بارش روزانه 1995 تا 2017 ایستگاه های منتخب، سامانه های بارشی با منشأ سودانی مستقل برپایه سنجه های انتخابی از سه مسیر اصلی هرمزگان، بوشهر و خوزستان (به تفکیک سال، ماه و دوره تداوم) شناسایی و با به کارگیری روش های آماری خط بهترین برازش، من-کندال و تخمینگر شیب سن، تغییرات زمانی آن ها در سطح اطمینان 95 درصد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد؛ علی رغم وجود روند و شیب تغییرات کاهشی در فراوانی ورود سامانه-های سودانی، اما به علت عدم معنی داری بیشتر روند ها، فراوانی ورود سامانه های سودانی در هر سه مسیر دارای حالت پایدار و فاقد روندی است که بتوان آن را به تغییرات آب و هوایی نسبت داد. بااین حال دوره تداوم بارش سامانه های سودانی در هر سه مسیر کوتاه مدت و عموماً به صورت سامانه های 1 تا 3 روز و بندرت دوره فعالیت آن ها 5 روزه و بالاتر است؛ بنابراین قلت و ماهیت رگباری و کوتاه مدت بارش سامانه های سودانی را، همچنان باید به عنوان یک اصل پذیرفت و در آینده منتظر وقوع خشک سالی و بارش های شدید و سیل آسا از سامانه سودانی بود. در نتیجه وضعیت پایداری اکوسیستم های آبی تالاب ها و حوضه های آبی جنوب و جنوبغرب کشور در آینده شکننده خواهد بود.

در سال های اخیر گرم شدن و تغییرات آب و هوایی کره زمین با پیآمدهای ناگوار و فراوانی در جوامع انسانی همراه بوده است. تغییر در الگوهای آب و هوایی می تواند به وقوع سیل های شدید، گرما و سرماهای شدید، تکرار بیشتر خشکسالی ها و گرم شدن جهانی هوا منجر شود. این افزایش دمای زمین باعث بر هم خوردن تعادل اقلیمی کره زمین شده و تغییرات اقلیمی گسترده ای را در اغلب نواحی کره زمین موجب گردیده است که از آن به عنوان تغییر اقلیم یاد می شود. بنابراین شناسایی الگوهای دمایی در آینده می تواند در مطالعات آب وهواشناختی و علوم مرتبط دیگر بسیار مفید باشد. این کار تحقیقی در سال 1398 در شهر اهواز انجام شده است. هدف از این تحقیق شبیه سازی دمایی در بازه زمانی 36 (2050-2015) ساله با استفاده از داده های مدل گردش عمومی هوا در جنوب غرب ایران می باشد. در این تحقیق به منظور شبیه سازی دمای روزانه از پایگاه داده EH5OM استفاده گردید. پس از استخراج داده ها، با استفاده از تکنیک های زمین آمار پهنه بندی به روش کریجینگ معمولی (OK) پراکنش مکانی و زمانی الگوهای دمایی به کمک نرم افزار ARCGIS انجام گرفت. با استفاده از داده های مدل گردش عمومی هوا در طی دوره 36 ساله، الگوهای دمایی ماهانه، فصلی و سالانه منطقه، میان یابی و نقشه های مربوطه ترسیم شد. بر اساس نتایج حاصله الگوهای دمایی حاکم در مقطع زمانی سالانه، کاملاً بر توپوگرافی منطقه مورد مطالعه، منطبق است که نشان دهنده تأثیر قوی ارتفاع بر دما می باشد. بالاترین میانگین دما شبیه سازی شده در مقطع زمانی سالانه مربوط به ایستگاه بندر ماهشهر با 25/26 سانتی گراد و کمترین دما نیز متعلق به الیگودرز با 56/12 سانتی گراد است. همچنین ماه جولا با انحراف معیار 9/3 در تمامی ایستگاه ها بالاترین مقدار دما و ماه ژانویه با انحراف معیار 6/4 نیز کمترین مقدار دما به دست آمد.

مطالعه و برنامه ریزی و اجرای عملیات حفاظتی، احیایی و مدیریتی، منجر به بهره برداری صحیح و معقول از منابع طبیعی تجدید شونده و توسعه پایدار شده که این امر از عوامل مهم و زیربنای de رشد اقتصادی و خودکفایی است. یکی از این منابع حیاتی، آب و خاک است. این پژوهش به بررسی مدل های اکولوژیکی حوزه آبخیزداری نی زار قم در سال 1391 از منظر کاربری های کشاورزی، مرتعداری و جنگلداری پرداخته شده است. مساحت این حوزه آبخیز حدود 38/12821 هکتار یا 82/12 کیلومتر مربع است. با توجه به وسعت حوزه و شبکه آبراهه های فرعی داخل آن، در این پژوهش محدوده طرح به 9 زیرحوزه مستقل و غیرمستقل تقسیم شده است. ابتدا نقشه های به دست آمده برای کاربری مختلف با یکدیگر ادغام و توان هر منطقه برای کاربری های مختلف به دست آمده است. در مرحله بعد با روش کیفی-قیاسی و با کمک نقشه کاربری موجود به تعیین بهترین و اولویت دارترین کاربری اقدام شده است. پس از تعیین اولویت بندی های مناسب برای تمام بخش های منطقه مورد مطالعه، یازده نوع کاربری برای بخش های مختلف مناسب تشخیص داده شده است. با مقایسه نقشه کاربری موجود و کاربری های مناسب در منطقه مورد مطالعه که در این پژوهش به دست آمده است، چند نوع تناقض قابل مشاهده است. مهم ترین آن مربوط به حدود 40 هکتار از اراضی زراعت واقع در جنوب شرق و جنوب غرب منطقه است که برای این کاربری مناسب نبوده و بایستی به مرتع یا علوفه کاری تبدیل شود. دسته دیگر از تناقض ها مربوط به اراضی مرتعی دارای محدودیت بوده که بایستی به صورت حفاظت شده و تنها برای استفاده حیات وحش مورد استفاده قرار گیرند. دسته دیگر مربوط به اراضی دارای پتانسیل کشاورزی بوده که عمدتاً در بخش شرقی منطقه مورد مطالعه واقع شده و می تواند جهت کشت آبی مورد استفاده قرار گیرد.