معرفت فرهنگی اجتماعی
سال:1390 | دوره:3 | شماره:1 (پیاپی 9) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:زیبایی، به منزله یکی از ریشه دارترین خواست های فطری آدمی، و هنر، به منزله نمود عملی خواست زیبایی در ساحت حیات انسان، دو مقوله بسیار مهم اند که با دین، اخلاق و اغلب دیگر ساحت های زندگی آدمی پیوند هایی وثیق دارند. از همین روی، و با نظر به فراگیری روزافزون دامنه تاثیر هنر در زندگی فردی و اجتماعی انسان در روزگار ما، ضرورت پژوهش های بنیادی و کاربردی، به ویژه با نگاهی بومی و دینی در این زمینه دوچندان شده است. در این مقاله، که به بررسی اندیشه های آیت اله مصباح در باب هنر دینی و هنرمند متعهد اختصاص یافته، نخست به آرای ایشان در باب هنر و زیبایی و نسبت آن دو و نیز نسبت زیبایی و هنر با ارزش ها و نسبیت در هنر، اشاره می شود. سپس در باب «هنر دینی و هنر اسلامی»، عناصر قوام بخش هنر دینی و اسلامی بررسی می گردد. نماد و بیانگری در این هنرها گام بعدی این پژوهش است، و همچنین ویژگی های هنرمند متعهد، و پس از آن اولویت سنجی در حوزه هنر در نظام آموزشی دینی کاویده شده است.   چکیده عربی:إن الجمال هو بمنزلة أحد أکثر متطلبات الإنسان الفطریة جذریة، والفن هو بمنزلة تحقق عملی لإرادة الجمال فی حیاة ابن آدم، وهما مقولتان هامتان للغایة حیث لهما صلة وثیقة بالدین والأخلاق ومعظم جوانب حیاة البشر. ومن هذا المنطلق ونظرا لاتساع نطاق تأثیر الفن فی الحیاة الفردیة والاجتماعیة فی عصرنا الحاضر یوما بعد یوم، فإن ضرورة الأبحاث الأساسیة والعملیة فی هذا المضمار تتضاعف، ولا سیما فی إطار نظرة محلیة ودینیة.یقوم الباحثان فی هذه المقالة بدراسة آراء آیة الله مصباح الیزدی (حفظه الله) فی مجال الثقافة الدینیة والفنان الملتزم، حیث تطرقا أولا إلی بیان آرائه فی مجال الفن والجمال ونسبة هاذین المفهومین إلی بعضهما، ونسبتهما إلی المبادئ، کما وضحا النسبیة فی الفن. ثم قاما بدراسة العناصر التی یتقوم بها الفن الدینی والإسلامی فی مجال الفن الدین والإسلامی. وبعد ذلک ذکرا خصائص الفنان الملتزم والأولویات فی مجال الفن للنظام التعلیمی الدینی.

چکیده فارسی:فمینیسم جنبشی است که با داعیه دفاع از حقوق زنان در حوزه تمدنی غرب و با بهره گیری از اصول و مبانی آن، پای به عرصه اندیشه های سیاسی و اجتماعی نهاد و کوشید تا در ساحت های گوناگون زندگی اجتماعی، غبار غربت از چهره زنان بشوید و با واکاوی عوامل فرودستی آنان، به مبارزه با این عوامل بپردازد و با همین هدف، به نقد و بررسی تاریخ هنر و زیباشناسی همت گماشت. نکته محوری فمینیست ها شناخت تحلیل زندگی فرهنگی با توجه به تمایز جنسی مرد و زن است. پرسش عمده آنان این است که چرا زنان در تاریخ هنر جایگاهی ندارند؟ از نظر آنها، تاریخ هنر و زیباشناسی، هیچ گاه هنر زنان را به رسمیت نشناخته و با ترویج اندیشه ها و اتخاذ سیاست های خاص، بر نادیده گرفتن خلاقیت هنری زنان، تاکید کرده است و به جای آن، با موضوع قرار دادن بدن زنان برای آفرینش های هنری، به فرودستی زنان دامن زده است. فمینیست ها برای مقابله با تاریخ هنر مردمحور، از راهکارهای مختلفی در خلق آثار هنری استفاده کرده و با نقد فلسفه و تاریخ هنر سنتی زمینه حضور بیشتر زنان را در عرصه های گوناگون هنری فراهم ساخته اند، اما هنر فمینیستی به دلیل بی توجهی به شخصیت حقیقی زن و عدم واقع گرایی و نیز افراطی گری در ارائه راهکارها، نه تنها به کاهش ستم به زنان در عرصه هنر کمک نکرده، بلکه زمینه ساز ظهورگونه های دیگر از ستم بر زنان شده است.   چکیده عربی:إن النزعة النسویة (فمینیزم) هی حرکة نشأت فی الحضارة الغربیة بدعوی الدفاع عن حقوق المرأة، وتغلغلت فی مضمار الفکر السیاسی والاجتماعی من خلال اعتمادها علی أصول الأنوثة ومبانیها، وحاولت انتشال النساء من غیاهب الظلام فی مختلف مجالات الحیاة الاجتماعیة، وکافحت عوامل تحقیر المرأة عبر تحلیلها لهذه العوامل، وبهذا الهدف قامت بنقد تحلیل تأریخ الفن ومعرفة الجمال. النقطة المحوریة لأتباع هذه النزعة هی معرفة تحلیل للحیاة الثقافیة فی إطار التباین الجنسی بین الرجل والمرأة، والسؤال الأساسی الذی یطرحونه هو: لماذا لا تتمتع النساء بمنزلة فی تأریخ الفن؟ فهم یعتقدون أن تأریخ الفن ومعرفة الجمال لم یعترفا بفن النساء بشکل رسمی مطلقا، وکذلک فقد أکدا علی إهمال الابداع الفنی للنساء من خلال ترویج أفکار وبرامج خاصة، وبدلا عن ذلک تشبثوا بوضاعة المرأة بتسخیر جسمها للابداعات الفنیة. ولکی یواجهوا تأریخ الفن المرتکز إلی الرجل، اعتمدوا علی سبل مختلفة فی ابداع الآثار الفنیة، وعن طریق نقد الفلسفة وتأریخ الفن التقلیدی مهدوا الأرضیة لحضور المرأة فی جمیع المجالات الفنیة. ولکن الفن النسوی لم یکن مجدیا لتقلیل مستوی الظلم الذی تعانی منه المرأة فی مجال الفن، بل أدی إلی تمهید الأرضیة لظهور أنواع أخری من هذا الظلم، وذلک بسبب عدم اکتراثه بالشخصیة الحقیقیة للمرأة ولبعده عن أیة رؤیة واقعیة ونظرا لتطرفه فی طرح سبل الحل.

چکیده فارسی:«نظریه فطرت»، سرشتی برای انسان تصویر می کند که الهی، فراگیر، تبدیل ناپذیر، غیراکتسابی و مصون از خطاست و سایر موجودات، بدین سیاق از آن بهره مند نیستند. ازاین رو، فطرت، وجه تمایز انسان از سایر موجودات است. ورود مفهوم «فطرت» به مبادی علوم مختلف، تبعات معرفتی فراوانی به همراه دارد. نظریه فرهنگی، یکی از دانش هایی است که با ورود مفهوم «فطرت» بدان، دستاوردهای علمی مهمی حاصل خواهد شد. «ابتناء بقاء فرهنگ ها بر عناصر فطری»، «بهره مندی همه فرهنگ ها از فطرت الهی»، «معتبر دانستن بخشی از تفاوت های فرهنگی جوامع»، «تحلیل بحران های فرهنگی بر اساس فطرت»، «رأی به تعالی پذیری همه فرهنگ ها»، «فطری دانستن ارتباطات»، «امکان گفت وگوی فرهنگ ها با زبان فطرت»، «مفاهمه ذاتی فرهنگ ها با فرهنگ دینی» و «ورود به سیاست گذاری فرهنگی مبتنی بر نظریه فطرت»، در جمله موضوعاتی هستند که در این مقاله، به عنوان دلالت های نظریه فطرت در نظریه فرهنگی مورد بررسی و نقد قرار گرفته اند.   چکیده عربی:إن نظریة الفطرة تصور للإنسان فطرة تتصف بأنها: إلهیة - شاملة - غیر قابلة للتغییر - لیست اکتسابیة - مصونة من الخطأ - لا یوجد کائن آخر یتصف بها. لذا فإنها تعد وجها لتمایز الإنسان عن سائر المخلوقات.وبالطبع فإن سریان مفهوم الفطرة فی مبادئ مختلف العلوم له تبعات معرفیة کثیرة. أما النظریة الثقافیة فهی واحدة من العلوم التی تحدث فیها إنجازات علمیة هامة عبر سریان مفهوم الفطرة فیها. ومن المواضیع التی یتناولها الباحث فی هذه المقالة بالنقد والتحلیل بصفتها دلالات علی نظریة الفطرة فی رحاب النظریة الثقافیة، ما یلی: (استناد بقاء الثقافات إلی العناصر الفطریة)، (اتصاف جمیع الثقافات بالفطرة الإلهیة)، (القول باعتبار بعض الاختلافات الثقافیة فی المجتمعات)، (تحلیل الأزمات الثقافیة علی أساس الفطرة)، (القول بکون جمیع الثقافات متعالیة)، (الإیمان بفطریة العلاقات)، (إمکانیة حوار الثقافات بلسان الفطرة)، (وجود تفاهم ذاتی بین جمیع الثقافات والثقافة الدینیة)، (الدخول فی البرنامج الثقافی المستند إلی نظریة الفطرة).

چکیده فارسی:یکی از بهترین شاخص ها در ارزیابی عملکرد فرهنگی یک نظام، الگوهایی است که هر نظام یا فرهنگ از طریق تولیدات و محصولات فرهنگی، مثل فیلم های سینمایی ارائه می دهد. از مهم ترین الگوهایی که سینمای ایران می تواند به جامعه اسلامی ارائه دهد، الگوی شخصیتی مرد و زن مسلمان است. انتظار این است که سینما با واقع بینی و شناخت برگرفته از فرهنگ اسلامی، به ارائه الگوی مناسب از شخصیت مرد یا زن بپردازد.هدف از این نوشتار، بررسی شخصیت مرد در فرهنگ اسلامی ایرانی و تطبیق آن با فیلم سینمایی «واکنش پنجم» می باشد. بعد اسلامی این فرهنگ، از متون دینی، و بعد ایرانی آن از بررسی اشعار سعدی به دست آمده است. همچنین برای نمونه، فیلم سینمایی «واکنش پنجم» با روش تحلیل روایت و تحلیل رمزگان جان فیسک، تجزیه و تحلیل شده است. حاصل اینکه ویژگی های ارائه شده در این فیلم برای شخصیت مرد، نه تنها با فرهنگ اسلامی تطبیق ندارد، بلکه غالبا برخلاف آن است.   چکیده عربی:أحد أفضل العوامل فی تقییم الأداء الثقافی لنظام ما هو تقییم المثل التی یطرحها عن طریق محصولاته الثقافیة کالأفلام السینمائیة. ومن أهم المثل التی یمکن أن تطرحها السینما الإیرانیة للمجتمع الإسلامی، هی المثل الشخصیة للرجل والمرأة المسلمین. ومن المرتقب أن تطرح هذه السینما أنموذجا مناسبا لشخیة الرجل أو المرأة عن طریق الواقعیة والمعرفة المستوحاة من الثقافة الإسلامیة. الهدف من تدوین هذه المقالة هو دراسة شخصیة الرجل فی الثقافة الإسلامیة الإیرانیة وتطبیقها علی الفلم السینمائی «الرد الخامس».البعد الإسلامی لهذه الثقافة تم استنتاجه من النصوص الدینیة، والبعد الإیرانی لها تم استنتاجه من أشعار سعدی الشیرازی. وکذلک فقد تم تحلیل مضمون هذا الفلم بطریقة تحلیل الروایة والتحلیل الرمزی لـ «جون فیسک». والنتیجة هی أن الخصائص التی تم طرحها فی هذا الفلم لا یمکن تطبیقها علی شخصیة الرجل فی الثقافة الإسلامیة، بل غالبا ما تکون علی خلاف ذلک.

چکیده فارسی:حکمت متعالیه در زمره گنجینه های اسلامی است که دلالت ها و لوازم فراوانی برای طرح ریزی فلسفه علوم اجتماعی دارد تا از این مسیر بتوان به تغییر در علوم اجتماعی نایل شد. هنگامی می توان به چنین هدفی دست یافت که پرسش هایی از سنخ فلسفه علوم اجتماعی طراحی کنیم و به این نظام حکمی عرضه داریم تا از این طریق دلالت ها و لوازم آن را بر مبنای حکمت متعالیه به دست آوریم. این پژوهش، از روش تحلیلی برهانی سود جسته است. حکمت متعالیه، هستی ای فراتر از فهم انسان باور دارد و جهان اجتماعی نیز همان سپهر معنایی است که انسان به واسطه حرکت جوهری در پرتو اتحاد علم و عالم و معلوم، به آن سپهر معنایی دست می یابد. این سپهر معنایی اگر با نظام معنایی توحیدی هم سان باشد، جامعه فاضله را در تاریخ خود محقق می سازد؛ در غیر این صورت، جوامع غیرفاضله را وارد تاریخ ساخته است.   چکیده عربی:إن الحکمة تندرج فی قائمة التراث الإسلامی حیث لها دلالات ولوازم کثیرة لطرح فلسفة العلوم الاجتماعیة التی یمکن عن طریقها تحقیق تغییرات فی العلوم الاجتماعیة. ویمکن تحقیق هکذا هدف من خلال طرح استفسارات من سنخ فلسفة العلوم الاجتماعیة وعبر طرح هذا النظام الحکمی لکی یتسنی لنا معرفة دلالاته ولوازمه علی أساس الحکمة المتعالیة. والأسلوب الذی اتبعه الباحثان فی هذه المقالة هو تحلیلی مبرهن. الحکمة المتعالیة هی نواة تتعدی فهم الإنسان، والعالم الاجتماعی أیضا هو نفس سماء المعنی الذی یعرفه الإنسان بواسطة الحرکة الجوهریة فی رحاب اتحاد العلم والعالم والمعلوم، وهذا الإطار فی المعنی إذا ما کان متحدا مع نظام المعنی التوحیدی، فسوف یتحقق المجتمع الفاضل فی التأریخ، وفی غیر هذه الحالة فإن المجتمعات الفاضلة سوف تدخل التأریخ.

چکیده فارسی:هر مکتب فلسفی با ارائه گزاره های هستی شناختی، معرفت شناختی و انسان شناختی خود، زمینه طرح سنخ خاصی از نظریات فرهنگی را فراهم می سازد. برای نمونه، فلسفه هوسرل، شکل گیری نظریه فرهنگی پدیدارشناسی را ممکن نمود و فلسفه هگل برخی از اصول موضوعه نظریه فرهنگی مارکسیستی را مهیا ساخت. «نظام حکمت صدرایی» نیز از قاعده فوق مستثنی نیست و ظرفیت ارائه یک چارچوب نظری روشن برای طرح نظریه فرهنگی را داراست.در سال های اخیر، عموما محققان در ذیل مباحث فلسفی مربوط به اثبات وجود جامعه، به طرح «نظریه فرهنگ صدرایی» اهتمام ورزیده اند. با توجه به اینکه نظریه مذکور تاکنون به صورت یکجا و منسجم انتشار نیافته است، این مقاله تلاش دارد ضمن اشاره به مبادی فلسفی نظریه فرهنگ صدرایی، تقریری منسجم و منظم از نظریه فرهنگ صدرایی ارائه دهد.   چکیده عربی:کل مدرسة فلسفیة تمهد الأرضیة المناسبة لطرح نوع محدد من النظریات الثقافیة عبر تقدیمها مقولات وجودیة ومعرفیة وإنسانیة، وعلی سبیل المثال فإن فلسفة «إدموند هوسرل» جعلت من الممکن تحقق نظریة الظهور الثقافی، وفلسفة «فریدریک هیجل» قد وفرت بعض الأصول الوضعیة للنظریة الثقافیة المارکسیة. أما نظام الحکمة الصدرائیة فإنه لیس مستثنی من القاعدة أعلاه وله القدرة علی الکافیة لوضع إطار نظری واضح لطرح نظریة ثقافیة.فی السنوات الماضیة اهتم الباحثون بطرح نظریة الثقافة الصدرائیة فی إطار الأبحاث الفلسفیة المتعلقة بإثبات وجود مجتمع، ونظرا لکون النظریة المذکورة لحد الآن لم تنتشر فی مجال واحد ومنسجم. یسعی الباحث فی هذه المقالة إلی ذکر تقریر منسجم ومنظم لنظریة الثقافة الصدرائیة من خلال إشارته إلی الأصول الفلسفیة النظریة للثقافة الصدرائیة.

چکیده فارسی:همواره بحث از جمعیت، و بررسی آثار و پیامدهای آن از جمله مباحث مهم و جذاب بوده است. در مقاطعی از تاریخ کشور ما، سیاست دولت مردان بر فزونی جمعیت و در مقاطعی دیگر بر کنترل و کاهش آن بوده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بحث کنترل جمعیت به یک سیاست راهبردی تبدیل شد. نتیجه آن سیاست، امروز به بار نشسته و جامعه ایران را با معضل گسل و گسست نسلی، و پیری مفرط جمعیت مواجه ساخته است. از این رو، امروز تاکید مسوولان امر بر فزونی جمعیت و دست شستن از سیاست کنترل جمعیت می باشد. به نظر می رسد، این موضوع و اتخاذ سیاست پیشگیرانه، نیازمند توجه به زیرساخت های نهادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، ساختاری، زمینه ای، و امکانات، ظرفیت ها، محدودیت ها و مولفه های فرهنگی، دینی و اجتماعی است. به یک باره نمی توان فزونی جمعیت را امری ناپسند و کنترل آن را امری مطلوب تلقی کرد و یا به عکس.این مقال، با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی به واکاوی سیاست کنترل جمعیت و آثار و پیامدهای آن می پردازد.   چکیده عربی:إن البحث حول تحدید النسل ودراسة آثاره ونتائجه کان دائما من الأبحاث الهامة والجذابة، ففی فترات من تأریخ بلدنا کانت سیاسة المسؤولین تدعو إلی زیادة عدد السکان وفی فترات أخری کانت سیاستهم السیطرة علیه وتحدیده. بعد انتصار الثورة الإسلامیة تحول موضوع تحدید النسل إلی سیاسة استراتیجیة، حیث تحققت نتائجها فی عصرنا الحاضر وواجه المجتمع الإیرانی مشکلة جمود النسل وانقطاعه وشیوع الشیخوخة، لذلک یؤکد المسؤولون الیوم علی ضرورة زیادة عدد السکان والتخلی عن سیاسة تحدید النسل. یبدو أن هذا الموضوع ومسألة اتباع سیاسة وقائیة، هما بحاجة إلی الاهتمام بالقواعد التالیة: الجذور الأساسیة، الثقافیة، الاجتماعیة، الاقتصادیة، الهیکلیة، الارتکازیة، الامکانیات، القدرة الاستیعابیة، الأطر المحدودة، العوامل الثقافیة، العوامل الدینیة، العوامل الاجتماعیة. وبالطبع لا یمکن القول إن زیادة النسل هو أمر مطلوب وتحدیده أمر مرفوض، وکذلک لا یمکن القول بالعکس من ذلک.یقوم الباحث فی هذه المقالة بدراسة سیاسة تحدید النسل وبیان آثاره ونتائجه بأسلوب تحلیلی وثائقی.