مطالعات اقتصادی کاربردی ایران (مطالعات اقتصادی کاربردی)
سال:1400 | دوره:10 | شماره:38 |تعداد مقالات:9

دستیابی به خوشبختی همیشه یکی از اهدافی است که توسط جوامع بشری دنبال می شود و مورد توجه بسیاری از سیاست گذاران، اندیشمندان و محققان قرار گرفته است. در همین حال، رابطه بین درآمد نفت و خوشبختی در کشورهای صادرکننده نفت موضوع مهمی است که بندرت مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، هدف مقاله حاضر آزمایش پارادوکس ایسترلین با استفاده از فرضیه نفرین منابع و بررسی تاثیر آستانه رانت نفت بر خوشبختی در کشورهای اوپک در دوره 2005-2016 است. برای این منظور، عوامل موثر بر خوشبختی با استفاده از مدل پانل آستانه پویا مدل سازی شدند. نتایج برآورد نشان داده است که پارادوکس ایسترلین در کشورهای اوپک وجود دارد. به عبارت دیگر ابتدا افزایش نسبت رانت نفت به تولید ناخالص داخلی موجب بهبود شادی در کشورهای نفتی شده است و پس از عبور از حد آستانه 43%، افزایش نسبت رانت نفت به تولید ناخالص داخلی موجب کاهش شادی در این کشورها شده است.

یک نظام بانکی سالم و سودآور، به صورت بهتری می تواند در مقابل شوک های اقتصادی مقاومت کرده و نقش پررنگ تری در پایداری و ثبات سیستم مالی ایفاء کند. این نظام بانکی، هنگامی محقق می شود که تک تک نهادهای مالی فعال در بازار پول آن کشور سالم باشند و از شاخص های مالی مناسب برخوردار باشند. تجربه ی وقوع بحران مالی اخیر و آثار مخرب ناشی از انتقال بحران از بخش پولی به بخش واقعی اقتصاد، اهمیت توجه هرچه بیشتر به موضوع سلامت بانکی را آشکار ساخته است. لذا در این مقاله، بررسی عوامل موثر بر نسبت کیفیت دارایی نظام بانکی کشور، به عنوان یکی از شاخص های اصلی سلامت نظام بانکی، با تاکید بر چرخه های تجاری، متغیرهای کلان اقتصادی و متغیرهای بانکی، طی دوره ی زمانی 1380-1397، به عنوان هدف اصلی مدنظر است. قلمرو تحقیق حاضر، 29 بانک شامل اقتصاد نوین، انصار، پارسیان، پاسارگاد، پست بانک، آینده، تجارت، توسعه تعاون، توسعه صادرات، دی، رفاه، سامان، سپه، سرمایه، سینا، شهر، صادرات، صنعت و معدن، قرض الحسنه مهر ایران، کارآفرین، کشاورزی، مسکن، ملت، ملی، قرض الحسنه رسالت، حکمت ایرانیان، گردشگری، خاورمیانه و ایران زمین است. در این مطالعه، جهت رسیدن به اهداف مورد نظر، از الگوی پانل پویا (GMM) استفاده شده است. نتایج حاصل از بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که چرخه های تجاری ارتباط منفی و معنی داری با کیفیت دارایی نظام بانکی دارد. همچنین، تمامی متغیرهای کلان اقتصادی و بانکی، ارتباط معنی داری با نسبت کیفیت دارایی نظام بانکی دارند.

این مقاله تحت منطق فازی چارچوبی تحلیلی با هدف ارزیابی رابطه بین فقر، توزیع درآمد و رشد اقتصادی ارایه می دهد. نتایج نشان می دهد که ازتباط مثبتی میان رشد اقتصادی و فقر برقرار است. به عبارت دیگر رشد اقتصادی تاثیرات منفی بر کاهش فقر در ایران داشته است. نتایج محاسباتی مبتنی بر منطق فازی در ایران نشان می دهد که ایده آل ترین شرایط زمانی به وجود می آید که رشد اقتصادی به طور میانگین 8 درصد باشد و ضریب جینی نزدیک به 38. 5 درصد است.

هدف این مقاله بررسی هم حرکتی بین قیمت نفت اوپک و عایدی بازار بورس تهران است. برای تجزیه و تحلیل ارتباط بین دو متغیر از رویکرد همدوسی موجک و از داده های روزانه دوره 2009-2020 استفاده شد. یافته ها نشان دادند که بین قیمت نفت و عایدی بازار سهام رابطه مثبتی وجود دارد. مقایسه داده ها در مقیاس زمانی سالانه نشان داد که قیمت نفت و عایدی بازار سهام از 2009 تا 2011 هم فاز هستند و رابطه مثبت بین آنها مشاهده می شود. از اواخر 2011 تا اواسط 2015 هر دو متغیر هم فاز هستند و قیمت نفت عامل حرکت بازار سهام است. طی دوره 2015 تا 2020 هر دو متغیر هم فاز هستند، اما هم دوسی بین قیمت های نفت و بازده بازار سهام مشاهده نمی شود. براساس نتایج، قیمت نفت یکی از اصلی ترین عواملی است که بازار سهام ایران را تحت تاثیر قرار می دهد؛ و عدم تاثیر علیت قیمت نفت بر بازده بازار سهام در برخی از دوره ها به این معنی نیست که قیمت نفت بر بازار سهام اثر نمی گذارد. همانطور که گفته شد، در بیشتر دوره ها قیمت نفت و عایدی بازار سهام هم فاز هستند.

امید به زندگی و مرگ و میر نوزادان ازجمله مهمترین شاخص های ارزیابی کارایی سیستم سلامت اجتماعی محسوب می شوند. حجم بزرگی از مطالعات انجام شده در حوزه اقتصاد بهداشت مربوط به اثرات خطی و یکجانبه متغیرهای اصلی کلان اقتصادی اقتصادی از قبیل نابرابری درآمد و رشد اقتصادی بر روی شاخصهای اقتصاد بهداشت بوده اند و کمتر به اثرات دوجانبه و همزمان توجه شده است. ازین روی، مقاله حاضر به بررسی اثر دوجانبه و همزمان متغیرهای اشاره شده در اقتصاد ایران می پردازد. بدین منظور دستگاه معادلات همزمان مبتنی بر متغیرهای امید به زندگی، مرگ و میر نوزادان و رشد اقتصادی با درنظر گرفتن ضریب جینی در معادلات طی دوره زمانی 1395-1360 برآورد گردیده است. یافته ها نشان می دهند که رشد درآمدملی بطور مثبت و با ضریب تاثیر 31% شاخص امید به زندگی ایرانیان را تحت تاثیر قرار می دهد ولی رشد اختلاف طبقاتی و نابرابری درآمدی، اثری منفی بر این شاخص داشته است. همچنین، با افزایش بودجه مراقبت و بهداشت در ایران، شاخص مرگ و میر نوزادان رشدمنفی چشم گیر 81% را تجربه نموده است که اهمیت نقش مجلس و قوه مقننه در تصویب و ارتقاء بودجه وزارت بهداشت و تسهیل دست یابی به سطوح بالاتری از شاخص های بهداشتی و سلامت را نشان می دهد. نهایتا، برآوردها بیانگر اثر همزمان و مثبت بهبود رشد شاخص امید به زندگی و اثر معکوس افزایش رشد مرگ و میر نوزادان بر رشد اقتصادی می باشد. یافته های این پژوهش نشان دهنده وجود یک "حلقه تقویت کننده" بین بهبود شرایط اقتصادی و بهبود شاخص های اقتصاد سلامت است و شواهدی مبنی بر وجود رابطه ای متقابل و دوجانبه بین متغیرهای این دوحوزه در اقتصاد ایران بدست آمده است.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تاثیر نااطمینانی قیمت مواد غذایی بر امنیت غذایی در خانوارهای ایرانی طی دوره 1359-1396 در چهارچوب یک مدل غیر خطی است. جهت برآورد نااطمینانی از مدل امتیاز خودرگرسیونی تعمیم یافته و برای برآورد تاثیر نااطمینانی قیمت مواد غذایی بر امنیت غذایی از مدل خود رگرسیونی انتقال ملایم استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که نااطمینانی قیمت مواد غذایی در رژیم اول (سطح پایین سرمایه گذاری در بخش کشاورزی) تاثیر منفی و معنادار و در رژیم دوم (سطح بالا سرمایه گذاری در بخش کشاورزی) تاثیر منفی و غیرمعنادار بر امنیت غذایی دارد. در رژیم اول که سطح سرمایه گذاری در بخش کشاورزی از حد آستانه کمتر است، با افزایش نوسانات قیمت مواد غذایی، نااطمینانی در بازار افزایش و علایم با شفافیت کمتری به تولیدکننده و مصرف کننده سیگنال می دهد. در این شرایط مصرف کنندگان با مشکل کاهش قدرت خرید مردم و نااطمینانی در دسترسی به مواد غذایی مواجه خواهند شد، که تاثیر منفی بر امنیت غذایی دارد. در حالیکه رژیم دوم و افزایش سطح سرمایه گذاری در بخش کشاورزی توانسته است تا حدودی تاثیرات منفی نااطمینانی بر امنیت غذایی را خنثی نمود. با توجه به نتایج مطالعه حاضر، مسیولان بایستی از یک سو، با اولویت دهی به تامین منابع مالی سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و تسهیل شرایط فعالیت بخش خصوصی و تعاونی ها در این زمینه و حمایت از کشاورزان گام های موثری بردارند. از سویی دیگر، برای کاهش فاصله قیمت ها، تنظیم تقاضای بازار محصولات کشاورزی و ایجاد شرایط ثبات قیمت مواد غذایی نوعی مصونیت در مقابل نوسانات و شوک های کوتاه مدت ایجاد نمایند.

سرمایه گذاری مستقیم خارجی (FDI) یکی از عوامل شتاب دهنده رشد اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه طی سال های اخیر می باشد. موضوع مهم و مورد توجه اقتصاددانان چگونگی اثر FDI بر رشد اقتصادی کشورهای میزبان است. در اقتصاد بسته، هیچگونه دسترسی به ابزار های مالی خارجی و پس انداز وجود ندارد زیرا چنین اقتصادی صرفا متکی به پس انداز ها و منابع سرمایه گذاری خارجی است. اما در اقتصاد باز، سرمایه گذاری یا از منابع پس انداز های داخلی و یا از سرمایه گذاری خارجی تامین می شود. در این مطالعه اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی 30 کشور منتخب اسلامی بررسی می شود. برای تخمین مدل از تکنیک PMG که برای پانل های نامتجانس پویا استفاده شده است و دوره زمانی مورد مطالعه 1992-2016 می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که FDI دارای اثر مثبت و معنی داری بر رشد اقتصادی کشورهای مورد مطالعه است. البته اثر متقابل FDI و سرمایه انسانی، FDI و تجارت باز بر رشد اقتصادی بیشتر از اثرات انفرادی آنها در کوتاه مدت و بلند مدت است. بر اساس نتایج تحقیق، پیشنهاد می شود که دولت ها باید سیاست های مالی، پولی و تجاری مناسب را برای مساعد نمودن محیط جهت جذب جریان سرمایه خارجی به عنوان مکملی برای سرمایه خارجی به کار برند.

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، کارآمدی نظام سلامت دولت ها نقش حیاتی در افزایش کیفیت زندگی شهروندان هر کشور دارد. هدف از این پژوهش بررسی رابطه ثبات سیاسی و فساد با سلامت است. این مطالعه از نظر هدف، کاربردی می باشد و از روش آزمون کرانه ای باند ARDL استفاده شده است. داده های مورد استفاده به صورت فصلی از فصل دوم سال 1375 تا فصل چهارم سال 1397 می باشد. که در قالب دو گروه مدل مجزا به کار گرفته شده اند در مدل گروه اول متغیرهای مرگ و میر نوزادان، مرگ و میر کودکان زیر 5 سال و امید به زندگی به عنوان متغیر وابسته می باشند و متغیرهای مستقل این گروه شامل سه متغیر تولید ناخالص داخلی، فساد و مخارج بهداشتی دولت و در گروه دوم علاوه بر متغیرهای گروه قبل، متغیر توضیحی ثبات سیاسی را نیز اضافه شد. بر اساس نتایج در گروه اول رابطه بلندمدت زمانی که امید به زندگی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته می شود مورد تایید قرار نمی گیرد ولی در پنج حالت دیگر رابطه بلند مدت برقرار می باشد. بنابراین در ادامه جهت بررسی تاثیر حاکمیت بر سلامت از پنج مدلی که مورد تایید قرار گرفتند استفاده می شود. نتایج کلی حاصل شده از پنج مدل نیز نشان می دهد که شاخص های حاکمیت از جمله شاخص های مهم برای بهبود وضعیت سلامت می باشند. لذا توجه هر چه بیشتر مسیولین به وضعیت حاکمیت وتلاش بر ثبات سیاسی در بلندمدت و برنامه ریزی مناسب تر در این رابطه را ضرورت می یابد.

پاندمی کووید-19 از اواخر سال 2019 م. آغاز شده و به سرعت، تقریبا به سرتاسر دنیا سرایت کرده و به یک بحران جهانی تبدیل شده است. این بیماری، دنیا را با مشکلات اقتصادی و اجتماعی متعددی روبه رو کرده و منجر به ورشکستگی و تعطیلی بسیاری از فعالیت های اقتصادی، ازجمله فعالیت های حوزه گردشگری شده است. براساس گزارش سازمان جهانی گردشگری (WTO)، اثرات ناشی از همه گیری کووید-19 بر صنعت گردشگری، بیش از 4 تریلیون دلار بر اقتصاد جهان زیان وارد کرده است. هم چنین، براساس این گزارش، کشورهای درحال توسعه تاثیر این همه گیری را به شدت احساس کرده و ورود گردشگران به این کشورها بین 60 تا 80 درصد کاهش یافته است. در این میان، کشور ایران نیز با دارا بودن ظرفیت های گردشگری جهانی، از این معضل به دور نبوده و متحمل زیان ناشی از رکود صنعت توریسم شده است؛ به طوری که براساس گزارش وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، میزان خسارات وارده بر صنعت گردشگری ایران طی 15 ماهه اخیر حدود 220 هزار میلیارد ریال برآورد شده است. در این میان، برخی از نظریه پردازان معتقدند که هرچند شیوع کووید-19 و تحمیل قرنطینه های دوره ای و ایجاد محدودیت های سفر در سرتاسر دنیا به مقاصد گردشگری ضرر رسانده است، اما به نظر می رسد اثرگذاری کووید-19 بر کسب و کارهای حوزه توریسم بسیار پیچیده بوده و شدت این اثرات نامطلوب و نیز کانال های اثرگذاری آن بر کسب و کارهای حوزه توریسم در کشورهای مقصد گردشگری مختلف، یکسان نیست و برحسب نوع گردشگری رایج در کشورهای مقصد گردشگری، میزان این اثرگذاری متفاوت بوده است؛ لذا هدف از این مطالعه، بررسی مقایسه ای اثرات همه گیری کووید-19 بر کسب و کارهای صنعت توریسم در شهر همدان و شهر لالجین می باشد. با توجه به این که نوع گردشگری رایج در شهر همدان، گردشگری تفریحی و تاریخی بوده و نوع گردشگری شهر لالجین، گردشگری تجاری (مبتنی بر صنایع دستی) می باشد؛ لذا به راحتی می توان با مقایسه کانال های مختلف اثرگذاری کووید-19 بر کسب و کارهای حوزه توریسم در این دو منطقه، به جنبه های پیچیده اثرگذاری این همه گیری پی برد و متناسب با این کانال ها و میزان اثرگذاری در این دو منطقه، استراتژی های مناسب تاب آوری و سیاست های مناسب برای هرچه پایدارتر کردن صنعت توریسم در این مناطق ارایه داد. این مطالعه به منظور بررسی جنبه های پیچیده شیوع کووید-19 بر کسب و کارهای صنعت توریسم در این دو منطقه از روش نظریه پردازی داده بنیاد (GT) استفاده کرده است. «برنیز» و «گرو» معتقدند که روش بستر زاد یا گراندد تیوری، به طور معمول در زمینه هایی به کار گرفته می شوند که دانش کاملی در مورد پدیده مورد بررسی در دست نباشد و هدف از آن کسب بینش و دیدگاه جدید نسبت به پدیده مورد بررسی باشد. این روش کمک می کند تا محقق براساس روایت های فردی و تجربه های شخصی افراد مطلع که همواره تجربه زیسته ای از موضوع داشته و حضور فعال در کم وکیف پدیده دارند، با دیدگاه درونی آنان آشنا شده و چیستی و چگونگی پدیده را شناسایی نماید (حیدری، رزاقی: 1399)؛ لذا در این مطالعه به منظور گردآوری اطلاعات اولیه، با 40 نفر از افراد فعال در حوزه کسب و کارهای صنعت گردشگری منطقه گنج نامه و لالجین مصاحبه های عمیق صورت گرفت و پس از رسیدن به مرحله اشباع نظری این مصاحبه ها به پایان رسید. نتایج نشان دهنده آن است که شدت اثرگذاری همه گیری کووید-19 بر گردشگری در این دو منطقه کاملا متفاوت بوده و کانال های اثرگذاری آن پیچیده است؛ به این ترتیب که کسب و کارهای موجود در منطقه گردشگری گنج نامه، زیان و خسارات سنگین تری نسبت به کسب و کارهای گردشگری فعال در لالجین متحمل شده و این صنعت در منطقه گنج نامه شکننده تر و آسیب پذیر تر است. علاوه بر این، نتایج حاصل بیانگر این است که صنعت توریسم در مناطق گردشگری که برپایه صنایع دستی بوده و یا مقاصد گردشگری تجاری محسوب می شوند در مقایسه با گردشگری تفریحی، پایدارتر و در مقابل بحران ها، انعطاف پذیرتر و مقاوم تر هستند؛ برای مثال، با توجه به این که اغلب افراد فعال در حوزه گردشگری در لالجین دارای مهارت های تخصصی (سفال گری) بودند به هنگام رکود ناشی از کووید-19 به راحتی توانستند تغییر شغل درون صنعتی داده و از یک خرده فروش سفال تبدیل به تولیدکننده و یا عمده فروش شوند؛ لذا شاغلین کسب و کارهای حوزه گردشگری در این منطقه بیکاری خیلی گسترده را تجربه نکردند، اما با توجه به این که افراد شاغل در حوزه گردشگری در منطقه گنج نامه، دارای مهارت های تخصصی نبودند با بیکاری گسترده تری رو به رو گردیده و نتوانستند به راحتی شغلی دیگر پیدا کنند. هم چنین، نتایج مطالعه حاضر نشان می دهد که همه گیری کووید-19 منجر به ایجاد تغییر در علایق و سلیقه های گردشگران و نیز تغییر در درون صنعت گردشگری شده است؛ لذا به منظور ایجاد رونق دوباره صنعت گردشگری در دوران پساکرونا، توجه به تغییرات ایجاد شده در علایق و سلیقه مشتریان و گردشگران امری ضروری به نظر می رسد.